Μανιφέστο για την Ευρώπη: ο γόρδιος δεσμός

Μελέτησε το παρελθόν αν θες να ορίσεις το μέλλον

Οσα γράφουμε θα προτιμούσαμε να μην τα γράψουμε. Θα θέλαμε να μοιραστούμε την αισιοδοξία για μια νέα Ευρωπαϊκή Ενωση που προσπαθούν να ανοικοδομήσουν τα κράτη-μέλη για να αντιμετωπίσουν τις κρίσεις, να σταθεροποιήσουν το ευρώ και να υπερασπιστούν τις αξίες μας, με βάση τη «Λευκή Βίβλο» που υιοθέτησαν πριν από δύο χρόνια. Ομως, οι εξελίξεις, όπως διαμορφώνονται, οι νέες πραγματικότητες που εμπεδώνονται, οι διαλυτικοί κίνδυνοι που πολλαπλασιάζονται αλλά και οι βραδυκίνητες διαδικασίες με τις οποίες κινούνται οι «28» δεν επιτρέπουν αισιοδοξία.

Ποια όμως είναι αυτά τα «γεγονότα» που χαρακτηρίζουν την υπαρξιακή κρίση της Ενωσης;

1. Το Μεταναστευτικό. Ολα δείχνουν ότι οι καλές και ανθρωπιστικές προθέσεις ή ακόμη και οι ορθολογικές επεξεργασίες σε σχέση με τη δημογραφική εξέλιξη στην ήπειρό μας δεν είναι αυτονόητα πειστικές στην κοινωνία. Αντίθετα, σε συνδυασμό με την υποχώρηση των θεσμών και των εγγυήσεων του κράτους πρόνοιας, τροφοδοτούν και ενισχύουν τις δυνάμεις ενός πολυποίκιλου σκοτεινού λαϊκισμού σε όλα τα κράτη-μέλη.

2. Το οικονομικό. Η συνεχής απώλεια εισοδημάτων από τη μεσαία τάξη και η φτωχοποίηση, αλλά και η άρνηση ή η αδυναμία να ελεγχθεί ένα σύστημα με το οποίο πλουτίζουν όλο και λιγότεροι σε βάρος του συνόλου της κοινωνίας εμπεδώνουν τη δυσπιστία και την απόρριψη. Δυσπιστία για τον ρόλο και απόρριψη της εξάρτησης της πολιτικής και των πολιτικών από την οικονομία-καζίνο, η οποία στερεί το οξυγόνο από τις παραγωγικές επενδύσεις και την ασφάλεια του κοινωνικού κράτους στους αδύναμους. Η απόρριψη περιλαμβάνει τόσο τις εθνικές κυβερνήσεις όσο και τους κεντρικούς ευρωπαϊκούς θεσμούς.

3. Ο εμπορικός πόλεμος. Η πολιτική Τραμπ προδιαγράφει το μέλλον των σχέσεων των τέως συμμάχων, όπου ο ισχυρός του πλανήτη δεν αποδέχεται τις πολυμερείς συμφωνίες που δημιουργήθηκαν μετά τον πόλεμο για να εξισορροπήσουν το παγκόσμιο σύστημα. Η αλλαγή αυτή θα πλήξει καίρια την Ευρώπη.

4. Το Brexit. Η Μεγάλη Βρετανία βρίσκεται σε κατάσταση απόλυτης σύγχυσης. Δύο χρόνια τώρα είναι φανερό ότι δεν μπορεί να καταστρώσει ένα σχέδιο για να ικανοποιήσει τις υποσχέσεις των οπαδών της εξόδου, ενώ οι ψευδαισθήσεις απογυμνώνονται από τη σκληρή πραγματικότητα. Το συμπέρασμα είναι ότι και το Ηνωμένο Βασίλειο και η ΕΕ χάνουν ήδη από αυτό το διαζύγιο, χωρίς όμως αυτό να διδάσκει ούτε τους μεν ούτε τους δε για τη μη επανάληψη της ίδιας τυφλής διαδικασίας και σε άλλες περιπτώσεις.

