Η μια χώρα μετά την άλλη απαγορεύουν την μπούρκα

Πρέπει να επιτρέπονται ή μήπως να ποινικοποιούνται διά νόμου τα χιτζάμπ, νικάμπ και λοιπά ισλαμικά πέπλα που καλύπτουν πλήρως ή μερικώς το πρόσωπο μουσουλμάνων γυναικών σε δημόσιους χώρους στην Ευρώπη; Το ερώτημα είναι ευαίσθητο διότι «ακουμπάει» σε ζητήματα θρησκευτικής ελευθερίας, ισότητας των γυναικών, ατομικών ελευθεριών, παραδόσεων του κοσμικού χαρακτήρα του κράτους, αλλά και στους φόβους για την ισλαμιστική τρομοκρατία και τη μετανάστευση.

Από τη Γαλλία, την πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που απαγόρευσε ήδη από το 2011 χιτζάμπ, νικάμπ και μπούρκα, μέχρι την Ολλανδία, η οποία μόλις ψήφισε μερική απαγόρευση της κάλυψης του προσώπου για κάποιους δημόσιους χώρους, ευρωπαϊκές χώρες βρίσκονται αντιμέτωπες με το θέμα της απαγόρευσης και της ευρύτερης συζήτησης για την πολυπολιτισμικότητα στην Ευρώπη, την εποχή της ανόδου του ακροδεξιού εθνολαϊκισμού και της σκληρής ρητορικής για τη μετανάστευση.

Ας ρίξουμε, λοιπόν, μια ματιά στον «χάρτη της μπούρκας» στην Ευρώπη, αρχίζοντας από τις πιο πρόσφατες απαγορεύσεις:

Με νόμο που ψηφίστηκε την περασμένη Τρίτη (26/6), η Ολλανδία των 17 εκατ. ανθρώπων έγινε η τελευταία μιας σειράς χωρών (Γαλλία, Βέλγιο, Δανία, ακόμα και Καναδάς) που έχουν ποινικοποιήσει τη μερική ή πλήρη κάλυψη του προσώπου μουσουλμάνων γυναικών σε δημόσιους χώρους. Οι υποστηρικτές λένε ότι τέτοιες απαγορεύσεις είναι αναγκαίες για την προστασία της δημόσιας ασφάλειας και των δυτικών αξιών ή για να ενθαρρυνθούν οι μετανάστες να αφομοιωθούν στις νέες κοινωνίες στις οποίες ζουν στην Ευρώπη.

Αλλά οργανώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα πιστεύουν ότι οι απαγορεύσεις κάνουν διακρίσεις σε βάρος μουσουλμάνων γυναικών (με βάση δηλαδή το θρήσκευμα), καθώς κάποιες από αυτές θεωρούν ότι φορούν πέπλα όπως το νικάμπ (που καλύπτει το πρόσωπο αλλά αφήνει σχισμή για τα μάτια) και η μπούρκα (η οποία καλύπτει πλήρως το πρόσωπο) ως «θρησκευτική υποχρέωση ή καθήκον».

Στις αρχές Ιουνίου, το Κοινοβούλιο της Νορβηγίας ψήφισε συντριπτικά υπέρ της απαγόρευσης της μπούρκας ή του νικάμπ σε βρεφικούς σταθμούς, σχολεία και πανεπιστήμια.

Στις 11 Απριλίου 2011 η Γαλλία έγινε η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που απαγόρευσε το ισλαμικό πέπλο σε δημόσιους χώρους. Εκτοτε γυναίκες, Γαλλίδες ή αλλοδαπές, που βγαίνουν έξω από το σπίτι με το πρόσωπο κρυμμένο πίσω από πέπλο διατρέχουν τον κίνδυνο προστίμου (έως 150 ευρώ). Ο τότε πρόεδρος Νικολά Σαρκοζί, η δεξιά κυβέρνηση του οποίου επέβαλε την απαγόρευση, είπε ότι τα πέπλα καταπιέζουν τις γυναίκες και «δεν είναι ευπρόσδεκτα» στη Γαλλία.

Το 2016 η Γαλλία εισήγαγε μια αμφιλεγόμενη απαγόρευση των μαγιό που καλύπτουν πλήρως το σώμα των γυναικών («μπουρκίνι»). Αυτή η απαγόρευση, που επιβλήθηκε από δημάρχους σε παραθαλάσσια θέρετρα της Γαλλικής Ριβιέρας, καταργήθηκε από ανώτατο διοικητικό δικαστήριο της Γαλλίας, το οποίο ανέτρεψε τον νόμο.

