Η πολιτική τυραννία των (πέντε) λέξεων…

«Με τη δύναμη μιας λέξης ξαναρχίζω τη ζωή μου». Θα ξαναρχίζαμε ίσως βελτιώνοντας και την ποιότητα του πολιτικού λόγου και διαλόγου, ιδιαίτερα εν όψει εκλογών, εάν μπορούσαμε να συμφωνήσουμε στο περιεχόμενο πέντε τουλάχιστον κεντρικών λέξεων-εννοιών που τυραννούν την πολιτική διαδικασία, καθώς χρησιμοποιούνται όπως βολεύει τον καθένα για να παραγάγουν σύγχυση, πόλωση, ενίοτε φανατισμό.

Οι πέντε λέξεις-έννοιες είναι: (1) Ακροδεξιά, (2) Λαϊκισμός, (3) Νεοφιλελευθερισμός, (4) Προοδευτισμός, (5) Σοσιαλδημοκρατία. Ενώ για τις δύο κεντρικές έννοιες Δεξιά – Αριστερά φαίνεται να υπάρχει μια κοινή, λίγο-πολύ, εννοιολόγηση για το περιεχόμενό τους, οι πέντε παραπάνω λέξεις χρησιμοποιούνται στρεβλωτικά (κυρίως, αλλά όχι αποκλειστικά, από τον ΣΥΡΙΖΑ). Το περιεχόμενό τους είναι όμως σε μεγάλο βαθμό ξεκαθαρισμένο τουλάχιστον στο πεδίο της ευρωπαϊκής σκέψης.

Ειδικότερα:

1. Ακροδεξιά (Extreme, Far Right): Οι εκδοχές της Ακροδεξιάς είναι αρκετές, αλλά έχουν ορισμένα κοινά στοιχεία στη σύγχρονη ελληνική και ευρωπαϊκή πραγματικότητα, όπως: η απόρριψη του φιλελευθερισμού και κατ’ επέκταση της φιλελεύθερης δημοκρατίας (δικαιωμάτων, ανοχής, πλουραλισμού κ.ά.) σε βαθμό που αγγίζει τα όρια του φασισμού, ολοκληρωτισμού, ναζισμού. Ενα δεύτερο στοιχείο είναι η απόρριψη της υπερεθνικής ευρωπαϊκής ενοποίησης, η θεοποίηση του εθνικού κράτους και η ανάδειξη του (τοξικού) εθνικισμού ως της κύριας ιδεολογικής έκφρασης που θα πρέπει να κατευθύνει τη συμπεριφορά συλλογικών ή ατομικών υποκειμένων. Στοιχείο του ακροδεξιού εθνικισμού είναι βεβαίως ο ρατσισμός σε όλες του τις εκδοχές, όπως και η εναντίωση σε κάθε μορφής διαφορετικότητα που, υποτίθεται, παραβιάζει την «καθαρή» εθνική ταυτότητα. Ετσι η ευρωπαϊκή και ελληνική Ακροδεξιά στρέφεται σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό ενάντια στους μετανάστες, στο Ισλάμ, ενώ προβάλλουν τη χριστιανοσύνη ως συστατικό στοιχείο της ευρωπαϊκής ταυτότητας (π.χ. Ορμπαν, Ουγγαρία – Κατσίνσκι, Πολωνία). Η χρήση της βίας ως μέσου προώθησης των πολιτικών στόχων είναι ένα αποδεκτό μέσο από ακροδεξιούς πολιτικούς σχηματισμούς.

Με βάση τα παραπάνω, είναι σαφές ότι η ΝΔ δεν είναι ένα ακροδεξιό κόμμα όπως το περιγράφει η κυβερνητική ρητορική (αν και περιέχει κάποια ακραία στοιχεία). Αντίθετα, οι ΑΝΕΛ σήμερα και ο ΛΑΟΣ παλαιότερα ανταποκρίνονται στα περισσότερα στοιχεία της παραπάνω περιγραφής. (Η Χρυσή Αυγή είναι ένα αμιγώς ναζιστικό μόρφωμα.)

2. Λαϊκισμός (Populism): Πρόκειται για το ιδεολογικό ρεύμα (αν μπορεί να αποκληθεί έτσι) που εμφανίζεται να σαρώνει την Ευρώπη, αλλά και για όρο που έχει υποστεί δεινή χρήση και κατάχρηση. Σύμφωνα με τον κορυφαίο ειδικό Gas Mudde, ο λαϊκισμός ορίζεται ως «μια ιδεολογία ισχνού πυρήνα που θεωρεί την κοινωνία ως στην ουσία διαχωριζόμενη σε δύο ομοιογενείς και ανταγωνιστικές ομάδες, τον ‘»αγνό λαό'» ενάντια στις «διεφθαρμένες ελίτ», και που υποστηρίζει ότι η πολιτική θα πρέπει να αποτελεί την έκφραση της γενικής βούλησης (volonte generale) του λαού». Λαός εναντίον ελίτ συνιστά το θεμελιακό στοιχείο αντιπαλότητας του λαϊκισμού. Εξ ορισμού ο λαός έχει πάντοτε δίκιο, δεν διαπράττει λάθη, τα όποια αιτήματά του θα πρέπει να ικανοποιούνται. Αντίθετα με την Ακροδεξιά, ο λαϊκισμός δεν είναι κατ’ ανάγκη αντιδημοκρατικός (μπορεί να είναι και «διόρθωση» της δημοκρατίας), αν και μπορεί να είναι –και τις περισσότερες φορές είναι –βαθύτατα εθνικιστικός (εθνολαϊκισμός) και βεβαίως αντιευρωπαϊκός –εναντίον της Ευρωπαϊκής Ενωσης και των πολιτικών της (μετανάστευση, νομισματική ένωση κ.λπ.).

