Πώς στήθηκε το ρωσικό δίκτυο στην Ελλάδα

Το πρώτο εξάμηνο του 2015 μοιάζει με μια δυσάρεστη αλλά αχνή ανάμνηση. Για τους Ελληνες σίγουρα, για τους Ρώσους ίσως όχι. Η απότομη στροφή της ελληνικής διπλωματίας επί ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ προς τη Δύση, με την απέλαση διπλωματών, μετά το αρχικό φλερτ με τη Μόσχα και τη μετέπειτα ανοχή της κυβέρνησης σε κάθε είδους ρωσική δραστηριότητα στην Ελλάδα, η οποία εντάθηκε από τον Ιανουάριο όταν μπήκε στην τελική ευθεία το Μακεδονικό, ξυπνά μνήμες.

Οπως η πρώτη δήλωση του Νίκου Κοτζιά ως υπουργού Εξωτερικών με αφορμή το τρίτο κύμα επιβολής κυρώσεων στη Ρωσία για την Ουκρανία (27.1.2015): «Εχουμε έκτακτο συμβούλιο υπουργών Εξωτερικών και επιτρέψτε μου να πω ότι ορισμένα δείγματα ορισμένων εταίρων μας δεν ήταν τα καλύτερα. Παραβίασαν τους κανόνες λειτουργίας της ΕΕ και προσπάθησαν να μας φέρουν προ τετελεσμένων πριν καν ορκιστεί η νέα κυβέρνηση». Ή η δήλωση του Αλέξη Τσίπρα, όταν δεν είχε αποκηρύξει ακόμη τη δραχμή και έλεγε ενώπιον του Βλαντίμιρ Πούτιν στην Αγία Πετρούπολη ότι «είμαστε λαός της θάλασσας που δεν φοβάται να ανοιχτεί σε μεγάλα πελάγη, σε καινούργιες θάλασσες, προκειμένου να φτάσουμε σε νέα και πιο ασφαλή λιμάνια».

Τελικά ο Πρωθυπουργός και ο υπουργός Εξωτερικών επέστρεψαν στα παλιά, γνώριμα λιμάνια, με τον κ. Τσίπρα να καταπατά παραδοσιακά διπλωματικά σύνορα λέγοντας στη Σύνοδο του ΝΑΤΟ ότι «πιστεύουμε ότι μια αξιόπιστη και αποφασιστική εκ μέρους μας πολιτική αποτροπής και άμυνας σε σχέση με τη Ρωσία πρέπει να συμπληρώνεται με έναν διάλογο ουσίας με τη Μόσχα». Η κυβέρνηση επέλεξε στρατόπεδο, με τον άγαρμπο τρόπο με τον οποίο κινείται στη διεθνή σκηνή, και ταυτόχρονα εργαλειοποίησε την επιλογή της στοχοποιώντας στο εσωτερικό ως χρηματιζόμενο από τον ρωσικό παράγοντα όποιον αντιτίθεται στη συμφωνία των Πρεσπών, κυρίως την Κοινοβουλευτική Ομάδα των ΑΝΕΛ (από την οποία αναμένονταν και άλλες ανεξαρτητοποιήσεις), δημάρχους, κληρικούς και ιεράρχες.

Τα μέτρα κατά των ρώσων διπλωματών θα μπορούσαν να ληφθούν με μεγαλύτερη διακριτικότητα, καθώς η παρουσία του ρωσικού παράγοντα στην Ελλάδα δεν είναι καινούργια. Τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια ενισχυόταν σταδιακά με κύρια πεδία δράσης τον πολιτισμό και τη θρησκεία –το έδαφος είναι ευνοϊκό όταν ο δημοφιλέστερος ξένος πολιτικός στη χώρα μας είναι ο Πούτιν. Ανάλογο κλίμα επικρατεί και στα Σκόπια, όπου κατηγορείται η Ρωσία ότι υποδαυλίζει τις αντιδράσεις κατά του Ζόραν Ζάεφ, ενώ έχει ιδρυθεί ένα μικρό κόμμα με την επωνυμία «Ενωμένη Μακεδονία» που θεωρείται κλείσιμο του ματιού στον Πούτιν το κόμμα του οποίου ονομάζεται «Ενωμένη Ρωσία». Τα συνεχή επεισόδια μιας βαλκανικής εκδοχής του Ψυχρού Πολέμου που εκτυλίσσονται στη Βόρεια Ελλάδα δεν περνούν απαρατήρητα.

