Γεώργιος Σταματογιαννόπουλος: Δημιουργικός ως το τέλος

Πριν από δύο εβδομάδες, το Σάββατο 16 Ιουνίου 2018, έφυγε από τη ζωή ο Γεώργιος Σταματογιαννόπουλος καθιστώντας φτωχότερη την επιστημονική κοινότητα της αιματολογίας και της γονιδιακής θεραπείας. Παρά τα 84 χρόνια του, ο καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ουάσιγκτον στο Σιάτλ των ΗΠΑ εργαζόταν συνεχώς, παραμένοντας μέχρι το τέλος παθιασμένος με την έρευνα όπως όταν πρωτοξεκίνησε.

Γεννημένος στην Αθήνα στις 11 Μαρτίου του 1934, η παιδική ηλικία του σημαδεύτηκε από τα γεγονότα της ναζιστικής κατοχής και του εμφυλίου πολέμου. Με αγάπη για τα βιβλία και την επιστήμη, επιλέγει για τις σπουδές του την Ιατρική Σχολή Αθηνών από την οποία αποφοιτά πρώτος μεταξύ των συμφοιτητών του.

Εργαζόμενος για το διδακτορικό του πραγματοποιεί την εκτενέστερη παγκοσμίως ανάλυση της συχνότητας των θαλασσαιμιών (γενετικά κληρονομήσιμων νοσημάτων τα οποία οφείλονται σε μεταλλάξεις των γονιδίων των αιμοσφαιρινών), εξετάζοντας περισσότερα από 6.000 δείγματα αίματος προερχόμενα από συγκεκριμένα σημεία της ελληνικής επικράτειας. Από αυτή την εργασία προέκυψαν τα εξής σημαντικά: Πρώτον, από την αυξημένη συχνότητα των θαλασσαιμιών στην περιοχή του Ορχομενού (κοντά στην αποξηραμένη τότε πια λίμνη της Κωπαΐδας) καταδείχθηκε η ορθότητα της θεωρίας που ήθελε τους φορείς των γονιδίων των θαλασσαιμιών να προστατεύονται από την ελονοσία. Δεύτερον, γεννήθηκε η ιδέα της επανενεργοποίησης του γονιδίου της εμβρυϊκής αιμοσφαιρίνης (το οποίο αδρανεί σύντομα μετά τη γέννηση) ως πιθανή θεραπευτική αντιμετώπιση των θαλασσαιμιών, έπειτα από παρατήρησή του ότι σε ορισμένους ασθενείς όπου αυτό συμβαίνει τυχαία βελτιώνεται η κλινική εικόνα.

Η πρωτοποριακή εργασία του έλκει την προσοχή του πρωτοπόρου ιατρού και γενετιστή Arno Motulsky, ο οποίος τον προσλαμβάνει να εργαστεί στο Πανεπιστήμιο Ουάσιγκτον στο Σιάτλ των ΗΠΑ. Οπως θυμάται η σύζυγός του Θάλεια Παπαγιαννοπούλου (με την οποία είχαν γνωριστεί όταν και οι δύο συνυπήρξαν στην περίφημη κλινική των καθηγητών Φέσσα και Μαλάμου), η πρόσληψη δεν αρκεί για την έκδοση βίζας σε μια εποχή όπου υπάρχει αυστηρός περιορισμός των αλλοδαπών που μπορούν να εγκατασταθούν στις ΗΠΑ, έστω και αν πρόκειται για λαμπρούς επιστήμονες. Επειτα από αναμονή, κατά την οποία ο Γεώργιος Σταματογιαννόπουλος πληρωνόταν μεν από τις ΗΠΑ, αλλά εργαζόταν σε τρίμηνες αποστολές στην Ιταλία ή στην Ινδία, η λύση που τους επέτρεψε να μετοικήσουν στις ΗΠΑ βρέθηκε: την άδεια υπέγραψε ο ίδιος ο υπουργός Αμυνας της κυβέρνησης Κένεντι, Ρόμπερτ Μακ Ναμάρα, καθώς η έρευνα για την ελονοσία ήταν πολύτιμη για τα αμερικανικά στρατεύματα που υπέφεραν στα έλη του Βιετνάμ.

