Η Τουρκία στα πρόθυρα οικονομικής κατάρρευσης

Το νέο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης, που θα στοιχίσει περί τα 12 δισ. δολάρια και θα ολοκληρωθεί σε μία δεκαετία, θα μπορεί να εξυπηρετεί περί τα 200 εκατ. ταξιδιώτες ετησίως. Θα είναι δηλαδή το μεγαλύτερο στον κόσμο. Συμβολίζει τον ερντογανικό αρχοντοχωριατισμό που σίγουρα θα θαυμάσει ο πλανήτης στις φιέστες που θα συνοδεύσουν τα εγκαίνια ενός τμήματός του τον Οκτώβριο. Ενσαρκώνει, όμως, και μια «λιγότερο ελκυστική εκδοχή της σύγχρονης Τουρκίας», όπως γράφει στους «New York Times» ο Πίτερ Γκούντμαν: «Την επικίνδυνη αγνόηση της αριθμητικής και την εξίσου απειλητική περιφρόνηση της ανεξαρτησίας κρίσιμων εθνικών θεσμών».

Ο οικονομικός ανταποκριτής της νεοϋορκέζικης εφημερίδας στο Λονδίνο θεωρεί ότι η διπλή περιφρόνηση των αριθμών και της δημοκρατίας φέρνουν την Τουρκία μπροστά στο φάσμα μιας βαθιάς οικονομικής κρίσης. Δεν είναι, άλλωστε, λίγοι οι αναλυτές που βλέπουν στη σημερινή Τουρκία αναλογίες με τις παραμονές του ξεσπάσματος της ασιατικής κρίσης χρέους του 1997: υπερδανεισμός, αβυσσαλέες ανισορροπίες στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, κάθετη υποτίμηση του νομίσματος, καλπάζων πληθωρισμός, προϊούσα επιβράδυνση του ρυθμού ανάπτυξης. Και επιπλέον σημειώνουν ότι όλα αυτά συμπίπτουν με μια διεθνή οικονομική συγκυρία που μόνο ευνοϊκή δεν μπορεί να θεωρηθεί με την αυξητική πορεία που έχουν πάρει τα επιτόκια (του δολαρίου κυρίως).

Η τουρκική οικονομία αναπτύχθηκε με εντυπωσιακό ρυθμό (7,4%) το 2017. «Η ανάπτυξη αυτή όμως επιτεύχθηκε με κόστος τη διεύρυνση των μακροοικονομικών ανισορροπιών» εκτιμά στην τελευταία έκθεσή της η Παγκόσμια Τράπεζα, η οποία προβλέπει επιβράδυνση της ανάπττυξης στο 4,7% εφέτος, στο 4,4% το 2019 και στο 4% το έτος 2020. Οι αναλυτές της Focus Economics είναι μάλιστα λιγότερο αισιόδοξοι, προβλέποντας για την εφετινή χρονιά αύξηση του τουρκικού ΑΕΠ κατά 4,2% και για το 2019 επιβράδυνση στο 3,6%.

Και όμως, το μείζον πρόβλημα της Τουρκίας δεν είναι (ακόμα) η επιβράδυνση της ανάπτυξης. Είναι η καταβαράθρωση της ισοτιμίας της λίρας. Το τουρκικό νόμισμα έχει χάσει πάνω από το ένα τέταρτο της αξίας της έναντι του δολαρίου από την αρχή του έτους. Η απώλεια αυτή καθιστά έως και αδύνατη την εξυπηρέτηση των χρεών των τουρκικών επιχειρήσεων, που είναι ως επί το πλείστον σε δολάρια, ακόμα και των εξαγωγικών και όσων τέλος πάντων έχουν τζίρο σε συνάλλαγμα. Το χρέος των επιχειρήσεων έχει υπερδιπλασιαστεί από το 2009 και εντεύθεν και έχει φθάσει τα 225 δισ. δολάρια.

Πολλές τουρκικές επιχειρήσεις, συμπεριλαμβανομένης ακόμα και της Turk Telekom, αδυνατούν να εξυπηρετήσουν τα χρέη τους και κινδυνεύουν να πέσουν στα χέρια των τραπεζών. Δεν είναι όμως μόνο οι μεγάλοι που βρίσκονται σε απόγνωση. Ακόμα και οι έμποροι στο Μεγάλο Παζάρι της Κωνσταντινούπολης παραπονιούνται ότι πρέπει να πληρώνουν τα χρέη τους σε δολάρια και σε ευρώ, ενώ στα ταμεία τους εισπράττουν λίρες. Και «η τουρκική λίρα είναι σήμερα σαν ένα κομμάτι πάγου μέσα στο λιοπύρι» όπως δήλωσε χαρακτηριστικά στους «NYT» ένας εξ αυτών.