Καμία πόλη δεν ζει πιο έντονα αυτή την ιστορική ιδιοτροπία από την Αλεξανδρούπολη, στην οποία ξεθάφτηκαν και διογκώθηκαν ιστορικοί δεσμοί με τη Ρωσία, με αιχμή του δόρατος το τμήμα του ρωσικού στρατού το οποίο στο τέλος του Ρωσοτουρκικού Πολέμου (1877-1878) αντί να προελάσει προς την Κωνσταντινούπολη, υποχρεώνοντας τους Τούρκους να υπογράψουν τις συνθήκες της Αδριανούπολης και του Αγίου Στεφάνου, κινήθηκε νοτιοδυτικά και έφτασε ως το ψαροχώρι το οποίο τότε ονομαζόταν Δεδέαγατς και κατόπιν μετεξελίχθηκε στην Αλεξανδρούπολη. Η περιοχή εξυπηρετούσε τα συμφέροντα των Ρώσων οι οποίοι ήθελαν να ελέγξουν το λιμάνι της πόλης, στην οποία εισέβαλαν στις 18 Ιανουαρίου 1878. Στο ρωσικό στράτευμα περιλαμβανόταν το 9ο Σύνταγμα Μηχανικού, το οποίο χάραξε ρυμοτομικό σχέδιο, ακολουθώντας το πρότυπο της Οδησσού, ενώ σχεδίασε τον Φάρο, το σύμβολο της πόλης, ο οποίος στη συνέχεια κατασκευάστηκε από τη Γαλλική Εταιρεία Φάρων και Φανών και τέθηκε σε λειτουργία την 1η Ιουνίου 1880.

Η ιστορία αυτή δεν θα αφορούσε κανέναν άλλον πέρα από τους πολίτες της Αλεξανδρούπολης και τους ιστορικούς, αν κατά την εννεάμηνη παραμονή του ρωσικού στρατού στην Αλεξανδρούπολη δεν πέθαιναν από τύφο 30 αξιωματικοί και στρατιώτες και αν 133 χρόνια μετά δεν τους θυμόταν ο Κωνσταντίνος Γκαμπαερίδης, ομογενής, πολιτευτής του ΛΑΟΣ, ο οποίος μετέπειτα λέγεται ότι φλέρταρε με τους ΑΝΕΛ, και δεν κινούσε τις διαδικασίες κατασκευής μνημείου.

Ο Μητροπολίτης Αλεξανδρουπόλεως Ανθιμος δώρισε ένα τμήμα του προαύλιου χώρου της Μητρόπολης προκειμένου να ανεγερθεί το μαρμάρινο μνημείο, στο οποίο ενσωματώθηκαν η επιγραφή που βρέθηκε στον χώρο ταφής των στρατιωτών και τα οστά τους. Τα αποκαλυπτήρια του μνημείου έγιναν την 28η Οκτωβρίου 2011 με μια λαμπρή τελετή στην οποία παρευρέθησαν ο δήμαρχος Αλεξανδρούπολης Ευάγγελος Λαμπάκης, ο δήμαρχος της ρωσικής πόλης Σοσνόβι Μπορ (από όπου ξεκίνησαν οι στρατιώτες) Ντμίτρι Πουλεάβσκι, ο τότε γενικός πρόξενος της Ρωσίας στη Θεσσαλονίκη Αλεξέι Ποπόφ, εκπρόσωποι του Στρατού, της Αστυνομίας, βουλευτές, αυτοδιοικητικοί άρχοντες και πλήθος πολιτών. Είχε προηγηθεί κοινή παρέλαση ελλήνων και ρώσων στρατιωτών, καθώς στο λιμάνι της πόλης ήταν δεμένο το ρωσικό πολεμικό πλοίο «Caesar Kunikov» (BDK-64) του στόλου της Μαύρης Θάλασσας πραγματοποιώντας επίσκεψη φιλίας.

