Ερωτικοί και θλιβεροί τροπικοί

Μετά τομυθιστόρημα Παρίσι μπλουζ, τρίτο μέρος μιας τριλογίας νουάρ μυθιστορημάτων με ήρωα τον Πάκο Μαρτίνεθ, γάλλο αστυνομικό με ισπανική καταγωγή, ο Μορίς Ατιά (Αλγέρι, 1949) επιστρέφει με το Η λευκή Καραϊβική, το οποίο τοποθετείται στη Γουαδελούπη, μικρό σύμπλεγμα νησιών στις Γαλλικές Αντίλλες. Εδώ ο Μαρτίνεθ έχει εγκαταλείψει την Αστυνομία και εργάζεται ως δικαστικός συντάκτης και κριτικός κινηματογράφου σε μια εφημερίδα. Μόλις όμως ένας παλιός συνεργάτης του στο Εγκληματολογικό της Μασσαλίας, ο Κουπί, ο αρμενικής καταγωγής Τιγκράν Κουπιγκιάν, του τηλεφωνεί πανικόβλητος και του ζητεί να σπεύσει στην Καραϊβική για να τον βοηθήσει να εξιχνιάσει έναν φόνο, δεν δειλιάζει ούτε στιγμή, αφού αυτός και η γυναίκα του, η Ιρέν, σε αυτόν χρωστούν τη ζωή τους –το είδαμε στην Κόκκινη Μασσαλία.

Η δράση αρχίζει και είναι συναρπαστική. Ο Κουπί, στην ουσία αυτοεξόριστος στη Γουαδελούπη (πήγε εκεί με τη γυναίκα της ζωής του, την Εύα), εργάζεται ως νυχτοφύλακας και είναι βυθισμένος στο αλκοόλ. Μια νύχτα γίνεται μάρτυρας μιας δολοφονίας: κάποιοι σκοτώνουν τον αρχιτέκτονα – επιχειρηματία Σελεστέν Φαραπατί μαζί με τον συνάδελφό του νυχτοφύλακα που έχει εμπλακεί σε αυτήν. Τότε συνειδητοποιεί πως κινδυνεύει και ο ίδιος. Πράγματι αυτό συμβαίνει: το πρώτο κεφάλαιο του μυθιστορήματος αρχίζει με τον θάνατο του Κουπί, με τον Πάκο σκυμμένο πάνω του να σπαράζει και να κλαίει, δίνοντας στον εαυτό του την υπόσχεση να ξεσκεπάσει τον ένοχο ή τους ενόχους. Διότι ο Κουπί πέθανε ενώ προσπαθούσε να εξιχνιάσει τον θάνατο της Εύας, για τον οποίο ένιωθε ενοχές, και ταυτόχρονα να αποδείξει την αθωότητά του για τον θάνατο του Φαραπατί. Διότι, καθώς ο νεκρός ήταν εραστής της Εύας, ο Κουπί θεωρείται ως ο υπ’ αριθμόν ένα ύποπτος.

Η δράση όμως περικλείει θανάσιμους κινδύνους, ενώ ο αναγνώστης βυθίζεται στο κλίμα των τροπικών, κλίμα που φέρνει ευδαιμονία μα και καταστροφή σε εκείνους που επιθυμούν να απολαύσουν τα επίγεια αγαθά, κυρίως το σεξ. Η Εύα πέθανε γιατί ήταν φιλήδονη, δεν μπορούσε να εξουσιάσει τις ορμές της. Θεωρούσε τον σύντροφό της ψυχρό και έψαξε να βρει άλλον παρτενέρ, που τον βρήκε στο πρόσωπο του Φαραπατί. Εξομολογείται ο Κουπί στις πρώτες σελίδες του μυθιστορήματος: «…η Εύα δεν αντιλαμβανόταν τη σεξουαλική μου ψυχρότητα επειδή μπέρδευε, όπως πολλοί, τη στύση με την επιθυμία, την εκσπερμάτωση με την ευχαρίστηση».