Στη Γαλλία ζουν περίπου πέντε εκατομμύρια μουσουλμάνοι –η μεγαλύτερη μουσουλμανική μειονότητα στη Δυτική Ευρώπη –αλλά πιστεύεται ότι μόνο 2.000 γυναίκες φορούν πλήρη πέπλα. Το πρόστιμο γι’ αυτό είναι 150 ευρώ, ενώ όποιος αναγκάσει γυναίκα να καλύψει το πρόσωπό της κινδυνεύει με πρόστιμο 30.000 ευρώ.

Σύμφωνα με μετρήσεις της κοινής γνώμης, το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της Γαλλίας-συμπεριλαμβανομένων των περισσότερων μουσουλμάνων –συμφωνεί ότι το πέπλο που καλύπτει όλο το πρόσωπο είναι «προσβολή για τις αξίες της γαλλικής κοινωνίας». Αλλά οι επικριτές, κυρίως εκτός Γαλλίας, λένε ότι είναι παραβίαση ατομικών ελευθεριών των γυναικών.

Η απαγόρευση της μουσουλμανικής μαντίλας και άλλων «εμφανών» θρησκευτικών συμβόλων στα δημόσια σχολεία εισήχθη νωρίτερα, το 2004, και έλαβε συντριπτική πολιτική και δημόσια στήριξη σε μια χώρα όπου ο διαχωρισμός κράτους και θρησκείας είναι πλήρης και κατοχυρωμένος στο Σύνταγμα.

Νόμος που απαγορεύει το πέπλο που καλύπτει ολόκληρο το πρόσωπο τέθηκε σε ισχύ και στο Βέλγιο τον Ιούλιο του 2011. Ο νόμος απαγορεύει οποιαδήποτε ρούχα αποκρύπτουν την ταυτότητα του χρήστη σε δημόσιους χώρους, όπως σε δρόμους και πάρκα. Οι παραβάτες μπορεί να τιμωρηθούν με φυλάκιση επτά ημερών και πρόστιμο 137,5 ευρώ.

Ο νόμος αμφισβητήθηκε σχεδόν αμέσως στο δικαστήριο από δύο μουσουλμάνες γυναίκες που δήλωσαν ότι παραβίασε το δικαίωμά τους στην ιδιωτική ζωή και στη θρησκευτική ελευθερία. Αλλά το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έκρινε εναντίον τους. Είπε ότι συμφωνεί με το επιχείρημα του Βελγίου ότι σκοπός του νόμου είναι να «εγγυάται τις συνθήκες του ζην μαζί και να προστατεύει τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των άλλων».

Νόμος που απαγόρευσε την κάλυψη προσώπου κατά την οδήγηση τέθηκε σε ισχύ στη Γερμανία το περασμένο (εκλογικό) έτος. Προηγήθηκε νομοθεσία που απαγορεύει σε οποιονδήποτε στις δημόσιες υπηρεσίες, στον στρατό ή σε όσους εργάζονται για εκλογές να καλύπτουν το πρόσωπό τους.

Η υπερσυντηρητική Βαυαρία πήγε το μέτρο ένα βήμα παραπέρα, απαγορεύοντας σε δασκάλους και πανεπιστημιακούς καθηγητές να καλύπτουν τα πρόσωπά τους. Απόφαση με σαφή προεκλογική διάσταση, αφού ελήφθη και αυτή μήνες πριν από τις ομοσπονδιακές κάλπες υπό τον φόβο της διαρροής ψηφοφόρων προς το αντιμεταναστευτικό ακροδεξιό κόμμα Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD).

Επίσης, πέρυσι τον Οκτώβριο η Αυστρία απαγόρευσε την πλήρη κάλυψη του προσώπου σε δημόσιους χώρους, συμπεριλαμβανομένων των πανεπιστημίων, των δημόσιων συγκοινωνιών και των δικαστηρίων. Αν και στοχεύει γυναίκες που φορούν μπούρκα ή νικάμπ, ο νόμος ισχύει για όλους, με εξαιρέσεις για τους καλλιτέχνες και τους ανθρώπους που φορούν κασκόλ σε κρύο καιρό. Οι παραβάτες είναι αντιμέτωποι με πρόστιμο ύψους 150 ευρώ.

Και αυτό το μέτρο ήταν μέρος προεκλογικής δέσμης νόμων που ψηφίστηκαν πριν από τις περσινές εκλογές, από τις οποίες αναδείχθηκε κυβέρνηση Δεξιάς – Ακροδεξιάς.