Ο Ποπόφ απένειμε μετάλλια εκ μέρους της ρωσικής κυβέρνησης σε όσους συνέδραμαν στην ανέγερση του μνημείου και ο Γκαμπαερίδης αποκάλυψε στους παρευρισκομένους ότι «ο Δήμος Σοσνόβι Μπορ έχει ακόμη έναν ισχυρό δεσμό με την Ελλάδα. Το άγαλμα του Μεγάλου Πέτρου, που όπως πιστεύουν πολλοί είναι το μεγαλοπρεπέστερο που υπάρχει, στηρίζεται σε βράχο που ανέσυρε ένας Ελληνας». Πάνω στις μαρμάρινες πλάκες του μνημείου είναι γραμμένο με χρυσά γράμματα στα ελληνικά και στα ρωσικά «στη μνήμη των ρώσων αξιωματικών και στρατιωτών που απελευθέρωσαν την περιοχή κατά τον Ρωσοτουρκικό Πόλεμο 1877-1878», από την οθωμανική κατοχή. Πολύ βολικά αποκρύπτεται ότι η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου ευνοούσε τους Βούλγαρους σε βάρος των Ελλήνων και ότι ο τσάρος Αλέξανδρος Β’ διακήρυττε «ουδεμίαν σπιθαμήν στο Βασίλειο της Ελλάδος» φοβούμενος ότι ένα ισχυρό ελληνικό κράτος θα εμπόδιζε τη ναυτική επικράτηση της Ρωσίας.

Στο κέντρο της Αλεξανδρούπολης, στη λεωφόρο Δημοκρατίας 349, σε ένα πολυσύχναστο κομμάτι της πόλης με καφετέριες και μπαράκια, βρίσκεται το «ρωσικό σπίτι», ένας πολιτιστικός σύλλογος, πρόεδρος του οποίου είναι η Ιουλία Γαβρίλοβα, σύζυγος του Γκαμπαερίδη. Το «ρωσικό σπίτι» πρωτοστάτησε στην ανέγερση του μνημείου των στρατιωτών και σε πολλές άλλες δραστηριότητες, όπως η επίσκεψη τον Μάιο του 2017 πολυμελούς αντιπροσωπείας από την Αγία Πετρούπολη υπό τον επικεφαλής των οκτώ δήμων της πόλης Βαλερί Γκάρνετς, η ίδρυση Γραφείου Ενημέρωσης και Επιχειρηματικής Συνεργασίας του Δήμου Αλεξανδρούπολης με την Αγία Πετρούπολη, η ανέγερση ναΐσκου ρωσικού ρυθμού σε χώρο του στρατοπέδου ΖΗΣΗ, τον οποίο παραχώρησε το υπουργείο Εθνικής Αμυνας στη Μητρόπολη Αλεξανδρουπόλεως. Τα αρχικά σχέδια προέβλεπαν ένα κτίσμα 1.200 τ.μ., αλλά μετά τις έντονες αντιδράσεις το μέγεθος του ναού περιορίστηκε σε 35 τ.μ., και κατασκευάστηκε με ξυλεία την οποία δώρισε το πυρηνικό εργοστάσιο του Σοσνόβι Μπορ. Στα θυρανοίξια, τα οποία τελέστηκαν στις 6 Μαΐου 2018, δεν παρευρέθηκε ο Μητροπολίτης Ανθιμος στέλνοντας ένα ηχηρό μήνυμα στο ποίμνιο. Μετά την τελετή παρέλασε στο κέντρο της Αλεξανδρούπολης το «Αθάνατο Τάγμα» –η 9η Μαΐου είναι η επέτειος της νίκης της Ρωσίας επί της ναζιστικής Γερμανίας.

Ο Γκαμπαερίδης δηλώνει πρόεδρος της Πανελλήνιας Ενωσης Παλιννοστούντων Επιχειρηματιών, σύμβουλος του δημάρχου Αλεξανδρούπολης και του κυβερνήτη της Αγίας Πετρούπολης, και ήταν από εκείνους που προωθούσαν τη δραστηριοποίηση της ρωσικής τράπεζας Rost Βank, εκπρόσωποι της οποίας είχαν συναντηθεί τον Νοέμβριο του 2014 με τον τότε υφυπουργό Εξωτερικών Ακη Γεροντόπουλο. Εκτός από την Αλεξανδρούπολη, φρόντισε να αδελφοποιήσει με την Αγία Πετρούπολη και τους δήμους Κομοτηνής και Δράμας.

Ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Κοτζιάς τον διόρισε επίτιμο πρόξενο της ρωσικής ομοσπονδίας με έδρα την Αλεξανδρούπολη στις 24 Μαρτίου 2015 αλλά το επόμενο έτος ανακάλεσε τον διορισμό του με νέο προεδρικό διάταγμα (27 Μαΐου 2016). Στο μεταξύ ο Γκαμπαερίδης πρόλαβε να βγάλει μερικές φωτογραφίες με υπουργούς και στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ, όπως με τον Παναγιώτη Κουρουμπλή, τη Λυδία Κονιόρδου και πιο πρόσφατα, τον Μάιο του 2018, με τον Γιώργο Κατρούγκαλο και τον Γιώργο Τσίπρα στο Οικονομικό Φόρουμ της Αγίας Πετρούπολης. Τον Φεβρουάριο του 2016 συμμετείχε σε αντιπροσωπεία από την Αλεξανδρούπολη η οποία επισκέφθηκε την Κριμαία με επικεφαλής τον δήμαρχο της πόλης Ευ. Λαμπάκη, διατυπώνοντας την άποψη ότι «η προσάρτηση της ρωσικής Κριμαίας στην Ουκρανία ήταν προϊόν σοβιετικής ισχύος» και ότι «η Ρωσία δεν προσάρτησε την Κριμαία, το ελεύθερο δημοψήφισμα δεν είναι βία». Η επίσκεψη αυτή προκάλεσε την έντονη αντίδραση του υπουργείου Εξωτερικών. Τον Μάρτιο καταδικάστηκε σε πρώτο βαθμό για υπεξαίρεση μαζί με άλλα στελέχη της ΤΙΕΔΑ (Τουριστική Ιαματική Επιχείρηση Δήμου Αλεξανδρούπολης) –όλοι άσκησαν έφεση. Είναι συχνός επισκέπτης του Αγίου Ορους και μέλος της ομάδας «Φίλοι του Πούτιν».

Η Αλεξανδρούπολη μετατρεπόταν αργά και ανεπαίσθητα, μέσα από μπαλέτα, χορωδίες και εξετάσεις ρωσομάθειας, σε μια «ρωσική πόλη». Ολα άλλαξαν με την έλευση του αμερικανού πρεσβευτή Τζέφρι Πάιατ στην Αθήνα, τον οποίο μετακίνησε από την Ουκρανία ο Μπαράκ Ομπάμα και είναι βαθύς γνώστης του τρόπου δράσης των Ρώσων. Το επόμενο διάστημα, με αφορμή τη σύλληψη του Τζορτζ Παπαδόπουλου από το FBI, υπήρξαν συνεχή δημοσιεύματα στον αμερικανικό Τύπο για τις διασυνδέσεις της ελληνικής κυβέρνησης με τη Μόσχα, με ειδική αναφορά στον Πάνο Καμμένο, και δηλώσεις αξιωματικών του ΝΑΤΟ ότι είχαν λάβει οδηγίες να μην ενημερώνουν τους Ελληνες για ευαίσθητες επιχειρήσεις που αφορούσαν τη Ρωσία.

Ο Πάιατ με τις συχνές επισκέψεις του στη Βόρεια Ελλάδα και στο Αγιον Ορος ανέδειξε το ισχυρό ενδιαφέρον της χώρας του για την περιοχή, η οποία θεωρείται για γεωστρατηγικούς λόγους ιδιαίτερα σημαντική. Η Αλεξανδρούπολη έχει κεντρικό ρόλο, καθώς εξελίσσεται σε ενεργειακό κόμβο και το λιμάνι της βρίσκεται σε στρατηγικό σημείο. Αναφορά στη συνεργασία Ελλάδας – ΗΠΑ στον τομέα της ενέργειας έκανε και ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ κατά την επίσκεψη του Αλέξη Τσίπρα στον Λευκό Οίκο τον Οκτώβριο, επισημαίνοντας την ελληνική συνεισφορά στην ευρωπαϊκή ενεργειακή ασφάλεια, με τη στήριξή της στον Διαδριατικό αγωγό φυσικού αερίου, αλλά και στον Ελληνοβουλγαρικό αγωγό φυσικού και υγροποιημένου αερίου (IGB), έργο που περιλαμβάνει και τον πλωτό τερματικό σταθμό υγροποιημένου αερίου (LNG) της Αλεξανδρούπολης. Διπλωματικές πηγές έδωσαν τότε ιδιαίτερη σημασία σε αυτή την αναφορά του αμερικανού προέδρου.

