Στα δίχτυα της θεάς

Σουτάρει ο Αρτιεμίγεφ και στέλνει την μπάλα στο τετράγωνο. Ενώ ο Σκαπλιέροφ αρκείται να παρακολουθεί την τροχιά της ανήμπορος να επέμβει. Εγιναν πολλά σουτ προς το ένα «τέρμα» και μόνο προς αυτό.

Ο «αγώνας» δεν έγινε όμως σε ένα από τα 11 φρεσκοφτιαγμένα και εντυπωσιακά γήπεδα της Ρωσίας. Ούτε οι παίκτες πατούσαν στο χορτάρι. Περιφέρονταν στο Διάστημα. Πετούσαν κυριολεκτικά μέσα στον σταθμό ISS λόγω της έλλειψης βαρύτητας, σε μια τροχιά λίγο περισσότερο από 400 χιλιόμετρα μακριά από τη Γη. Την μπάλα την είχε φέρει μαζί του ο Αρτιεμίγεφ στις 24 Μαρτίου, όταν έφθασε στον International Space Station για να δουλέψει μαζί με τον Σκαπλιέροφ, τρεις αμερικανούς αστροναύτες και έναν Ιάπωνα.

Αλλά δεν ήταν μια τυχαία μπάλα, όπως εύκολα το καταλαβαίνει ο καθένας. Ηταν ακριβώς η Telstar 2018, που με αυτή παίζονται τώρα στη Ρωσία όλοι οι αγώνες στο Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου. Για γήπεδο είχαν τον ιαπωνικής κατασκευής θάλαμο «Kibo», ενώ για τέρμα χρησίμευσε η τετράγωνη εσοχή που βρίσκεται μπροστά από την είσοδο προς το άλλο διαμέρισμα, το αμερικανικό «USS Harmony».

Δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το ότι μια μπάλα ποδοσφαίρου έφθασε έως το Διάστημα. Κάθε τέσσερα χρόνια που γίνεται το Παγκόσμιο Κύπελλο η μπάλα είναι μια θεά που αλλάζει πέπλα και στολίδια. Και αυτή η αλλαγή γίνεται με βάση ό,τι πιο νέο έχει να προσφέρει η επιστήμη των υλικών, της αεροδυναμικής και αυτή τη φορά και των ηλεκτρονικών έως και των κοινωνικών δικτύων. Μια βόλτα στο Διάστημα, αν και χωρίς κάποιο ερευνητικό ενδιαφέρον στη συγκυρία αυτή, ήταν ό,τι έπρεπε για να κινήσει ακόμη περισσότερο την προσοχή.

Στη δεκαετία του ’60, και συγκεκριμένα το 1962 και το 1963, εκτοξεύθηκαν δύο δορυφόροι –με τα ονόματά τους να είναι «Τελεστάρ 1» και «Τελεστάρ 2» –πραγματοποιώντας κάτι αφάνταστα πρωτοποριακό για τότε. Γίνονταν για πρώτη φορά η γέφυρα επάνω από τον Ατλαντικό ώστε να ανταλλάσσονται τηλεοπτικά προγράμματα, τηλεφωνικές συνδέσεις και σταθερές τηλε-εικόνες ανάμεσα στις δύο ηπείρους. Εντυπωσιακό γεγονός που έδωσε το όνομα των δορυφόρων ακόμη και στην μπάλα της διοργάνωσης του 1970.

Τώρα, η καινούργια μπάλα, ενώ οι δύο δορυφόροι περιφέρονται ακόμη –ανενεργοί πλέον –γύρω από τη Γη, ονομάστηκε Telstar 18 από το έτος 2018 και την συγχώνευση των λέξεων «Star of Television».

Στα τέσσερα χρόνια που μεσολαβούν ανάμεσα σε κάθε τελική διοργάνωση του Παγκοσμίου Κυπέλλου ομάδες επιστημόνων – ερευνητών δουλεύουν εντατικά προς δύο ανεξάρτητες μεταξύ τους κατευθύνσεις. Η μία είναι η εξέλιξη της μπάλας σε σχέση με την προηγούμενη και η δεύτερη περιλαμβάνει όλες τις απαραίτητες δοκιμασίες για να διαπιστωθεί αν όσες αλλαγές έγιναν είναι προς το καλύτερο.