Από το 1964 και μέχρι το τέλος της ζωής του ο Γεώργιος Σταματογιαννόπουλος παρέμεινε στο Σιάτλ και στο Πανεπιστήμιο Ουάσιγκτον (έγινε καθηγητής το 1973, ίδρυσε το Κέντρο Μοριακής Iατρικής Markey και υπήρξε επικεφαλής του Τμήματος Ιατρικής Γενετικής από το 1989 ως το 2005) χωρίς ποτέ να διακόψει τους δεσμούς με την Ελλάδα. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι στον Ορχομενό, στη δεκαετία του ’70, τέθηκαν οι βάσεις αυτού που ονομάζουμε γενετική συμβουλευτική (Genetic counceling) καθώς ο έλληνας γιατρός πραγματοποιούσε τις πρώτες προγεννητικές εξετάσεις για τις θαλασσαιμίες και ενημέρωνε ο ίδιος τα ζευγάρια-φορείς των γονιδίων των θαλασσαιμιών για τις πιθανότητές τους να αποκτήσουν ένα άρρωστο παιδί.

Τα ερευνητικά ενδιαφέροντά του εστιάζονταν πάντοτε γύρω από την αιματολογία και, όπως προκύπτει από τις εργασίες του, συνέβαλε καθοριστικά στη διαλεύκανση της ρύθμισης της έκφρασης των γονιδίων των αιμοσφαιρινών, με στόχο πάντοτε την ανάπτυξη θεραπειών για τις οποίες αξιοποιούσε τα μέσα της κάθε εποχής. Παρά το γεγονός ότι παρέμενε σταθερά στο Σιάτλ, ο Γεώργιος Σταματογιαννόπουλος ήταν απολύτως διεθνής και ιδιαίτερα επιδραστικός στους επιστημονικούς τομείς με τους οποίους ασχολήθηκε. Το 1978 θέσπισε ένα διεθνές συνέδριο το οποίο πραγματοποιούνταν κάθε 2 χρόνια και συγκέντρωνε εκατοντάδες επιστήμονες απ’ όλο τον κόσμο που ασχολούνταν με την κατανόηση και θεραπεία των ασθενειών των ερυθροκυττάρων του αίματος. Παρέμεινε συνδιοργανωτής του συνεδρίου αυτού για 40 χρόνια. Παράλληλα, διαβλέποντας ότι οι γονιδιακές θεραπείες αποτελούσαν μια σοβαρή προοπτική για το μέλλον, ο Σταματογιαννόπουλος συνέλαβε την ιδέα και έπραξε τα δέοντα για την ίδρυση της Αμερικανικής Εταιρείας Γονιδιακής και Κυτταρικής Θεραπείας, η οποία σήμερα διαθέτει χιλιάδες μέλη, για πολλά από τα οποία υπήρξε μέντορας. Εξάλλου, όλοι όσοι συνεργάστηκαν μαζί του βεβαιώνουν ότι ήταν ακούραστος στο να ακούει και να συμβουλεύει νέους συναδέλφους.

Είχα τη χαρά να γνωρίσω τον μεγάλο έλληνα καθηγητή κατά τη διάρκεια μιας επαγγελματικής επίσκεψής του στη χώρα μας πριν από περίπου είκοσι χρόνια. Μιλήσαμε για τη γονιδιακή θεραπεία, τις προοπτικές της και τους πιθανούς κινδύνους που μπορούσαν να ελλοχεύουν από τις εφαρμογές της. Από τότε διατηρούσαμε μια επαφή που είχε πάντοτε να κάνει με την επιστήμη. Θυμάμαι πόσο απογοητευμένος ήταν όταν διαπίστωσε ότι οι έλληνες υποψήφιοι γονείς πείθονταν από επιτήδειους να ξοδέψουν τεράστια ποσά για να φυλάξουν τα κύτταρα του ομφάλιου λώρου των παιδιών τους για προσωπική χρήση με ελάχιστες πιθανότητες να χρησιμοποιηθούν κάποτε, ενώ θα έπρεπε αυτά να δωρίζονται και να φυλάσσονται για κοινή χρήση και χωρίς κόστος για τους γονείς. Οταν πέρυσι έσκασε η φούσκα κάποιων από τις ιδιωτικές τράπεζες ομφαλοπλακουντιακού αίματος, δεν μπόρεσα να μη θυμηθώ ότι το είχε προβλέψει.