Ο Γκαμπαερίδης συμμετείχε στην ίδρυση του ελληνικού παραρτήματος της οργάνωσης Αυτοκρατορική Ορθόδοξη Παλαιστινιακή Ενωση, το οποίο ιδρύθηκε στη Βέροια, στις 14 Οκτωβρίου 2016, παρουσία του πρώην πρωθυπουργού της Ρωσικής Ομοσπονδίας Σεργκέι Στεπάσιν. Η πόλη επελέγη εξαιτίας του θρησκευτικού μνημείου που ονομάζεται «Βήμα του Αποστόλου Παύλου», στον περιβάλλοντα χώρο του οποίου βρίσκεται ανδριάντας του Αποστόλου των Εθνών, δωρεά του Πατριαρχείου Μόσχας και της Ρωσικής Ακαδημίας Τεχνών και επειδή ο Μητροπολίτης Παντελεήμων θεωρείται φίλος της Μόσχας. Τον Μάιο του 2017 η Ενωση πραγματοποίησε εκδήλωση υπό την αιγίδα του Γενικού Προξενείου της Ρωσίας για την 135η επέτειο της ίδρυσής της, στο Βασιλικό Θέατρο Θεσσαλονίκης, στην οποία παρέστη η αναπληρώτρια γενική γραμματέας Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων και Αναπτυξιακής Συνεργασίας του υπουργείου Εξωτερικών Κυριακή Τεκτονίδου.

Πρόκειται για μία από τις οργανώσεις που κατονόμασε το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών ότι αποπειράθηκαν, διακινώντας πληροφορίες και χρήματα, να παρέμβουν σε ευαίσθητα εθνικά θέματα, ιδίως στο Μακεδονικό. Η Αυτοκρατορική Ορθόδοξη Παλαιστινιακή Ενωση ιδρύθηκε το 1882 με διάταγμα του τσάρου Αλεξάνδρου Γ’ και πρώτος πρόεδρός της ήταν ο δούκας Σεργκέι Αλεξάντροβιτς Ρομανόφ. Σκοπός της ήταν η προάσπιση της ορθόδοξης πολιτιστικής κληρονομιάς στη Μέση Ανατολή. Επικεφαλής του ελληνικού παραρτήματος ετέθη ο Συμεών Παναγιωτίδης και τα μέλη της ταξίδεψαν τον Νοέμβριο του 2016 στην Ευπατορία της Κριμαίας, μαζί με τους τελευταίους απογόνους των Ρομανόφ Μαρία Βλαντιμίροβνα και Γεώργιο Μιχαήλοβιτς, και τον Σεργκέι Στεπάσιν, για τα αποκαλυπτήρια του μνημείου του τελευταίου ρώσου αυτοκράτορα Νικολάου Β’, ο οποίος αγιοποιήθηκε από τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία.

Η σχέση Ελλάδας – Ρωσίας είναι πράγματι πιο περίπλοκη από τις συγκυριακές δυσκολίες και φιλτράρεται όχι μόνο μέσα από την Ιστορία αλλά μέσα και από τη θρησκεία. Το ρωσικό ενδιαφέρον για τον εντοπισμό ιστορικών χώρων και την ανέγερση μνημείων και εκκλησιών δεν εξαντλήθηκε στην Αλεξανδούπολη. Μνημεία ρώσων ναυτών έχουν ανεγερθεί στη Λήμνο και στην Κέρκυρα. Στη Λήμνο η προσπάθεια εντοπισμού και ανασύστασης του ρωσικού νεκροταφείου άρχισε το 2004, όταν μια ομάδα νεαρών ρώσων αναζήτησε τα χνάρια των προγόνων της, των περίπου 5.000 Κοζάκων που έφτασαν πρόσφυγες στο νησί το 1919, ηττημένοι της μάχης της Κριμαίας. Στο ρωσικό νεκροταφείο, το οποίο είχε ξεχαστεί, ήταν θαμμένα 350 άτομα που δεν άντεξαν τις κακές συνθήκες διαβίωσης στο υπαίθριο στρατόπεδο στο οποίο τους εγκατέστησαν οι Αγγλογάλλοι.