Το βασικό υλικό σε αυτή την μπάλα είναι ένα στρώμα αφρού πολυουρεθάνης, με πάχος μόλις ένα χιλιοστό, με εκατομμύρια κυψελίδες αέρα. Χάρη σε αυτό και η αναμενόμενη παραμόρφωση της μπάλας ύστερα από κάθε κλωτσιά ελαχιστοποιείται σχεδόν ακαριαία, αλλά και η επαφή με το κεφάλι των ποδοσφαιριστών δεν είναι τόσο… σκληρή. Επάνω από αυτό το στρώμα πέφτουν δύο άλλα στρώματα από το ίδιο υλικό με διαφορετικά πάχη, δίνοντας αντοχή στην μπάλα αλλά και ελαστικότητα. Η τελευταία επικάλυψη εξωτερικά κολλάει ένα διάφανο πολύ λεπτό στρώμα από πολυουρεθανικό υλικό, το Impranil, με μια συγκολλητική ουσία που λέγεται Dispercoll. Οι ραφές της μπάλας έχουν ενισχυθεί αλλά έγιναν και πιο «ρηχές» σε σχέση με την προηγούμενη έκδοση, την Brazuca του 2014. Αυτό έχει επίδραση στα φάλτσα που μπορεί να πάρει. Και εδώ ερχόμαστε στα όσα γράφτηκαν για την τωρινή μπάλα σε σχέση με τις προηγούμενες. Στα δοκιμαστικά που έγιναν πριν αρχίσει το Παγκόσμιο Κύπελλο στην Ρωσία, τερματοφύλακες όπως ο Ντε Χέα της Ισπανίας και ο Τερ Στέγκεν της Γερμανίας ήταν αρνητικοί ως προς τις επιδόσεις στη Ρωσία της Telstar 18, δηλώνοντας ότι συμπεριφέρεται σαν να είναι υπερβολικά ελαφριά και άρα οι τροχιές της θα είναι πιο απροσδιόριστες.

Οπως αποδείχθηκε στις μετρήσεις, ελάχιστες διαφορές είχε ως προς τις αντικειμενικές επιδόσεις με την προηγούμενη, την Brazuca, αλλά με το κατάλληλο χτύπημα (σκαφτά από κάτω) εύκολα φαίνεται να παίρνει ύψος και μετά «να χάνει τον αέρα της», δηλαδή να παρουσιάζει απώλεια στήριξης, όπως λέμε για τα αεροπλάνα, και να πέφτει απότομα μπερδεύοντας τον τερματοφύλακα (δύο γκολ τουλάχιστον στο ματς Γαλλία – Αργεντινή μπήκαν έτσι).

Οταν κατασκευαστούν τα πρώτα «αντίτυπα» μιας νέας μπάλας που προορίζεται για ένα τόσο σημαντικό γεγονός, και οικονομικά να το δει κάποιος, γιατί μετά η μπάλα αυτή θα πάει και σε άλλα πρωταθλήματα σε όλον τον κόσμο, πρέπει να ελεγχθεί τρομακτικά αυστηρά πριν μπει στην παραγωγή.

Για λογαριασμό της FIFA αλλά και σε συνεργασία με την κατασκευάστρια εταιρεία, ελεγκτής είναι η ΕΜΡΑ, μια κρατική υπηρεσία ειδικευμένη στην Επιστήμη των Υλικών, που τα εργαστήριά της βρίσκονται στο St Gallen της Ελβετίας. Εκεί λοιπόν αρχίζουν να… ταλαιπωρούν τη στρογγυλή θεά όσο μπορούν περισσότερο.

Ξεκινούν όμως με το να πιστοποιήσουν ότι διαθέτει τις… καμπύλες που πρέπει. Κάνουν μετρήσεις σε 4.500 διαφορετικά σημεία επάνω στην εξωτερική της επιφάνεια και βγάζουν το πόση απόκλιση έχει από το εντελώς σφαιρικό σχήμα. Και δεν πρέπει να είναι περισσότερο από 0,1%. Στη συνέχεια η αντοχή στα χτυπήματα και η διατήρηση του σχήματός της ελέγχεται χτυπώντας τη 2.000 φορές επάνω σε μια χαλύβδινη επιφάνεια με ταχύτητα 50 χιλιομέτρων την ώρα.