Με εξαίρεση αυτή τη θλιβερή περίπτωση, οι τηλεφωνικές συνδιαλέξεις και οι συναντήσεις μας όταν βρισκόταν στην Ελλάδα ήταν πάντοτε γεμάτες από τον δημιουργικό ενθουσιασμό του, ο οποίος τα τελευταία 15 χρόνια είχε επεκταθεί και σε ένα ακόμη πεδίο: στην αξιοποίηση της γενετικής προκειμένου να απαντηθούν ιστορικά ερωτήματα. Από παιδί ο Γεώργιος Σταματογιαννόπουλος, του οποίου οι οικογενειακές ρίζες εντοπίζονται στην Κυπαρισσία, αγαπούσε την ιστορία και με τα χρόνια δημιούργησε μια μεγάλη βιβλιοθήκη σπάνιων ιστορικών συγγραμμάτων. Η αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος στις αρχές του αιώνα που διανύουμε και η πληθώρα τεχνικών που αναπτύχθηκαν για τη μελέτη του DNA τού επέτρεψαν να αναζητήσει απαντήσεις σε ερωτήματα για τα οποία έριζαν οι αρχαιολόγοι.

Η Θάλεια, σύζυγός του και συνοδοιπόρος στη ζωή και στην επιστήμη, εκμυστηρεύτηκε στο ΒΗΜΑ-Science ότι ένα από τα χαρακτηριστικά του που την έθελξαν σε εκείνον στην αρχή της γνωριμίας τους ήταν η μεθοδικότητά του και η επιμονή του να ολοκληρώνει αυτό που άρχιζε. Τα χαρακτηριστικά αυτά γίνονται απολύτως φανερά στον τρόπο που σχεδίασε και διεκπεραίωσε τη μελέτη που έμελλε να είναι το επιστημονικό κύκνειο άσμα του. Η μελέτη είχε στόχο να διερευνήσει την καταγωγή των Ελλήνων. Για τον σκοπό αυτόν ο Σταματογιαννόπουλος, με τη βοήθεια αγροτικών γιατρών από όλη την επικράτεια, συγκέντρωσε δείγματα DNA ηλικιωμένων ατόμων που είχαν ζήσει όλη τους τη ζωή στην περιοχή απ’ όπου κατάγονταν. Πέτυχε έτσι τα δείγματα DNA να αντιπροσωπεύουν τους Ελληνες των αρχών του περασμένου αιώνα, πριν αρχίσουν δηλαδή οι μεγάλες αστικές μετακινήσεις. Η συγκριτική μελέτη του DNA τους με δείγματα αρχαίου DNA από θέσεις-κλειδιά του ευρύτερου ελλαδικού χώρου αποτελεί την εκτενέστερη μελέτη τέτοιου είδους που έχει γίνει παγκοσμίως.

Στην πραγματικότητα, όπως σημείωσε μιλώντας στο BHMAScience ο γιος του και συνάδελφός του Γιάννης Σταματογιαννόπουλος, «χάρη στις προσπάθειές του, η Ελλάδα διαθέτει την μεγαλύτερη πυκνότητα γενετικών δειγμάτων στον κόσμο, για τη μελέτη των οποίων εργάστηκε όχι μόνο ο πατέρας μου, αλλά και συνεργάτες του στη Γερμανία και στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ στη Βοστώνη».