Από την ώρα που εντοπίστηκε το νεκροταφείο, αντιπροσωπεία ρώσων πολιτών πραγματοποιεί κάθε χρόνο προσκύνημα στους τάφους των προγόνων και διοργανώνονται λαμπρές εκδηλώσεις ελληνορωσικής φιλίας. Τον περυσινό Σεπτέμβριο παρευρέθησαν σε αυτές ο Επίσκοπος της Ρωσικής Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας Ευγένιος Μέσων Ουραλίων, η κόμισσα Α. Β. Γκολενίτσεβα- Κουτούζοβα, ο ρώσος πρόξενος στη Θεσσαλονίκη Αλεξάντρ Σερμπάκοφ και ο προκάτοχός του Αλεξέι Ποπόφ, επίσης ο πρόεδρος του Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών της Ρωσίας, του ισχυρότερου think tank του Κρεμλίνου, Λεονίντ Ρεσέτνικοφ. Ο Ρεσέτνικοφ είναι ένας από τους ισχυρότερους συμβούλους του Βλαντίμιρ Πούτιν σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και μελετά και επισκέπτεται τα Βαλκάνια, και την Ελλάδα, από το 1976 ως στέλεχος της KGB και στη συνέχεια της SVR (Υπηρεσία Διεθνών Πληροφοριών). Τον Μάιο του 2014 είχαν προσκληθεί από τη ρωσική κυβέρνηση στη Μόσχα, στο Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών, οι Αλέξης Τσίπρας, Ν. Κοτζιάς, Ν. Παππάς, Ι. Δραγασάκης, ο τότε διπλωματικός σύμβουλος του προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ Γ. Αϋφαντής και η Νάντια Βαλαβάνη. Σε μια συγκυρία κατά την οποία η κρίση στην Ουκρανία ήταν σε έξαρση, ο Κοτζιάς ανέλαβε το «γεωπολιτικό προξενιό» του κ. Τσίπρα με ισχυρούς Ρώσους όπως ο κ. Ρεσέτνικοφ και λέγεται ότι αυτό διασφάλισε τη θέση του στο υπουργείο Εξωτερικών.

Στην Λήμνο υπάρχει και δεύτερο ρωσικό μνημείο, στην αυλή της εκκλησίας του Ευαγγελισμού, το οποίο εγκαινιάστηκε τον Σεπτέμβριο του 2012. Είναι το Μνημείο των ρώσων ναυτών του Στόλου του Ορλόφ. «Πεσόντες το 1770 για την απελευθέρωση της Λήμνου» αναγράφεται στην επιτύμβια στήλη. Το μνημείο ανεγέρθη όταν έπειτα από αίτημα του γενικού προξενείου της Ρωσίας στη Θεσσαλονίκη προς το Κρατικό Αρχείο του Ρωσικού Στρατιωτικού Ναυτικού εντοπίστηκαν τα ονόματα 70 αξιωματικών και των ναυτών οι οποίοι είχαν σκοτωθεί στη Λήμνο το 1770, στις επιχειρήσεις κατά των Οθωμανών.

Τον Οκτώβριο, έναν μήνα μετά τα εγκαίνια του μνημείου, το μεγάλο ρωσικό αποβατικό πλοίο του στόλου της Μαύρης Θάλασσας «Novocherkassk» έδεσε στο λιμάνι της Λήμνου και οι πεζοναύτες που μετέφερε παρήλασαν στη Λήμνο και κατέθεσαν στεφάνι στο μνημείο των ρώσων ναυτών. Και σε αυτή την περίπτωση αποκρύπτεται ότι αφού υποκίνησαν την αποτυχημένη επανάσταση του 1770 οι Ρώσοι εγκατέλειψαν τους Ελληνες στην εκδικητική μανία των Τούρκων και ότι το ίδιο συνέβη και στη Λήμνο.

Στο παλαιό λιμάνι της Κέρκυρας υπάρχει ένα επιγραφικό μνημείο στη μνήμη του ναυάρχου Φιοντόρ Ουσακόφ για τη συμβολή του στην ίδρυση της Επτανήσου Πολιτείας, του πρώτου ελληνικού κρατικού μορφώματος των νεότερων χρόνων, υπό την προστασία της Ρωσίας και της Τουρκίας, φόρου υποτελές στον σουλτάνο. Ο Ουσακόφ, ο οποίος έχει αγιοποιηθεί από τη Ρωσική Εκκλησία, ήταν ο επικεφαλής του ρωσικού στόλου, ο οποίος σε συνεργασία με τον τουρκικό, υπό τον Κατήρ Μπέη, απέσπασε την Κέρκυρα από τους Γάλλους το 1799, για να τους παραχωρήσουν ξανά τα Επτάνησα το 1807 με τη Συνθήκη του Τιλσίτ. Η Επτάνησος Πολιτεία δεν ιδρύθηκε από τον Ουσακόφ αλλά έπειτα από επίπονες διαπραγματεύσεις της Ρωσίας με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, και πίεση από τη Γερουσία, μέλη της οποίας πήγαν στην Κωνσταντινούπολη και στην Αγία Πετρούπολη προκειμένου να συμβάλουν στις συζητήσεις για την υπόσταση του νεότευκτου κράτους τους.

