Υπαρξιακή φθορά και συρρίκνωση

Εκδόσεις Αγρα

σελ. 152, τιμή 12,90 ευρώ

Κεντρικός ήρωας στο βιβλίο Λίγη φλόγα, πολλή στάχτη (2015) του Γιάννη Ατζακά είναι το αυτοβιογραφικό πρόσωπο της μυθιστορηματικής του τριλογίας Διπλωμένα φτερά (2007), Θολός βυθός (2008) και Φως της Φονιάς (2013), που ξεκινάει τη διαδρομή του σαν οκτάχρονο αγόρι από τη Θάσο του Εμφυλίου, συνεχίζει με μια μακρά περιπλάνηση στις παιδουπόλεις της Φρειδερίκης (όπου μολονότι γιος κομμουνιστή ανακαλύπτει ένα καταφύγιο θαλπωρής) και επιστρέφει ως έφηβος στον τόπο της γέννησής του (εξακολουθώντας να βασανίζεται από την πατρική απουσία). Στα διηγήματα που φιλοξενούνται στο Λίγη φλόγα, πολλή στάχτη ο μικρός Γιάννης έχει μεγαλώσει και ζει στην καρδιά της φλεγόμενης δεκαετίας του 1960, υιοθετώντας ως γνήσιο τέκνο του πατρός του τις ιδέες της Αριστεράς.

Τα γεγονότα και οι καταστάσεις που καλείται να αντιμετωπίσει συγκλονίζουν: δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη, απειράριθμες διώξεις και κλίμα τρομοκράτησης σε όλα τα επίπεδα της καθημερινού βίου. Ακόμα όμως κι αν ο ήρωας δεν διαθέτει το σιδερένιο ιδεολογικό σθένος του γονιού του (μαζί με την αράγιστη ψυχική και σωματική αντοχή του), ακόμα κι αν η τελική αντάμωση με τον πατέρα του τον φέρνει μπροστά σ’ ένα πολιτικό και ιδεολογικό ερείπιο, ακόμα κι αν οι υπόλοιποι ήρωες των διηγημάτων είναι βυθισμένοι στη φτώχεια, στον κατατρεγμό και στον θάνατο (σε ένα ευρύ χρονικό φάσμα που καλύπτει το διάστημα από τη Μικρασιατική Καταστροφή μέχρι και τη Μεταπολίτευση), κάτι από το πνεύμα το οποίο εξέθρεψε η μεταπολεμική περίοδος μένει ακόμη ζωντανό: κάτι δεν έχει πάψει να πυροδοτεί την ελπίδα πως ο κόσμος μπορεί να αλλάξει προς το καλύτερο.

Για τον μεσόκοπο Θέμη Αγραφιώτη που πρωταγωνιστεί στη Σπηλιά, το καινούργιο βιβλίο και τέταρτο μυθιστόρημα του Ατζακά, καμιά ελπίδα δεν είναι πια σε θέση να στυλώσει καμιά προοπτική. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 ο Θέμης έχει πατήσει τα πενήντα και αναζητεί καταφύγιο σε μια μεθοριακή πολίχνη της Μακεδονίας, αφήνοντας πίσω του τα πάντα: τον ενθουσιασμό της εποχής για εύκολο και άμεσο πλουτισμό, τη μανία της υπερκατανάλωσης, την ενδημική πολιτική αποφόρτιση και την κυριαρχία του ατομικισμού. Μοναδική του διέξοδος, ένα βιβλίο που γράφει για την τύχη την οποία θα έχει ο φίλος του Ιωνας Λεντάκης στην εμπλοκή του με την ιδιωτική εκπαίδευση. Τόσο ο Ιωνας όσο και ο εκκολαπτόμενος συγγραφέας μοιάζουν με θλιβερά υπολείμματα ενός ιδανισμού που έχει αρχίσει από καιρό να πνέει τα λοίσθια. Και δεν είναι βέβαια τυχαίο ότι το βιβλίο θα γνωρίσει πλήρη εκδοτική αποτυχία, καταδικάζοντας τον Θέμη σε απόλυτη μοναξιά.

Πρώτα η ήττα της γενιάς του Εμφυλίου, ύστερα οι σαθρές προσδοκίες των νέων της δεκαετίας του 1960 και στο τέλος η διάψευση της Μεταπολίτευσης ήδη από τη φάση της άνθησης και της ακμής της –γιατί τόσο η άνθηση όσο και η ακμή βασίστηκαν σε εξαρχής υπονομευμένα θεμέλια. Ο Ατζακάς δεν πολιτικολογεί, ούτε έρχεται να σορτάρει εκ των υστέρων στη φιλολογία της κρίσης για τη μεταπολιτευτική νοοτροπία της καθημερινότητας. Χτίζει, αντιθέτως, έναν αυθεντικά μοναχικό χαρακτήρα που αποβάλλεται πολύ νωρίς από το παιχνίδι του κοινωνικού ανταγωνισμού, λειτουργώντας εκών άκων ως δυσοίωνο προανάκρουσμα των ημερών μας (ο Θέμης και ο Ιωνας πέφτουν θύματα απόλυσης όταν ουδείς μπορεί να φανταστεί τι σημαίνει εργασιακός πανικός). Χωρίς να υψώνει διδακτικά το δάχτυλό του απέναντι σε κανέναν, ο Ατζακάς ξετυλίγει μια σπαρακτική ιστορία υπαρξιακής φθοράς και συρρίκνωσης με φόντο ένα φυσικό τοπίο που πάλλεται (κόντρα σε οποιαδήποτε κοινωνική επιταγή) από τη δύναμη και την ορμή της ζωής.