5. Η ψηφιακή εποχή. Δύο συμπεράσματα συνάγονται και ενισχύονται κάθε μέρα που περνάει. Η Ευρώπη υπολείπεται της προόδου που έχει επιτύχει η Αμερική αλλά και η Κίνα στους κρίσιμους τομείς της τέταρτης τεχνολογικής και παραγωγικής επανάστασης, από την τεχνολογία blockchain, τη ρομποτική, την τεχνητή νοημοσύνη κ.λπ. Αν επιβεβαιωθεί αυτή η εξέλιξη τα επόμενα λίγα χρόνια, οι πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες θα είναι καταστροφικές για την Ενωση.

6. Η ευρωζώνη. Αν οι χώρες του Βορρά δεν αποφασίσουν να μεταφέρουν σημαντικά κεφάλαια στον Νότο, πολύ περισσότερα από τα σημερινά των ΕΣΠΑ κ.λπ., το ευρώ στη σημερινή του δομή θα αποδειχθεί βρόγχος θανάτου για όσες χώρες δεν έχουν ή δεν ανέπτυξαν ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα και μεταρρυθμιστικές δυνατότητες.

Εχοντας κατά νου όλα αυτά, φαίνεται ότι τα οράματα για ενιαίο και ισχυρό αποθετικό νόμισμα, η «περισσότερη» Ευρώπη και η αλληλεγγύη θα καταρρεύσουν. Και μαζί με αυτά και η Ενωση.

Τι θα μπορούσε να γίνει για να αντιμετωπιστεί η κατάσταση αποσύνθεσης; Για να τα δούμε όλα αυτά, έστω και στο στενό πλαίσιο ενός άρθρου, θα πρέπει να εντοπίσουμε ποια είναι τα βασικά στοιχεία της Ενωσης που πρέπει να διατηρηθούν και τα υπόλοιπα να τα «κόψουμε» επώδυνα, όπως συμβαίνει με τα κρυοπαγήματα στην Αλάσκα όταν περπατάς ξυπόλυτος. Να κάνουμε ένα βήμα πίσω. Ετσι ώστε να διαφυλάξουμε τα θεμελιώδη επιτεύγματα της ΕΕ: την εσωτερική αγορά, την ευστάθεια του ενιαίου νομίσματος και την αποθετική του αξία. Και να κάνουμε ένα θαρραλέο βήμα εμπρός για να διασφαλίσουμε την ειρήνη και την ασφάλεια στον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο.

Πιο συγκεκριμένα:

1. Ευρωζώνη. Να δοθεί η νομική δυνατότητα εξόδου από το ευρώ χωρίς την έξοδο από την Ενωση. Με στόχο την υιοθέτηση νομίσματος που να βοηθήσει ουσιαστικά στην απόκτηση της αναγκαίας ανταγωνιστικότητας. Στο μέτρο που οι πολιτικές επιλογές του Βορρά έχουν αποκλείσει την εσωτερική αναδιανομή του πλούτου, ο Νότος θα μαραζώσει από τις εσωτερικές οικονομικές ανισορροπίες και θα ενταθούν τα διαλυτικά φαινόμενα. Αλλά και η Τραπεζική Ενωση θα ολοκληρωθεί μόνο με την ευρωπαϊκή εγγύηση καταθέσεων.

2. Η εσωτερική αγορά. Με την ολοκλήρωσή της στους τομείς της ενέργειας, της ψηφιακής αγοράς. Και την εγκαθίδρυση κανόνων και ελέγχου στα χρηματοοικονομικά προϊόντα του καπιταλισμού – καζίνου, η αχαλίνωτη λειτουργία του οποίου αποδείχθηκε η κύρια αιτία των κρίσεων, της διάλυσης της μεσαίας τάξης και της ανεργίας.

3. Η μετανάστευση. Οφείλει η Ευρώπη να αναθεωρήσει την πολιτική ανοιχτών θυρών. Ο Κον-Μπεντίτ σε ανύποπτο χρόνο είχε προτείνει η μετανάστευση να επιτρέπεται στις χώρες που επιθυμούν να προσλάβουν εργαζομένους που έχουν ανάγκη, δημιουργώντας παράλληλα ένα σύστημα ένταξής τους. Το ίδιο θα πρέπει να ισχύει και για τους ευρωπαίους μετανάστες για τον «τρίτο κύκλο» που θα μιλήσουμε πιο κάτω. Με άλλα λόγια, η τρίτη ελευθερία – κίνηση εργαζομένων θα πρέπει να ελεγχθεί και να ρυθμιστεί με πολύ σαφή και συγκεκριμένο τρόπο.