Η ανάδειξη των μνημείων αυτών με τις τελετές που διοργανώνονται και την αναβαθμισμένη ρωσική εκπροσώπηση, ειδικά τα τελευταία δύο χρόνια, είναι φανερό ότι στοχεύει στην πολιτιστική σύνδεση των δύο λαών – ο ιστορικός δεσμός δεν αμφισβητείται ούτε είναι σωστό να υπονομευθεί στο σύνολό του από συγκεκριμένες πρωτοβουλίες – και στην καλλιέργεια φιλορωσικού πνεύματος στην Ελλάδα. Η Ορθοδοξία αποτελεί το άλλο ισχυρό εργαλείο της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής. Για πρώτη φορά στην Ιστορία ανεγείρονται στην Ελλάδα ναοί ρωσικής τεχνοτροπίας με τους χαρακτηριστικούς κρεμμυδόσχημους τρούλους.

Εκτός από την Αλεξανδρούπολη, ρωσικές εκκλησίες υπάρχουν στα Κριαθαράκια Λευκακίων στο Ναύπλιο με επτά καμπάνες και περίτεχνες αγιογραφίες, στη Νεάπολη Θεσσαλονίκης – κατασκευάστηκε με πελεκημένους κορμούς δέντρων από τεχνικούς που ήρθαν για τον σκοπό αυτόν από τη Σιβηρία – και σχεδιάζεται ακόμα μία στη Βέροια.
Αυξητική τάση παρουσιάζει και ο προσκυνηματικός τουρισμός από τη Ρωσία τόσο στο Αγιον Ορος όσο και σε μονές και προσκυνήματα σε όλη την Ελλάδα. Η ροή των επισκεπτών οργανώνεται μέσα από συγκεκριμένα ταξιδιωτικά γραφεία που έχουν την έδρα τους στη Βόρεια Ελλάδα και στην Κύπρο και κατευθύνεται στοχευμένα σε συγκεκριμένες περιοχές της χώρας, ώστε τα θρησκευτικά ιδρύματα να ενισχύονται, εν μέσω κρίσης, και οικονομικά. Ορισμένοι ιδιοκτήτες ταξιδιωτικών γραφείων που δεν περιορίζονται μόνο στον θρησκευτικό τουρισμό έχουν ισχυρές διασυνδέσεις με τη ρωσική ελίτ. Πόλος έλξης για τους Ρώσους αποτελεί εδώ και αιώνες το Αγιον Ορος, και ειδικά η Μονή Βατοπαιδίου, με τον πλούτο του και τον κοσμικό/επιχειρηματικό χαρακτήρα του, και το ρωσικό μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονος, το οποίο επισκέφθηκε ο Πούτιν το 2016. Τα παραπάνω ταξιδιωτικά γραφεία εξασφαλίζουν πρόσκληση και διαμονητήριο για τις μονές, ενώ έχει δημιουργηθεί συγκεκριμένο δίκτυο μετακίνησης στο εσωτερικό της Αθωνικής Πολιτείας, με τους προσκυνητές να κάνουν γενναιόδωρες προσφορές σε μονές, ιερές καλύβες και κελιά. Ο έλεγχος της βίζας στο Αγιον Ορος ήταν ελλιπέστατος, με αποτέλεσμα οι επίσημες αρχές να μη γνωρίζουν ποιοι μπαινοβγαίνουν στα μοναστήρια, και μόλις πρόσφατα ανακοινώθηκε ότι αυστηροποιούνται οι διαδικασίες.