Το τεράστιο εύρος της μελέτης απαίτησε τη συγγραφή ενός μνημειώδους τόμου πάνω στον οποίο εργαζόταν πυρετωδώς ο Γεώργιος Σταματογιαννόπουλος όταν κόπηκε το νήμα της ζωής του. Μπορεί το βιβλίο να μην ολοκληρώθηκε, αλλά ο ίδιος ήταν πολύ χαρούμενος πέρυσι το καλοκαίρι, όταν μπόρεσε να αποκαταστήσει την ιστορική αλήθεια της καταγωγής των Ελλήνων με ένα άρθρο στην επιθεώρηση «Nature». Το άρθρο καταδείκνυε τη στενή σχέση Μινωιτών και Μυκηναίων μεταξύ τους, αλλά και με τους σύγχρονους Ελληνες. Χαρακτηριστικός είναι ο τίτλος άρθρου που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Science» (το αμερικανικό αντίπαλον δέος του «Nature») σχετικά με τη δουλειά του Σταματογιαννόπουλου: «Οι Ελληνες όντως διαθέτουν σχεδόν μυθική καταγωγή, αποκαλύπτει το αρχαίο DNA» (The Greeks really do have near-mythical origins, ancient DNA reveals). Δεν ξέρω πόσο μυθική είναι η καταγωγή καθενός από εμάς, αλλά το βέβαιο είναι ότι ο Γεώργιος Σταματογιαννόπουλος υπήρξε ένας άνθρωπος μυθικών διαστάσεων και άφησε έργα τα οποία θα φωτίζουν τις επόμενες γενιές.

«Ο Γιώργος υπήρξε μια ισχυρή επιστημονική δύναμη. Εξαιρετικός επιστήμονας, διαλεύκανε τους μηχανισμούς επαγωγής της έκφρασης των γονιδίων των αιμοσφαιρινών. Η δουλειά του στην περιοχή ελέγχου των γονιδίων των αιμοσφαιρινών φώτισε τον ρόλο τους στη μεταγραφή. Ο Γιώργος διοργάνωνε το συνέδριο “Hemoglobin Switching” – και αυτό το συνέδριο προήγαγε τη δραστηριότητα όλου του πεδίου στη βασική έρευνα αλλά και συνέβαλε στη μετάφρασή της σε θεραπείες για ασθενείς με θαλασσαιμία και δρεπανοκυτταρική αναιμία. Ο Γιώργος ήταν γεννημένος ηγέτης με τεράστια οργανωτική ικανότητα. Διέθετε μια καταπληκτική μέθοδο να λέει στους συναδέλφους του επιστήμονες ακριβώς τι πίστευε για τη δουλειά τους και να τους ωθεί να κάνουν ακόμη περισσότερα. Εμένα προσωπικά με ώθησε να ζητήσω από τον Χάρολντ Βάρμους ένα πρόγραμμα για την αποκωδικοποίηση του γονιδιώματος του ψαριού ζέβρα. Με βοήθησε σε πολλές περιστάσεις με τις επιστημονικές συμβουλές του και ήταν απολύτως ο μέντοράς μου στην ίδρυση της Διεθνούς Εταιρείας για την Ερευνα στα Βλαστικά Κύτταρα (International Society for Stem Cell Research). Ο ίδιος είχε ιδρύσει την Αμερικανική Εταιρεία για τη Γονιδιακή Θεραπεία (American Society of Gene Therapy) και είχε τεράστια εμπειρία για να με βοηθήσει. Είμαι αιωνίως ευγνώμων στον Γιώργο – υπήρξε ένας φανταστικός επιστήμονας, ένας εξαιρετικός μέντορας και ένας σπουδαίος φίλος».

Leonard Zon

Καθηγητής Παιδιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ

«Πρωτοσυνάντησα τον Γιώργο Σταματογιαννόπουλο στις αρχές της δεκαετίας του 80, όταν, νεαρός επιστήμονας, έλαβα μέρος για πρώτη φορά στο ονομαστό συνέδριό του. Εκείνη την περίοδο, ο Γιώργος πρωτοστατούσε στην παγκόσμια ερευνητική προσπάθεια να κατανοηθεί πως τα γονίδια της αιμοσφαιρίνης αλλάζουν ενεργότητα από την εμβρυϊκή στην ενήλικη μορφή και πως η αντιστροφή αυτής της αλλαγής θα μπορούσε να θεραπεύσει την θαλασσαιμία και τη δρεπανοκυτταρική αναιμία. Αυτή η προσπάθεια ήταν πρωτοποριακή γενικότερα για τις εφαρμογές της μοριακής βιολογίας στην ιατρική. Από την πρώτη συνάντησή μας ο Γιώργος με πήρε υπό την προστασία του: με ενέπνευσε, με δίδαξε και με υποστήριξε σε ολόκληρη τη σταδιοδρομία μου και θα του είμαι ευγνώμων για πάντα. Θα θεωρώ το Γιώργο, τη σύζυγό του Θάλεια και τον γιο του Τζον ένα σημαντικό κομμάτι της επιστημονικής οικογένειάς μου και, όπως όλοι στο ερευνητικό πεδίο μας, αισθάνομαι βαθύτατα αυτή την απώλεια».

