Ενα θαύμα στην ερημο

Προσπάθησαν να την απομονώσουν, αλλά η Ντόχα ξέρει πώς να ελίσσεται και να παίζει το παιχνίδι των εντυπώσεων. Ας πούμε, σήμερα που τελειώνει η περιπέτεια του Μουντιάλ στη Ρωσία όλα τα μάτια θα στραφούν με αδημονία στο Κατάρ, όπου θα διεξαχθεί το επόμενο Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου. Οι Ισπανοί Fenwick Iribarren Architects ετοιμάζουν πυρετωδώς ένα στάδιο με δομική του μονάδα το κοντέινερ, αλλά βέβαια το εμιράτο του Περσικού Κόλπου έχει φροντίσει από καιρό να διανθίσει το αρχιτεκτονικό τοπίο της πρωτεύουσάς του, Ντόχα.

Το νέο της «απόκτημα» είναι ένα κτίριο σχεδιασμένο από τον Γάλλο Ζαν Νουβέλ. Το Εθνικό Μουσείο του Κατάρ (National Museum of Qatar) έχει ήδη απλώσει τις φολίδες του στο παραλιακό μέτωπο της Ντόχα και υπόσχεται να συνδέσει το παρελθόν με το μέλλον του εμιράτου όταν θα ολοκληρωθεί το 2019 (και όχι το 2018 όπως ήταν η αρχική πρόβλεψη). «Τι θα ήταν πιο φυσικό από το να μιλήσεις για την εξελισσόμενη ταυτότητα αυτής της χώρας;» διερωτάται ο αρχιτέκτονας που εσχάτως διαπρέπει και στη Μέση Ανατολή, όπως όλοι οι starchitects συνάδελφοί του, έχοντας δώσει ηχηρό δείγμα γραφής με τον σχεδιασμό του Λούβρου στο Αμπου Ντάμπι.

Ο Νουβέλ δίνει έμφαση στη μεταμόρφωση του Κατάρ από ένα παραδοσιακό ψαροχώρι στις δεκαετίες του ’50 και του ’60, γνωστό ως κέντρο αλιείας μαργαριταριών και ως ο «φτωχός συγγενής» των ευημερούντων γειτόνων του στον Περσικό Κόλπο, σε μία από τις πιο πλούσιες χώρες της ευρύτερης περιοχής χάρη στην εκμετάλλευση κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου. Η μεταμόρφωση (αν και μάλλον για μετάλλαξη πρόκειται) αναδεικνύεται από την εντυπωσιακή πρόσοψη του κτιρίου, που έχει σχεδιαστεί με έμπνευση από το περίφημο «ρόδο της ερήμου». Το προσωνύμιο έχει δοθεί για να περιγράψει τις συστάδες επίπεδων κρυστάλλων γύψου με υψηλή περιεκτικότητα σε άμμο που μοιάζουν με πέταλα λουλουδιού χάρη στην ελικοειδή σύνδεσή τους. Είναι ένα φαινόμενο που προϋποθέτει παρατεταμένη ξηρασία και βεβαίως άμμο και απαντάται ευρέως σε χώρες της Μέσης Ανατολής. Αυτός ο όμορφος σχηματισμός της φύσης έχει αποδοθεί με μεγάλη ακρίβεια, με τα σύγχρονα υλικά δόμησης, όπως το ατσάλι, το γυαλί και το ειδικό ινοπλισμένο σκυρόδεμα, να έχουν τον πρώτο λόγο.

«Να δείξουμε ό,τι είναι κρυμμένο, να αποκαλύψουμε μια ξεθωριασμένη εικόνα, να σταθεροποιήσουμε το εφήμερο, να βάλουμε αυτό που δεν μπαίνει σε λέξεις, να αποκαλύψουμε την ιστορία που δεν είχε τον χρόνο να αφήσει ένα πνευματικό αποτύπωμα, μια ιστορία η οποία είναι ένα παρόν σε πτήση» περιγράφει ο Νουβέλ την κατεύθυνση του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Το μέλλον είναι εμφανές σε αυτή την ανάγλυφη πρόσοψη η οποία δεν κρύβει ότι πρόκειται για τη χώρα με το υψηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα στον κόσμο. Το παρελθόν θα αποκαλύπτεται μέσα από τα αντικείμενα προς έκθεση. Δεδομένου ότι το Εθνικό Μουσείο του Κατάρ θα σχετίζεται με τη φυσική, την ανθρώπινη και την οικονομική γεωγραφία της χώρας σε συνδυασμό με την ιστορία της, ο επισκέπτης θα βλέπει τεκμήρια της νομαδικής ζωής, όπως τέντες, σέλες και πιάτα, αλλά και σύνεργα ψαράδων, όπως βάρκες, δίχτυα και μαγειρικά σκεύη. «Ολα θα λειτουργούν με τρόπο ώστε να κάνουν τον επισκέπτη να αισθανθεί την έρημο αλλά και τη θάλασσα». Εκτός από τους εκθεσιακούς χώρους, το κτίριο θα περιλαμβάνει αμφιθέατρο 220 θέσεων, εστιατόριο, δύο café και κατάστημα, ενώ μέσα από την αξιοποίηση της τεχνολογίας θα ενσωματώνει την κίνηση των επισκεπτών με τη χρήση κάμερας πάνω σε οθόνες high definition για να δημιουργήσει ένα σύγχρονο καραβάν σαράι.