Η απαγόρευση εισόδου στη χώρα και οι απειλές για αντίποινα

Ο πρώην πρόξενος Ποπόφ, ο οποίος παρά τη συνταξιοδότησή του διατηρεί σπίτι στη Θεσσαλονίκη και επισκεπτόταν τακτικά την πόλη, είναι ένα από τα δύο πρόσωπα στα οποία απαγορεύθηκε η είσοδος στη χώρα. Απέλαση ζητήθηκε για τον Βίκτορ Γιάκοβλεφ, στέλεχος της ρωσικής πρεσβείας στην Αθήνα, και για ένα ακόμα πρόσωπο, το όνομα του οποίου δεν δημοσιοποιήθηκε. Η Μόσχα απείλησε να απελάσει έλληνες διπλωμάτες ως αντίποινα, αλλά δεν αποκλείεται να περιμένει τον κατάλληλο χρόνο ώστε η απάντησή της να έχει τον μεγαλύτερο δυνατό αντίκτυπο. Σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, η ενέργεια αυτή της Ελλάδας, μιας ευρωπαϊκής χώρας η οποία δεν ήταν εχθρική προς τη Ρωσία και απέφυγε να προχωρήσει σε απελάσεις διπλωματών όπως έκαναν άλλες χώρες της ΕΕ, έπληξε σοβαρά το προφίλ της Ρωσίας όσο κι αν το θέμα υποβαθμίζεται λόγω της σύγκρουσης Τραμπ – Ευρωπαίων στο ΝΑΤΟ. Οι ΗΠΑ πήραν ξεκάθαρη θέση, τόσο μέσω της εκπροσώπου του Στέιτ Ντιπάρτμεντ Χέδερ Νάουερτ, η οποία έγραψε στο Twitter «στηρίζουμε την Ελλάδα που υπερασπίζεται την κυριαρχία της», όσο και με τη δήλωση Πάιατ ότι «είναι γνωστές οι απόψεις των ΗΠΑ για αυτά τα ζητήματα». Την προπερασμένη εβδομάδα βρισκόταν στην Αθήνα για σειρά επαφών η Κάθλιν Κάβαλεκ, βοηθός αναπληρώτρια στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ με αρμοδιότητα θέματα Ευρώπης και Ευρασίας (δηλαδή Ρωσίας) και σύμφωνα με πληροφορίες ενημερώθηκε για την πρόθεση της κυβέρνησης να πάρει δραστικά μέτρα κατά της ρωσικής δραστηριότητας στην Ελλάδα, η οποία είχε λάβει χαρακτηριστικά «υβριδικού πολέμου».

Σαφής εικόνα δεν υπάρχει για το τι συζήτησαν για το θέμα αυτό ο Νίκος Κοτζιάς και ο Σεργκέι Λαβρόφ κατά την πρόσφατη επίσκεψη του έλληνα υπουργού Εξωτερικών στη Μόσχα στις 13 Ιουνίου, λίγες ημέρες προτού υπογραφεί η συμφωνία των Πρεσπών στις 17 Ιουνίου, αν και δεν θεωρείται πιθανό να μην έθεσε καθόλου το ζήτημα στον ομόλογό του. Το ταξίδι του Λαβρόφ στην Αθήνα το φθινόπωρο έχει προς το παρόν «παγώσει», αν και η εκπρόσωπος του ρωσικού ΥΠΕΞ Μαρία Ζαχάροβα δήλωσε ότι «μια τέτοια εξέλιξη δεν προσφέρει τίποτα θετικό στις διμερείς σχέσεις. Ωστόσο, πρέπει να έχουμε υπ´ όψιν ότι οι διμερείς σχέσεις έχουν τη δική τους αξία διότι μιλάμε όχι για εικονικές σχέσεις αλλά για την πρακτική αμοιβαίας δράσης προς όφελος των δύο λαών».

Φόβοι για παρέμβαση στη διαδοχή του αρχιεπισκοπικού θρόνου

Αυτή η περίπλοκη περιρρέουσα ατμόσφαιρα έχει μεταφερθεί και στην Εκκλησία της Ελλάδος, όπου έχουν διαμορφωθεί δύο στρατόπεδα τα οποία ανταγωνίζονται για την αύξηση της επιρροής τους. Ο φόβος του φιλοδυτικού στρατοπέδου είναι ότι η Ρωσία θα επιχειρήσει, αν της δοθεί ευκαιρία, να ελέγξει τη διαδοχή στον αρχιεπισκοπικό θρόνο της Αθήνας. Παρόμοια στρατηγική θεωρείται ότι ακολουθείται για όλα τα ορθόδοξα πατριαρχεία και αρχιεπισκοπές, με στόχο την εδραίωση της κυριαρχίας του Πατριαρχείου Μόσχας και την αποδυνάμωση του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Στην Ελλάδα, η ρωσική επιρροή προωθείται μέσω του προσεταιρισμού μητροπολιτών αλλά και συγκεκριμένες, δημοφιλείς ιστοσελίδες, όπως το romfea.gr, που υπερπροβάλλουν τη δραστηριότητα του Μητροπολίτη Βολοκολάμσκ Ιλαρίωνος, προέδρου του Τμήματος Εξωτερικών Εκκλησιαστικών Σχέσεων του Πατριαρχείου Μόσχας και της Ρωσικής Εκκλησίας γενικά, ενώ συγχρόνως συνδέουν τις διεθνείς εξελίξεις με την Ορθόδοξη Εκκλησία. Η επαφή των εκκλησιαστικών παραγόντων με τμήμα του πολιτικού προσωπικού της Ελλάδας είναι ένα μαύρο κουτί που κανένας δεν θέλει να ανοίξει.