Douglas Higgs

Καθηγητής Μοριακής Αιματολογίας Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, Ηνωμένο Βασίλειο

«Οταν ξεκίνησα να εργάζομαι στο Ινστιτούτο Νευρολογίας και Γενετικής Κύπρου, ένα από τα πρώτα πράγματα που έμαθα ήταν ότι ένας από τους πιο γνωστούς επιστήμονες στον τομέα της θαλασσαιμίας ήταν ο έλληνας καθηγητής Γεώργιος Σταματογιαννόπουλος, ο οποίος εργαζόταν στο Σιάτλ των ΗΠΑ. Ηταν ο ίδιος επιστήμονας που ήρθε στην Κύπρο τη δεκαετία του ‘70 για να βοηθήσει στην εφαρμογή του εθνικού προγράμματος για τη θαλασσαιμία. Τον γνώρισα από κοντά όταν πήγα πρώτη φορά στο συνέδριο που οργάνωνε κάθε δύο χρόνια στο Σιάτλ, το γνωστό “Hemoglobin Switching”. Από τότε είχαμε συνεχή συνεργασία μέχρι το τέλος. Το 2001 με φιλοξένησε για δύο μήνες στα εργαστήριά του στην Αμερική όπου συζητήσαμε για τις μελλοντικές ερευνητικές κατευθύνσεις του πρόγραμματος της θαλασσαιμίας στην Κύπρο. Ετσι ξεκίνησα νέα ερευνητικά προγράμματα που αφορούσαν την εύρεση φαρμάκων για τη θεραπεία της θαλασσαιμίας που βασίζονται στην ενεργοποίηση της εμβρυϊκής αιμοσφαιρίνης. Για τα πειράματα αυτά ήταν απαραίτητα ειδικές κυτταρικές σειρές και διαγονιδιακά ποντίκια, τα οποία μας παραχώρησε με μεγάλη προθυμία. Συνεχώς είχα επικοινωνία μαζί του. Τον θυμάμαι πάντα δίπλα μου, έτοιμο να βοηθήσει εμένα αλλά και όλους τους ερευνητές, ώστε να προχωρήσει η έρευνα και να βρεθεί οριστική θεραπεία για τη θαλασσαιμία. Αυτό εξάλλου ήταν το όνειρό του».

Δρ Μαρίνα Κλεάνθους

Διευθύντρια στο Τμήμα Μοριακής Γενετικής Θαλασσαιμίας – Ινστιτούτο Νευρολογίας και Γενετικής Κύπρου.

«Του άρεσε να διηγείται με πόσο ενθουσιασμό και πραγματική αφοσίωση στα τέλη της δεκαετίας του’50, ως νεαρός γιατρός συνήθιζε να γεμίζει ένα μικρό κασελάκι με όλα τα απαραίτητα εφόδια για αιμοληψίες και να επισκέπτεται με το λεωφορείο ή με τα πόδια από ένα σημείο και μετά, απομακρυσμένα χωριά στην ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα για να συλλέξει και να μελετήσει δείγματα αίματος από οικογένειες με ιδιαίτερα κληρονομικά χαρακτηριστικά γενετικών νοσημάτων. Η έρευνα τα χρόνια εκείνα απαιτούσε μία μάλλον πρωτόγονη διαχείριση και δημιουργούσε σημαντικές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις: οι οικογένειες στις περισσότερες των περιπτώσεων τον φιλοξενούσαν, τον «φίλευαν» και πολλές φορές τον προξένευαν στις κόρες τους… Εκείνος κατάφερε εκείνα τα χρόνια, με τόσο λίγα εφόδια, όσα χωρούν σε ένα κασελάκι, αλλά με υπερβολική εσωτερική ώθηση, παθιασμένη περιέργεια και βαθιά σκέψη και οραματισμό, να υπάρξει πρωτοπόρος στη γενετική των πληθυσμών για τις αιμοσφαιρινοπάθειες και οι ανακαλύψεις του να αποτελέσουν τη βάση για πολλές από τις σύγχρονες θεραπευτικές προσεγγίσεις των αιμοσφαιρινοπαθειών με φάρμακα, γονιδιακή θεραπεία και πρόσφατα γονιδιακή επεξεργασία (gene editing).