Πάκο και Ιρέν, Κουπί και Εύα, Κουπί και Απολίν (μια μαύρη καλλονή, ψυχολόγος στο επάγγελμα, που κρύβει σκοτεινά μυστικά), Εύα και Σελεστέν Φαραπατί, Λιζ Φαραπατί και Σαμψών (ένας ζιγκολό) και έρωτες, σεξ, διαστροφές. «Εχω την εντύπωση ότι εδώ όλες οι γυναίκες είναι ξελογιάστρες και όλοι οι άνδρες αρσενικά σε περίοδο αναπαραγωγής» λέει η Ιρέν. Με την ιδιότητα του ψυχιάτρου – ψυχαναλυτή ο Ατιά ρίχνει το βάρος της αφήγησης σε σεξουαλικά ζητήματα. Ενα ολόκληρο κεφάλαιο του βιβλίου με τον τίτλο Ρέκβιεμ (σελ. 201-217) είναι απολύτως πορνογραφικό. Σε αυτό διαβάζουμε την περιγραφή ερωτικών σκηνών ακραίας τολμηρότητας που εκτυλίσσονται υπό τους ήχους του «Ρέκβιεμ» του Μότσαρτ: ζευγάρια, τρίγωνα, δονητές. Διότι ο συγγραφέας δεν φαίνεται να ενδιαφέρεται τόσο για τα εγκλήματα όσο για τους χαρακτήρες. Εστιάζει τη ματιά του στα εμπλεκόμενα πρόσωπα, γυναίκες και άνδρες, και ως ψυχαναλυτής επιχειρεί να περιγράψει τα αισθήματα και τις συμπεριφορές τους που σχετίζονται με το παρελθόν, τις οικογενειακές καταβολές τους και κυρίως με τη σεξουαλικότητά τους.

Ο Ατιά εδώ δεν επιχειρεί να καταδείξει τους προβληματισμούς του Μάη του ’68, τα γεγονότα εκείνης της εποχής έχουν περάσει, βρισκόμαστε στο 1976 και οι πρωταγωνιστές της παρούσας ιστορίας το έχουν ρίξει στο σεξ, στο αλκοόλ και στα ναρκωτικά. Μολονότι τα προηγούμενα βιβλία του ήταν πολιτικά και σε αυτά περιγράφονται πραγματικά γεγονότα, αποτυπώνοντας το κλίμα μιας συγκεκριμένης εποχής, τώρα δεν μιλάει για γεγονότα αλλά για την τοπική κοινωνία και την αποικιοκρατία. Η πολιτική στο παρόν μυθιστόρημα εντοπίζεται στις αναφορές που κάνει ο συγγραφέας για τη συγκεκριμένη γαλλική αποικία, όπου οι εξαθλιωμένοι ντόπιοι πληθυσμοί δεν είναι πλέον σκλάβοι, μα εξακολουθούν να υπηρετούν λευκά ή μαύρα αφεντικά. Τα αφεντικά εξυπηρετούν σκοτεινά συμφέροντα, ενώ υπάρχει διαπλοκή πολιτικών και επιχειρηματιών, κύκλωμα συμμοριών, διεφθαρμένων τελωνειακών και ανήθικων δικαστών, λαθρεμπόριο κάθε είδους, κάνναβης, κοκαΐνης και ηρωίνης, κλοπές οικοδομικών υλικών και εξοπλισμού ανεγειρόμενων κτιρίων.

Η τρυφηλή ζωή των κατοίκων, τόσο των γάλλων αποίκων όσο και των ιθαγενών, δεν είναι απλή, ειδυλλιακή και ωραία, και βεβαίως δεν είναι μόνο ερωτική εξαιτίας της τροπικής ζέστης, των ορμονών και της πλήξης. Για τη Γουαδελούπη διαβάζουμε πως είναι «καταραμένο νησί», αλλά και νησί του σεξ και οι Αντίλλες «ο παράδεισος των φαλλοκρατών». Ωστόσο, δεν είναι μόνο αυτό. Είναι και νησί της παραβατικότητας, αφού όλοι κάνουν λαθρεμπόριο σε ποικίλους βαθμούς, λαθρεμπόριο ποτών και ναρκωτικών. Η λευκή Καραϊβική, πρώτο μέρος μιας νέας τριλογίας του Ατιά που αρχίζει το 1976 και τελειώνει το 1981, είναι μια εξαίσια περιπλάνηση στους δρόμους, στις ακτές και στις συνοικίες της γαλλικής αποικίας. Είναι επίσης μια περιήγηση στις ταινίες που αγαπάει ο συγγραφέας (π.χ. Το τελευταίο τανγκό στο Παρίσι του Μπερτολούτσι), στις μουσικές, κυρίως κλασική (π.χ. Τσαϊκόφσκι), στα βιβλία και στους συγγραφείς που τον σημάδεψαν: Βιρτζίνια Γουλφ, Τζόζεφ Κόνραντ και κυρίως τον ανθρωπολόγο Κλοντ Λεβί-Στρος που έγραψε το Θλιβεροί τροπικοί, ένα οδοιπορικό στη Λατινική Αμερική, στους αρχαίους λαούς της ηπείρου, οι οποίοι παρήκμασαν και χάθηκαν προτού γνωρίσουν τον πολιτισμό της Δύσης.