Στη βάση αυτή, ο ΣΥΡΙΖΑ μέχρι τον Ιούλιο 2015 ήταν (και) ένα βαθύτατα λαϊκιστικό σχήμα. Από τότε όμως και με την εφαρμογή όλων των «αντιλαϊκών» μέτρων του Μνημονίου, τη συμφωνία των Πρεσπών κ.ά. δύσκολα μπορεί να περιγραφεί ως αμιγώς λαϊκιστικό σχήμα. Περισσότερο ως ιδιόμορφος νεοαριστερός σχηματισμός μοιάζει με αλληλοσυγκρουόμενες ιδεολογικές τάσεις. Αντίθετα ο λαϊκισμός συνιστά κυρίαρχο στοιχείο στους ΑΝΕΛ.

3. Νεοφιλελευθερισμός (Neo-liberalism): Πρόκειται για μία από τις πλέον κακοποιημένες έννοιες στην Ελλάδα. Σχεδόν με οτιδήποτε διαφωνεί, κυρίως, η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝΕΛ στον τομέα της οικονομικής – κοινωνικής πολιτικής το βαφτίζει «νεοφιλελεύθερο». Και όμως, όπως διαμορφώθηκε από τη δεκαετία του 1980 (Θάτσερ, Ρίγκαν), ο νεοφιλελευθερισμός συγκροτείται από τρία κύρια κεντρικά στοιχεία: (α) απορρύθμιση (deregulation) της οικονομίας με την πεποίθηση ότι οι αγορές μπορούν να αυτορρυθμιστούν από μόνες τους, ενώ η ρύθμιση συρρικνώνει τόσο την οικονομική όσο και την πολιτική ελευθερία, (β) μικρό κράτος με την ελάχιστη δυνατή κυβερνητική δραστηριότητα κατά προτίμηση μόνο στους τομείς της τάξης και ασφάλειας, (γ) παγκοσμιοποίηση χωρίς κανονιστικούς περιορισμούς. Η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 ουσιαστικά σάρωσε τα βασικά αυτά δόγματα του νεοφιλελευθερισμού. Σήμερα είναι δύσκολο να εντοπίσει κάποιος έστω μια αμιγώς νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση στον κόσμο. Ούτε βεβαίως κάποια πολιτική δύναμη στην Ελλάδα. Η ΝΔ, αν και περιέχει νεοφιλελεύθερα στοιχεία στην πολιτική της, είναι κατά βάση μια (βαθιά;) συντηρητική δύναμη.

4. Προοδευτισμός (Progressivism): Πρόκειται για μια άλλη ταλαιπωρημένη έννοια στην Ελλάδα που διεκδικείται σχεδόν απ’ όλους. Το Λεξικό της Οξφόρδης ορίζει τον προοδευτισμό ως το πολιτικό ρεύμα που είναι «υπέρ των νέων ιδεών, σύγχρονων μεθόδων και της αλλαγής». Και ο St Pinker στο πολυσυζητημένο βιβλίο του «Enlightenment Now» («Διαφωτισμός τώρα», 2018) τονίζει την καθοριστική σημασία της λογικής (reason), της επιστήμης και των ιδεών του Διαφωτισμού στην πολιτική διαδικασία για την επίτευξη της προόδου. Συνοπτικά, στη βάση κάθε κίνησης ή επιλογών πολιτικού προοδευτισμού βρίσκεται η κυριαρχία του ορθολογισμού, της λογικής έναντι οποιωνδήποτε άλλων δοξασιών ή δογμάτων, θρησκευτικών ή κοσμικών. Αλλά το θλιβερό είναι ότι ο ανορθολογισμός είναι αυτός που τέμνει το μεγαλύτερο μέρος των πολιτικών δυνάμεων στην Ελλάδα (και όχι μόνο).

5. Σοσιαλδημοκρατία (Social Democracy): Η πολιτική κατηγορία που φέρεται να διεκδικεί ή προς την οποία ορισμένοι (π.χ. Ν. Μουζέλης, Ν. Μαραντζίδης) πιστεύουν ότι κατευθύνεται ο ΣΥΡΙΖΑ. Αν και ο ΣΥΡΙΖΑ ο ίδιος λέει ότι δεν θέλει να μετεξελιχθεί σε σοσιαλδημοκρατικό κόμμα. Πράγματι. Η σοσιαλδημοκρατία του ευρωπαϊκου χώρου μπορεί να οριστεί ως το πολιτικο-ιδεολογικό ρεύμα/κίνηση που αποβλέπει στην επίτευξη «της μεγαλύτερης δυνατής ελευθερίας με τη μεγαλύτερη δυνατή κοινωνική ισότητα για όλους, χωρίς διακρίσεις, μέσα από την εφαρμογή ορθολογικά επεξεργασμένων πολιτικών». Ο ορισμός αυτός αναλύεται σε σειρά επί μέρους επιλογών, από την υποστήριξη της ευρωπαϊκής ενοποίησης μέχρι την κανονιστική εμπλαισίωση της παγκοσμιοποίησης. Και ο πολιτικός σχηματισμός που πλησιάζει προς το παραπάνω περιεχόμενο είναι για τον γράφοντα το Κίνημα Αλλαγής (ΚΙΝΑΛ).

Εν κατακλείδι, εάν μπορούσαμε να συμφωνήσουμε τουλάχιστον στα βασικά των πέντε λέξεων-εννοιών, τότε ενδεχομένως να είχαμε ένα λιγότερο πολωμένο και περισσότερο και αισθητικό πολιτικό διάλογο. Και όχι ασυνάρτητες κραυγές και παραχαράξεις…