Από το 1964 και μετά μετέβη στο Seattle με τη Θάλεια και διέγραψαν μαζί και ξεχωριστά, λαμπρές ακαδημαϊκές πορείες. Είχε μία μόνιμη έγνοια για την καριέρα των νέων επιστημόνων και υπήρξε μέντορας για πολλούς κορυφαίους επιστήμονες ανά τον κόσμο. Αναγνώριζε ιδιαίτερα τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες επιστήμονες και κατέβαλε μέγιστες προσπάθειες για να ενθαρρύνει το τόλμημα και να προάγει την καταξίωσή τους. Συμβούλευε τους νέους ερευνητές να στοχεύουν ψηλά επιλέγοντας να βρουν τη λύση σε σημαντικά αναπάντητα ερωτήματα, χωρίς να ξεχνούν ποτέ ότι η εσωτερική ώθηση, η ανικανοποίητη περιέργεια και τα σημαντικά επιστημονικά ερωτήματα είναι αυτά που γεμίζουν το «κασελάκι» του ερευνητή και το κάνουν εφόδιο επιτυχίας.

Ετρεφε υπέρμετρο θαυμασμό για τη Θάλεια και το δικό της επιστημονικό μέγεθος. Λάτρευα τους επιστημονικούς τους «καβγάδες» που έμειναν «μυθικοί» στις συναντήσεις των εργαστηρίων, στο Medical Genetics του Πανεπιστημίου Washington, στο Seattle, και αποτελούσαν για τους νέους τα πιο διδακτικά επιστημονικά “debates”. Πολλές φορές συντηρούσε ο ίδιος αυτή την αντιπαράθεση γιατί διασκέδαζε το επιστημονικό παιχνίδι μαζί της, ενώ γυρνούσε προς εμένα λέγοντας σιγά, «έχει δίκιο…».Της είχε λατρεία και σεβασμό και ως σύζυγο και μητέρα. Της αναγνώριζε πάντα το μέγιστο επίτευγμα της ισχυρής επιστημονικής της παρουσίας σε ένα ιδιαίτερα ανταγωνιστικό περιβάλλον και της μητρότητας ταυτόχρονα, ενώ τον θυμάμαι να αλλάζει τα εισιτήριά του και να φεύγει από συνέδρια λέγοντας «παραλίγο να ξεχάσω την επέτειο γάμου..».

Υπήρξε λάτρης της Ιστορίας και μανιώδης συλλέκτης σπάνιων εκδόσεων αρχαίων και βυζαντινών ιστορικών βιβλίων, δημιουργώντας και επεκτείνοντας με πάθος μια σπάνιας αξίας ιστορική βιβλιοθήκη στο σπίτι του, στο Seattle. Συνδυάζοντας μοναδικά το πάθος του για έρευνα με το πάθος του για την Ιστορία, τα τελευταία χρόνια ερευνούσε γενετικά τους Μινωίτες και Μυκηναίους αλλά και τους σύγχρονους Ελληνες και Βαλκάνιους. Για τον σκοπό αυτό, συλλέχθηκαν χιλιάδες δείγματα από κάθε σημείο της Ελλάδας, ακόμη και από τα πλέον απομακρυσμένα. Σε πολλές περιπτώσεις, αυτός ο ίδιος στα 80 του, 50 και πλέον χρόνια μετά τις πρώτες του εξορμήσεις στην ελληνική ύπαιθρο, επισκέφθηκε και πάλι χωριά της Ελλάδας από τη μια άκρη στην άλλη, για τους σκοπούς της έρευνάς του των τελευταίων χρόνων. H υπέροχη επιστημονική του σταδιοδρομία άνοιξε και έκλεισε με έρευνες γενετικής πληθυσμών και δημοσιεύσεις στο Nature, ενός από τα σημαντικότερα επιστημονικά περιοδικά διαχρονικά.