Αρχιτεκτονική
επίδειξη ισχύος

Αναμφίβολα πρόκειται για ένα εντυπωσιακό κτίριο, ένα «θαύμα» της αρχιτεκτονικής. Ενα από τα πολλά που όπως φαίνεται έχει στόχο να δημιουργήσει στη χώρα ο τωρινός εμίρης Ταμίμ μπιν Χαμάντ αλ Θανί, λες και θέλει να αναπαραγάγει τα αντίστοιχα της αρχαιότητας σε μία και μόνη γεωγραφική περιοχή. Το δίχως άλλο, μια επίδειξη ισχύος για να θαμπώσει τις τέσσερις γειτονικές χώρες (Σαουδική Αραβία, Μπαχρέιν, Αίγυπτος και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα) που τον έχουν ταλαιπωρήσει τα τελευταία χρόνια με το εμπάργκο τους, το οποίο εδράζεται στο επιχείρημα ότι «στηρίζει την τρομοκρατία». Εκείνος όμως είναι δυνατός παίκτης στο παιχνίδι της διπλωματίας, με το κουαρτέτο των άσπονδων εχθρών του και τον σύμμαχό τους, τις ΗΠΑ, και ξέρει πώς να γοητεύει τον ευμετάβλητων διαθέσεων Ντόναλντ Τραμπ. Αυτή η ισχύς θέλει να είναι εμφανής και στην πρωτεύουσα της χώρας του.

Μετά λοιπόν από την Εθνική Βιβλιοθήκη του Κατάρ, έργο του γραφείου OMA του Ολλανδού Ρεμ Κούλχαας που εγκαινιάστηκε πρόσφατα, και το κτίριο των Γενικών Αρχείων του κράτους του Κατάρ των Βρετανών Allies and Morrison το 2017, έρχεται το κτίριο του Νουβέλ να γεφυρώσει το χάσμα που ενώνει τα άλλα δύο κτίρια. Το ένα, των ΟΜΑ, φουτουριστικό σαν ένα τεράστιο view-master θαμμένο στη γη, και το άλλο μια μοντερνιστική μετεξέλιξη της παραδοσιακής αραβουργηματικής αρχιτεκτονικής.

Στην περίπτωση του έργου του Νουβέλ, η παράδοση είναι παρούσα με ένα ολoδικό της κτίριο. Και αυτό γιατί δίπλα στο σύμπλεγμα των 53.000 τ.μ. του «ρόδου της ερήμου» βρίσκεται ένα παλάτι του 19ου αιώνα. «Ενα σεμνό, ευγενές, απλό παλάτι απ’ όπου ξεκίνησε η περιπέτεια του 20ού αιώνα για τη χώρα», όπως σημειώνει ο Νουβέλ, και που υπήρξε λίκνο της κραταιάς δυναστείας των Αλ Θανί και η κατοικία των πρώην εμίρη του Κατάρ Αμπντάλα μπιν Τζασίμ αλ Θανί την περίοδο 1913-1949. Είναι ένα αρχιτεκτονικό τοπόσημο για την πόλη και ήδη από το 2014 είναι πλήρως συντηρημένο και ανακαινισμένο από τους Βερολινέζους Ziegert Roswag Seiler Architekten Ingenieure. Η επί τούτου σχεδίαση της ασφυκτικής γειτνίασής του με το κτίριο του Νουβέλ έχει ως στόχο να αποτελέσει ένα τεραστίων διαστάσεων «έκθεμα». Η αλήθεια είναι πως απ’ ό,τι φαίνεται το μουσείο το έχει ανάγκη.

Ο γάλλος «starchitect»

O Ζαν Νουβέλ γεννήθηκε στο Φιμέλ το 1945 και σπούδασε στην École des Beaux-Arts στο Παρίσι. Οι αρχιτεκτονικές διακρίσεις του περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων τα βραβεία Βολφ το 2005 και Πρίτσκερ το 2008. Είναι δημιουργός κτιρίων όπως το Ινστιτούτο Αραβικού Κόσμου στο Παρίσι, το Πολιτιστικό και Συνεδριακό Κέντρο της Λουκέρνης, ο πύργος Agbar στη Βαρκελώνη, το Ιδρυμα Σύγχρονης Τέχνης Cartier στο Παρίσι, το Εθνικό Μουσείο της Κίνας, το Μουσείο του Λούβρου στο Αμπου Ντάμπι, ο ουρανοξύστης White Walls στην πλατεία της Λευκωσίας. Υπήρξε ένα από τα ιδρυτικά στελέχη του κινήματος Mars το 1976, ενός κινήματος διαμαρτυρίας ώστε να πιέσει το κράτος να μην επαναλαμβάνει παντού την ίδια αρχιτεκτονική. Το 2001 παρουσιάστηκε στο Κέντρο Πομπιντού στο Παρίσι μια αναδρομική έκθεση αφιερωμένη στο έργο του –αντίστοιχες έχουν διοργανωθεί σε όλον τον κόσμο. Στην Αθήνα φιλοξενήθηκε δουλειά του πάνω στον σχεδιασμό αντικειμένων στην έκθεση «Triptiques» στην γκαλερί Gagosian το 2016, καθότι είναι ενεργός και στον χώρο του ντιζάιν και στην εσωτερική διακόσμηση μέσα από το γραφείο Jean Nouvel Design, συμπληρωματικό του αρχιτεκτονικού, Ateliers Jean Nouvel.