4. Ο «τρίτος κύκλος». Είτε κάνοντας χρήση των δυνατοτήτων που παρέχουν ήδη οι συνθήκες είτε με αποφασιστική αναθεώρηση, διαμορφώνεται ένας «τρίτος κύκλος», πέραν του σημερινού πλαισίου των κανόνων των «28» και της ευρωζώνης. Στον «τρίτο κύκλο» υπάγονται οι χώρες που αδυνατούν ή αποφασίζουν να μην εφαρμόζουν πλήρως το κοινοτικό κεκτημένο ή και χώρες που προσκαλούνται σε παρόμοια ειδική σχέση για λόγους αμοιβαίου στρατηγικού συμφέροντος.

5. Ειρήνη και ασφάλεια. Το σημαντικότερο επίτευγμα της Ενωσης είναι η παγίωση της ειρήνης στην ήπειρο των δυο Παγκοσμίων Πολέμων. Το ζήτημα της ασφάλειας εκχωρήθηκε κυρίως στο ΝΑΤΟ για πολλούς λόγους. Σήμερα, με την πολιτική των ΗΠΑ για συνολική αναδίπλωση από τους διεθνείς θεσμούς, η ασφάλειά μας τίθεται σε αμφισβήτηση. Από την άλλη, η Ευρώπη δεν μπορεί να απομακρυνθεί από τη Βορειοατλαντική Συμμαχία για αυτονόητους λόγους. Τι μπορεί, όμως, να καλύψει το ορατό κενό ασφάλειας; Φυσικά να προχωρήσει η ΕΕ σε ενίσχυση της κοινής εξωτερικής πολιτικής και άμυνας. Αλλά θα χρειαστεί επίσης να αναθεωρήσει την πολιτική της απέναντι στη Ρωσία, σε ένα ευρύ, νέο πλαίσιο ειδικών σχέσεων. Στον «τρίτο κύκλο» θα πρέπει να μπορούν να συμμετέχουν, εφόσον το επιθυμούν, η Αγγλία, η Ρωσία, η Ουκρανία και η Τουρκία και να απολαμβάνουν τα οφέλη της εσωτερικής αγοράς.

6. Οι κανόνες δικαίου. Χώρες που δεν αποδέχονται την κοινοτική πολιτική και τους αξιακούς κανόνες της φιλελεύθερης δημοκρατίας θα υποχρεωθούν να… μετακομίσουν στον «τρίτο κύκλο» με την άμεση κατάργηση των κοινοτικών επιδοτήσεων, δηλαδή με την κατάργηση της ομοφωνίας στην εφαρμογή του άρθρου 7.

Ο χώρος δεν μας επιτρέπει να αναπτύξουμε περισσότερο τις ιδέες αυτές. Φυσικά και θα προτιμούσαμε να πετύχει ο σχεδιασμός της «Λευκής Βίβλου». Ομως, όπως πάμε, δεν θα φτάσουμε ως εκεί. Ο κίνδυνος της διάλυσης της Ενωσης είναι πια ορατός. Για να πάμε μπροστά, για να γίνει πράξη στο μέλλον το όραμα της ομοσπονδιακής Ευρώπης, θα πρέπει τώρα να κάνουμε ένα βήμα πίσω για την άμεση και αποτελεσματική αντιμετώπιση των κρίσεων που εξαπλώνονται σε όλη την Ενωση, στην περιφέρεια και στον πυρήνα της. Σε κάθε περίπτωση το ελληνικό εθνικό συμφέρον είναι να βρισκόμαστε σταθερά στον στενό πυρήνα της ευρωζώνης και της ΕΕ.

Ο χρόνος, ωστόσο, τρέχει αδυσώπητα. Στη σημερινή και αυριανή κατάσταση δεν επιτρέπεται οι ευρωπαϊκές ηγεσίες να καθυστερούν άλλο σε συσκέψεις για τον καλύτερο τρόπο για να λυθεί ο γόρδιος δεσμός. Οπως έχει αποδειχθεί ιστορικά, ο γόρδιος δεσμός λύνεται όταν κόβεται.