Η αγάπη του για την Ελλάδα, ως πατρίδα, ιστορία, τοπίο, δεσμός ήταν ανεξάντλητη και βαθιά επιθυμία του να επιστρέψει στην ελληνική γη…

O Dr Stam μέχρι την τελευταία στιγμή, ήταν επιστημονικά ενεργός με διάθεση και εσωτερική ώθηση ενός νέου ανθρώπου. Δεν είναι τυχαίο ότι όταν έγινε 80, συνήθιζε να λέει “I turned 80 years young” και όχι «old». Ενας σπάνιος επιστήμονας που κουβαλούσε το επιστημονικό του «κασελάκι» μέχρι το τέλος, με ένα μοναδικό πάθος για την έρευνα. Ενας εμπνευσμένος ακαδημαϊκός και πραγματικός διανοούμενος, του οποίου η επιστημονική παραγωγικότητα και το σφρίγος της διανόησης αύξανε με τα χρόνια. Και μια καριέρα που ποτέ δεν έδυσε, απλά διακόπηκε απότομα με τον θάνατό του..

Είμαι ευγνώμων για το υπέροχο επιστημονικό μου ταξίδι μαζί του που κράτησε 20 χρόνια. Είμαι ευγνώμων για τον δρόμο που μου άνοιξε και τις δυνατότητες που μου έδωσε. Είμαι ευλογημένη για μια δεύτερη πατρική φιγούρα στην ενήλικη ζωή μου που ήξερε με λόγια σοφά να καταπραΰνει το άγχος και να απαλύνει τον πόνο στις δύσκολες στιγμές. Είμαι υπερήφανη που γνώρισα έναν υπέροχο δάσκαλο και άνθρωπο. Καλό ταξίδι Καπετάνιε μου…»
Ευαγγελία Γιαννάκη

Διευθύντρια στο Κέντρο Γονιδιακής και Κυτταρικής Θεραπείας – Νοσοκομείο Παπανικολάου, Θεσσαλονίκη

«Πρωτοαντάμωσα τον Γιώργο Σταματογιαννόπουλο το 1997 στις Κάννες, όπου διεξαγόταν το συνέδριο της εταιρείας Experimental Hematology. Ήμασταν τρεις Έλληνες εκεί. Εγώ και ο κ. Αθανάσιος Φάσσας από το νοσοκομείο Γ. Παπανικολάου και ο Γιώργος από το Σιάτλ. Εκεί ακούσαμε για τις εξελίξεις της γονιδιακής θεραπείας και αποφασίσαμε να εμπλακούμε στο πεδίο αυτό. Πλησίασα τον Γιώργο, μιλήσαμε και του ζήτησα να μας βοηθήσει ώστε να δημιουργήσουμε στην κλινική μας Μονάδα Γονιδιακής Θεραπείας. Αφού με άκουσε είπε «θα σας βοηθήσω, έχω ακούσει καλά λόγια για σας, δεν παίρνετε φακέλους» εννοώντας τα φακελάκια. Έτσι ξεκίνησε μια αδιάλειπτη συνεργασία και φιλία.

Στείλαμε τη νέα, τότε, αιματολόγο κ. Ευαγγελία Γιαννάκη κοντά του για εκπαίδευση στο νέο πεδίο. Της φέρθηκε σαν πατέρας. Αργότερα ο Αλέκος Παπαδόπουλος αποφάσισε τη χρηματοδότηση δημιουργίας της Μονάδας Γονιδιακής Θεραπείας. Ο Γιώργος μάς βοήθησε ώστε να πληροί τις προδιαγραφές του FDA.Ενέταξε τη νέα Μονάδα στις μελέτες του. Μελέτες πρωτοποριακές που τοποθέτησαν το τμήμα μας στο διεθνές στερέωμα της γονιδιακής θεραπείας.