Μετά θα της κάνουν 250 «πατητές» μέσα στο νερό και θα ελέγξουν αν… πίνει νερό. Αν δηλαδή σε έναν βρεγμένο αγωνιστικό χώρο μαζεύει νερό και γίνεται βαρύτερη αποκτώντας μεγαλύτερη ορμή στα χτυπήματα. Τρεις μπάλες υφίστανται το ίδιο μαρτύριο και μετρούν τη μάζα τους, βγάζοντας τον μέσο όρο και συγκρίνοντας το αποτέλεσμα με το κανονικό, όταν είναι στεγνή.

Γεμίζεται με τον αέρα που πρέπει και ύστερα από 24 ώρες μετριέται ξανά η πίεση για να δουν αν χάνει αέρα και πόσο. Στη συνέχεια πέφτει από ύψος 2 μέτρων δέκα φορές αναπηδώντας επάνω σε χαλύβδινη πλάκα. Περνώντας και τους 7 αυτούς ελέγχους παίρνει την πιστοποίηση: FIFA Quality Pro Μark.

Υπάρχει αρκετή επιστήμη πίσω από ένα τόπι που, όπως θα έλεγε ένας εχθρός του αθλήματος, «το κυνηγούν να το κλωτσήσουν 22 άτομα με κοντά παντελονάκια».

Τα πράγματα έχουν αλλάξει πολύ από το 1970 έως σήμερα στον χώρο του ποδοσφαίρου. Και υλικά, και τεχνικά, και σε νοοτροπία. Εχει γίνει ένα πολύ φροντισμένο και εξαιρετικά συσκευασμένο εμπορικό προϊόν πλέον, που περιφρουρεί με ζήλο την εμφάνισή του (έξω η πολιτική από το γήπεδο, όχι κατεβασμένες κάλτσες οι παίκτες ή φανέλες έξω από το παντελονάκι). Στη δεκαετία του ’80 ένας έλληνας ποδοσφαιριστής, όταν τον ρώτησαν τι θα ευχόταν να του είχε συμβεί στο ποδόσφαιρο, απήντησε: «Ηθελα να ήταν η μπάλα γκόμενα, να μου έκανε όλα τα χατίρια». Και όλοι καταλαβαίνουμε πως τώρα δεν θα μπορούσε κανείς να διανοηθεί καν να κάνει τέτοιες δηλώσεις (#ΜeToo κ.λπ.). Το ποδόσφαιρο έγινε εμπόρευμα ακριβό και μπήκε σε προσεγμένο περιτύλιγμα. Τις μπάλες τις ελέγχουν ρομπότ και τις δηλώσεις επίσης οι υπεύθυνοι για τα κοινωνικά δίκτυα των παικτών.

Πολλά πράγματα έχουν τις μαύρες κηλίδες τους σε αυτό το Σύμπαν. Από τον Ηλιο μέχρι τις άγριες λεοπαρδάλεις και τα χαριτωμένα, αν και ογκώδη, πάντα. Εχει και η μπάλα που φτιάχνεται κάθε φορά για κάθε νέο Παγκόσμιο Κύπελλο τις δικές της. Τις απέκτησε για πρώτη φορά το 1970. Οταν την ανέλαβε μια συγκεκριμένη εταιρεία που από τότε, χωρίς διακοπή, φτιάχνει μια καινούργια, λίγο ή πολύ διαφορετική, μέσα σε τέσσερα χρόνια, από τη μια διοργάνωση στην επόμενη.

Στη δεκαετία του ‘70 η τηλεοπτική εικόνα ήταν ασπρόμαυρη και για να διακρίνει ο τηλεθεατής καλά την μπάλα έπρεπε να υπάρχει αποτυπωμένη στο σώμα της μια χτυπητή αντίθεση. Ηταν φυσικό να διαλέξουν τότε την εναλλαγή του άσπρου και του μαύρου.