«Η τουρκική οικονομία χάνει την ορμή της. Ο ρυθμός αύξησης της βιομηχανικής παραγωγής υποχώρησε τον Απρίλιο, ο δείκτης μεταποίησης ΡΜΙ είχε αρνητικό πρόσημο το δεύτερο τρίμηνο του τρέχοντος έτους και ο δείκτης επιχειρηματικής εμπιστοσύνης επιδεινώθηκε για τρίτο συνεχόμενο μήνα τον Ιούνιο» επισημαίνει η Παγκόσμια Τράπεζα. Επιπλέον, το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών επιδεινώθηκε τον Απρίλιο και ο πληθωρισμός παραμένει διψήφιος παρά την αύξηση των τουρκικών επιτοκίων στο 20% τον Απρίλιο.

Ηταν όντως ανέλπιστη, παραμονές εκλογών, η απόφαση του Ερντογάν να αφήσει την Κεντρική Τράπεζα να δράσει αντιπληθωριστικά. Είναι άγνωστο όμως είναι αν θα περιοριστεί η τεράστια προσφορά χρήματος που ανατροφοδοτεί τον φαύλο κύκλο του πληθωρισμού. Επιπλέον, η αύξηση των επιτοκίων επιδεινώνει την κρίση στην τουρκική αγορά ακινήτων και ροκανίζει την καταναλωτική ζήτηση.

Τα πάμπολλα «αριθμητικά» προβλήματα που αντιμετωπίζει η τουρκική οικονομία την καθιστούν πολύ πιο ευάλωτη στις εξωτερικές εξελίξεις –που μόνο θετικές δεν μπορούν να χαρακτηριστούν. «Η πιο σφιχτή νομισματική πολιτική των ΗΠΑ θα αυξήσει το 2018 το ρυθμό και τον όγκο της φυγής των κεφαλαίων. Η αύξηση των επιτοκίων και το ακριβό συνάλλαγμα σφίγγει τον βρόχο του εξωτερικού χρέους και δη του χρέους των επιχειρήσεων, που κινδυνεύουν με ολική ανατροπή των ισολογισμών τους. Διότι το 70% του εξωτερικού χρέους της Τουρκίας βαρύνει τον ιδιωτικό τομέα» σημειώνει η Παγκόσμια Τράπεζα.

Δεν χωρεί αμφιβολία ότι ο νεοεκλεγείς Ερντογάν έχει τον χρόνο με το μέρος του. Παρά ταύτα, τα περιθώρια πολιτικών χειρισμών και οικονομικής δράσης που έχει είναι περιορισμένα. Θα χρειαστεί να λάβει αντιδημοφιλή μέτρα για να αποτρέψει τη χρεοκοπία. Τα μέτρα αυτά, όμως, θα κλονίσουν την εικόνα του «πατερούλη» που έχει οικοδομήσει έπειτα από 15 χρόνια διακυβέρνησης της Τουρκίας.

Από την άλλη πλευρά, αν συνεχίσει να πολιτεύεται σαν «σουλτάνος» και να αδιαφορεί για τους αριθμούς και για τους θεσμούς, θα αναγκαστεί να διαχειριστεί πολιτικά την αναπόφευκτη οικονομική καταστροφή. Μια καταστροφή που φέρνει πιο κοντά και η ιδιοκτησιακή νοοτροπία που έχει ο Ερντογάν απέναντι στο κράτος και στην οικονομία της χώρας του.

Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του νέου αεροδρομίου της Κωνσταντινούπολης. Πρόκειται για ένα έργο δίχως καμία ιδιωτική χρηματοδότηση, που έχει ανατεθεί σε εταιρείες που «διατηρούν στενούς δεσμούς με τον κ. Ερντογάν». Η τουρκική κυβέρνηση, μάλιστα, τους έχει παράσχει εγγυήσεις έναντι των προμηθευτών τους για κάθε ενδεχόμενη ζημιά. «Αν, όπως πολλοί οικονομολόγοι περιμένουν, η επιβατική κίνηση του αεροδρομίου αποδειχθεί μικρή για το τεράστιο μέγεθός του, τον λογαριασμό θα τον πληρώσουν οι πολίτες» σημειώνουν οι «ΝΥΤ».

Αυτά όμως είναι ψιλά γράμματα για τον Ερντογάν που γνωρίζει καλά από περισπασμούς της κοινής γνώμης. Ενας αυταρχικός, απολυταρχικός ηγέτης άνετα κατασκευάζει «συνωμότες», εσωτερικούς και εξωτερικούς. Και εύκολα ανακαλύπτει «εχθρούς του έθνους», νεόκοπους ή… προαιώνιους, για να τους φορτώσει τα κόστη και τις ευθύνες της δικής του πολιτικής. Φευ, η Μέση Ανατολή και το Αιγαίο αποτελούν ανεξάντλητες πηγές προσχηματικών κρίσεων για την Αγκυρα.