Συνδεθήκαμε στενά, εμφορούμασταν από τις ίδιες απόψεις για την επιστήμη, τον ρόλο των ιατρών, το πάθος για την πρόοδο της πατρίδας μας. Στάθηκε δίπλα μου σε προβλήματα που αντιμετώπιζα, σε αγώνες που έδινα. Με συμβουλές αλλά και έμπρακτα. Ήμουν πρόεδρος της Ελληνικής Αιματολογικής Εταιρείας (ΕΑΕ), με βοήθησε να διοργανώσω δύο Πανελλήνια Συνέδρια, προσπαθούσαμε να πείσουμε την πολιτεία να θέσει σε ισχύ θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας τραπεζών ομφαλοπλακουντιακού αίματος (ΟΠΑ), να ιδρύσει δημόσιες τράπεζες και να ενημερώσουμε τους πολίτες για τη χρησιμότητα και την αξία του ΟΠΑ, μόνο όταν δωρίζεται σε δημόσιες Τράπεζες. Πολλές ιδιωτικές τράπεζες ΟΠΑ λειτουργούσαν ήδη ως εμπορικές επιχειρήσεις, χωρίς άδεια από το Υπουργείο Υγείας. Ο Γιώργος έκανε πολλά σε αυτόν τον τομέα. Αποκορύφωμα ήταν η διοργάνωση ημερίδας στην Αθήνα με πρωτοπόρους ομιλητές από Ευρώπη και Αμερική.

Για να συνδράμει τις προσπάθειες ανάπτυξης της γονιδιακής θεραπείας στη χώρα μας διοργάνωσε το 4th Conference On Stem Cell Gene Therapy στη Χαλκιδική σε συνεργασία με την ΕΑΕ το 2007. Ήταν η πρώτη φορά που το συνέδριο αυτό διεξήχθη εκτός ΗΠΑ.

Μιλήσαμε ατέλειωτες ώρες για τον μεγάλο στόχο της ζωής του, να μελετήσει το DNA των Ελλήνων, σύγχρονων και αρχαίων. Το Τμήμα μου τον βοήθησε πολύ σε αυτό, όπως και η ΕΑΕ και οι κατά τόπους αιματολόγοι. Ήδη δημοσιεύτηκαν οι πρώτες μελέτες του. Σπουδαία αποτελέσματα! Τον ρωτούσα συχνά για τα αποτελέσματα περιοχών και καταγωγών. Μου είπε πριν λίγο καιρό: θέλω άλλα δύο χρόνια να ζήσω, να ολοκληρώσω το έργο αυτό, μετά ας φύγω.

Κάθε χρόνο στο συνέδριο της Αμερικανικής Αιματολογικής Εταιρείας με έπαιρνε μαζί του στη δεξίωση του προέδρου της Εταιρείας. Για παρέα, αλλά και για να γνωρίσω συναδέλφους. Να δημιουργηθούν ευκαιρίες συνεργασίας. Με σύστηνε με καμάρι. Με αγαπούσε και με εκτιμούσε, εγώ τον λάτρευα. Πέρυσι δεν πήγε στο συνέδριο, μου διαμήνυσε ότι έδωσε το όνομά μου, να πάω στη δεξίωση του προέδρου.

Πολλοί έλληνες γιατροί και βιολόγοι εκπαιδεύτηκαν κοντά του. Επιθυμία του ήταν αυτοί να επιστέφουν στην Ελλάδα για να συμβάλλουν στην ανάπτυξή της. Η Ελλάδα ήταν πάντα στην καρδιά του και στη σκέψη του. Δεν υπήρχε περίπτωση να μιλήσουμε και να μην αναφερθεί στην πατρίδα που αγαπούσε. Ήταν ανήσυχος για τις εξελίξεις σε διάφορους τομείς. Σε εκδήλωση που οργάνωσαν κάποτε οι Έλληνες του Σιάτλ για τα εθνικά θέματα, έψηνε και μοίραζε σουβλάκια στους παρευρισκόμενους Αμερικανούς!

Δεν θήτευσα επιστημονικά δίπλα του. Έμαθα όμως πολλά πράγματα κοντά του. Ωρίμασα και βελτιώθηκα. Τον θεωρώ πολύτιμο μέντορά μου. Με τίμησε με τη φιλία του, ήταν σαν μεγάλος αδελφός για μένα. Δεν θα τον ξεχάσω ποτέ!».

Αχιλλέας Αναγνωστόπουλος

Διευθυντής στο Τμήμα Αιματολογίας και στην Τράπεζα Ομφαλοπλακουντιακού Αίματος – Νοσοκομείο Παπανικολάου, Θεσσαλονίκη.