Η γερμανική εταιρεία, που έχει αναλάβει από τότε την εξέλιξή της, ξεκίνησε με την μπάλα που ονόμασε Telstar με το πρωτοποριακό για την εποχή εκείνη σύνολο από μαύρα πεντάγωνα και λευκά εξάγωνα να καλύπτουν την επιφάνειά της. Σήμερα, δεκατρείς μπάλες μετά, έχουμε ξανά το ίδιο όνομα, αν και με διαφορετική ετυμολογία, ενώ πλέον στην επιφάνεια της μπάλας φιγουράρουν άσπρες, μαύρες αλλά και γκρι περιοχές, με έντονη την παρουσία και ενός συνόλου από πίξελ, που θέλουν να θυμίσουν ότι στο εσωτερικό της κρύβει και ένα ολοκληρωμένο κύκλωμα ψηφιακής τεχνολογίας. Είναι στερεωμένο εσωτερικά, κάτω από το εξωτερικά εμφανιζόμενο σύμβολο για το WiFi. Και πάλι εδώ τα πράγματα δένουν με το παρελθόν ωραία.

Γιατί χάρη στο κύκλωμα αυτό, μέσα στην μπάλα, ενεργοποιείται μια εφαρμογή για Android κινητά (οι κάτοχοι iPhone χρειάζεται να εγκαταστήσουν μια προς τούτο εφαρμογή) και έχουμε και εδώ μια (πολύ μικρή έστω) γέφυρα στις επικοινωνίες. Πρόκειται για την τεχνολογία Επικοινωνίας Εγγύς Πεδίου (Near Field Communication), πιο γνωστή ως NFC. Αν έχεις αγοράσει την μπάλα, πλησιάζοντας το κινητό σου σε αυτή στα 4 εκατοστά παίρνεις πληροφορίες για τη διοργάνωση, μπορείς να συμμετάσχεις σε παιχνίδια που διοργανώνονται στο πλαίσιο κάποιας σχετικής διαφημιστικής εκστρατείας, σε κληρώσεις για εισιτήρια, και να συνδεθείς με άλλους… ομοιοπαθείς φαν(ατικούς) αυτής της τεχνολογίας. Θα το έλεγες ίσως και ψιλο-ανοησία – αν δεν το δεις ως ένα πρώτο βήμα για κάτι πιο ουσιαστικό στο μέλλον.

Διότι ένα μονοκόμματο κομμάτι από δέρμα ή από συνθετικό υλικό δεν μπορεί να δώσει τέλεια σφαίρα όταν γεμίσει με αέρα. Επρεπε πολύ περισσότερα από ένα κομμάτια να ραφτούν – παλιά – ή – τώρα πλέον – να (συν)κολληθούν για να έχουμε την επιθυμητή σφαίρα.

Από τον καιρό των αρχαίων Ελλήνων ήταν γνωστό πως αν είχες ένα κανονικό πολύγωνο, δηλαδή πολύγωνο με όλες τις πλευρές του ίσες (εγγεγραμμένο, όπως είναι η σωστή έκφραση) εφαρμοσμένο μέσα σε έναν κύκλο, όσο αυξάνεις τις πλευρές του τόσο η περίμετρός του πλησιάζει προς τον κύκλο. Αντίστοιχα, αν αντί για πολύγωνα, που είναι μόνο στο επίπεδο, έχεις κανονικά στερεά, δηλαδή με τις πλευρικές τους επιφάνειες ίσες, όσο αυξάνεις τις πλευρές τους τόσο αυτά θα πλησιάζουν να αποκτήσουν σφαιρικό σχήμα.

Στην μπάλα του 1970 πρέπει να φανταστούμε ένα 20εδρο που του κόβουμε με ένα μαχαίρι τις κορυφές των εδρών του για να αποκτήσει ένα πιο σφαιρικό σχήμα. Επειδή υπάρχουν 12 τέτοιες κορυφές, προκύπτουν από το κόψιμο 12 πεντάγωνα και 20 εξάγωνα. Αυτά ακριβώς τα κομμάτια έχουν συρραφεί στην πρώτη εκείνη μπάλα, με τα πεντάγωνα να είναι μαύρα και τα εξάγωνα λευκά, δίνοντας μια πολύ καλή σφαίρα.

Στις επόμενες τετραετίες επικράτησε το 12εδρο, με την ίδια ακριβώς συλλογιστική, δίνοντας τις αντίστοιχες μπάλες. Αυτή τη φορά όμως επέλεξαν να ξεκινήσουν από ένα άλλο πλατωνικό στερεό, το 8εδρο. Οταν του κόψεις τις κορυφές, προκύπτουν 6 τετράγωνα και 8 οκτάγωνα. Από αυτά τα κομμάτια, αλλά με κάποιες διαφοροποιήσεις που σπάνε την κανονικότητα, αποτελείται η Telstar 18.