Κατά τους πρώτους έξι μήνες μετά την ψήφιση του νόμου, η Αστυνομία ανέφερε 30 παραβάσεις, μόνο τέσσερις από τις οποίες αφορούσαν μουσουλμάνες.

Στην Ιταλία, αρκετές πόλεις έχουν τοπικές απαγορεύσεις σχετικά με πέπλα που καλύπτουν πλήρως το πρόσωπο. Στην περιοχή της Λομβαρδίας, προπύργιο της ακροδεξιάς Λέγκας, η απαγόρευση της μπούρκας συμφωνήθηκε τον Δεκέμβριο του 2015 και τέθηκε σε ισχύ από τον Ιανουάριο του 2016.

Αν και δεν υπάρχουν σχέδια για μια εθνική απαγόρευση στην Ισπανία, το 2010 η πόλη της Βαρκελώνης ανακοίνωσε απαγόρευση για τα πλήρη πέπλα σε ορισμένους δημόσιους χώρους, όπως δημοτικά γραφεία, δημόσιες αγορές και βιβλιοθήκες.

Καμία απαγόρευση για την ισλαμική ενδυμασία δεν ισχύει στη Βρετανία, αλλά τα σχολεία έχουν δικαίωμα να αποφασίζουν για τον κώδικα ένδυσης έπειτα από οδηγία του 2007, στον απόηχο αρκετών δικαστικών υποθέσεων υψηλού προφίλ. Περί το 57% του βρετανικού κοινού υποστηρίζει απαγόρευση της μπούρκας στο Ηνωμένο Βασίλειο, σύμφωνα με δημοσκόπηση του YouGov (Αύγουστος 2016).

Στη Δανία, η κυβέρνηση ανακοίνωσε το 2008 ότι θα απαγορεύσει σε δικαστές να φορούν μαντίλες και παρόμοια θρησκευτικά ή πολιτικά σύμβολα –ανάμεσά τους σταυρούς, εβραϊκά καλύμματα κεφαλής και τουρμπάνια –στα δικαστήρια. Αυτή η κίνηση ήρθε ύστερα από πιέσεις του Λαϊκού Κόμματος (DPP), που είναι γνωστό για την αντιμουσουλμανική ρητορική του και το οποίο έχει ζητήσει να επεκταθεί η απαγόρευση, ώστε να περιλαμβάνει τους εκπαιδευτικούς στα σχολεία και το ιατρικό προσωπικό.

Και πράγματι, στις 28 Μαΐου, η Βουλή της σκανδιναβικής χώρας ενέκρινε νόμο για την απαγόρευση της πλήρους κάλυψης του προσώπου σε δημόσιους χώρους, που θεωρείται ευρέως πως στοχεύει στο ισλαμικό πέπλο. Η υπουργός Μετανάστευσης της Δανίας προκάλεσε πρόσφατα διαμάχη λέγοντας ότι οι μουσουλμάνοι που νηστεύουν αποτελούν κίνδυνο για την κοινωνία.

Τον Μάιο, ο υπουργός Δικαιοσύνης δήλωσε ότι οι αστυνομικοί θα πρέπει να χρησιμοποιούν την «κοινή λογική» όταν βλέπουν πιθανές παραβιάσεις πριν από την έναρξη ισχύος του νόμου την 1η Αυγούστου.

Στην Ελβετία, το υπουργικό συμβούλιο δήλωσε ότι αντιτάσσεται σε μια εκστρατεία που πιέζει για την εθνική απαγόρευση της πλήρους κάλυψης του προσώπου σε δημόσιους χώρους, λέγοντας ότι τέτοιες αποφάσεις σχετικά με τον δημόσιο χώρο πρέπει να λαμβάνονται από κάθε καντόνι ξεχωριστά.

Τέλος, η Βουλγαρία (χώρα στην οποία συμμετέχει η Ακροδεξιά στην κυβέρνηση) απαγόρευσε τα ρούχα που καλύπτουν το πρόσωπο σε κυβερνητικά γραφεία, σχολεία και πολιτιστικά ιδρύματα το 2016. Βουλευτές που υποστήριξαν το μέτρο αρνήθηκαν ότι εισάγει διακρίσεις. Είπαν ότι στόχος είναι να βοηθήσει τη χώρα να ανταποκριθεί σε πιθανά ζητήματα ασφαλείας που θέτει η μεταναστευτική κρίση.