Οι παράξενες συσχετίσεις και ο «Δείκτης της γραβάτας»

Κάθε μέρα, εξειδικευμένες δημόσιες και ιδιωτικές εταιρείες συγκεντρώνουν στοιχεία και δημοσιεύουν οικονομικούς δείκτες, που δίνουν χρήσιμες πληροφορίες για την πορεία της οικονομίας και την ψυχολογία των αγορών και βοηθούν στη λήψη επενδυτικών αποφάσεων. Οι ανακοινώσεις, για παράδειγμα, του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος, δηλαδή η συνολική παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών μιας χώρας, προφανώς και παίζει καταλυτικό ρόλο στα δρώμενα των οικονομιών και των αγορών επηρεάζοντας τις διεθνείς ροές των κεφαλαίων. Ενας ακόμα πολύ σημαντικός και διαδεδομένος δείκτης είναι ο Δείκτης Τιμών Καταναλωτή που αποτυπώνει την τιμή ενός καλαθιού αγαθών και υπηρεσιών και η αύξησή του υποδεικνύει επιτάχυνση του ρυθμού μεγέθυνσης του πληθωρισμού. Ή ακόμα-ακόμα και ο δείκτης ανεργίας.

Υπάρχουν βέβαια και πιο σοφιστικέ δείκτες, όπως π.χ. ο «Δείκτης Δυστυχίας», ο οποίος βασίζεται στο ποσοστό ανεργίας που υπάρχει σε μια χώρα, συν το ποσοστό του πληθωρισμού. Προσθέτοντας αυτά τα δύο στοιχεία προκύπτει ένα νούμερο το οποίο δείχνει πόσο δύσκολη είναι η ζωή για τους κατοίκους μιας χώρας ή ο «Δείκτης Φόβου» (δείκτης VIX), που αποτυπώνει τις διακυμάνσεις και τη μεταβλητότητα στις αγορές. Σε μια ειδική κατηγορία θα μπορούσαμε να βάλουμε και δείκτες όπως ο «Big Mac Index», ο οποίος παρουσιάζει ενδιαφέροντα οικονομικά στοιχεία συγκρίνοντας ποιοτικά και ποσοτικά στοιχεία που συνδέουν τα McDonald’s με την παγκόσμια οικονομία. Ο «χάρτης του Big Mac» παρουσιάστηκε μάλιστα για πρώτη φορά από τον «Economist» τον Σεπτέμβριο του 1986.

Ωστόσο, όπως παρατηρεί η 3K Investment Partners, κάποιοι «ειδικοί», στην προσπάθειά τους να εξαγάγουν συμπεράσματα, κάνουν παράξενες συσχετίσεις μεταξύ μεγεθών και καταλήγουν σε αναλύσεις μη συμβατικών και αμφιλεγόμενων σε πολλές περιπτώσεις δεικτών που προσμετρούν «ιδιαίτερες» συνθήκες, όπως τον όγκο των σκουπιδιών, τους θανάτους με ποδήλατα ή τον «ποδόγυρο» των φορεμάτων!

Ετσι έχουμε, π.χ., τον «Δείκτη του ποπ κορν». Η λογική του είναι ότι προκειμένου να ξεφύγουν οι άνθρωποι από στενοχώριες και άγχη της πραγματικότητας στρέφονται προς τον κινηματογράφο. Και όντως τα κινηματογραφικά box offices κατέγραψαν πολύ υψηλές εισπράξεις κατά τη διάρκεια της ύφεσης του 2009. Συνεπώς, θεωρείται ότι οι οικονομικές υφέσεις συνοδεύονται από αύξηση των πωλήσεων ποπ κορν.

Ο «δείκτης συγκαμάτων από βρεφικές πάνες», πάλι, βασίζεται στο ότι όταν υπάρχει οικονομική στενότητα οι γονείς αρκετές φορές για να περικόψουν τα έξοδά τους μειώνουν τη συχνότητα που αλλάζουν τις πάνες των μωρών τους με αποτέλεσμα να υπάρχει αύξηση των περιστατικών συγκαμάτων στα βρέφη.

Επίσης ορισμένοι επικεντρώνονται και στον «Δείκτη των πλαστικών επεμβάσεων». Καθώς η οικονομία αρχίζει να υποχωρεί, υποχωρούν και οι πλαστικές αισθητικές επεμβάσεις, μια και η ανασφάλεια οδηγεί τους ανθρώπους στο να θέλουν να εξοικονομήσουν χρήματα για μελλοντικές ανάγκες, στην περίπτωση που υπάρξουν περικοπές σε θέσεις εργασίας. Χαρακτηριστικά, τα έσοδα από πλαστικές χειρουργικές επεμβάσεις στις ΗΠΑ μειώθηκαν κατά 9% το 2008 καθώς η οικονομία κατέρρευσε, ενώ ο Σύλλογος Πλαστικών Χειρουργών της Αμερικής θεώρησε υπεύθυνη την κακή οικονομία.

Για την ύφεση έχουμε τον «Δείκτη της γραβάτας». Εχει παρατηρηθεί πως οι άνδρες αγοράζουν γραβάτες όταν σε περιόδους ύφεσης και ανασφάλειας θέλουν να αποδείξουν ότι εργάζονται σκληρά! Χαρακτηριστικά, στο Ηνωμένο Βασίλειο, με την είδηση ότι ενδέχεται να περικοπούν θέσεις εργασίας το 2007, οι πωλήσεις σε γραβάτες αυξήθηκαν κατακόρυφα, καθώς οι άνδρες προσπάθησαν να δείξουν στους εργοδότες ότι ήρθαν για να δουλέψουν.

Ορισμένοι αξιωματούχοι πάντως βάζουν και βγάζουν γραβάτες ξαφνιάζοντας επενδυτές, αγορές και ψηφοφόρους, αν και σε μια περίπτωση μια ανάλυση του ινστιτούτου Brookings σημείωνε το γιατί κάποιες συμφωνίες δεν δικαιολογούν το… σόου της γραβάτας.

Ενας άλλος δείκτης που αναφέρει η 3K Investment Partners είναι ο «Δείκτης Θανάσιμων Ατυχημάτων από ποδήλατα». Στο Ηνωμένο Βασίλειο το υπουργείο Μεταφορών δήλωσε, π.χ., ότι οι θάνατοι σημείωσαν άνοδο κατά 12% σε ετήσια βάση όταν άρχισαν να ισχύουν τα μέτρα λιτότητας το 2011. Οι θάνατοι από την ποδηλασία αυξήθηκαν επίσης κατά 58% κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Υφεσης.

Υπάρχει και ο περίφημος «Δείκτης του ποδόγυρου» που παρατηρήθηκε από τον οικονομολόγο George Taylor τη δεκαετία του 1920 και αναλύει το πώς μπορεί να προβλεφθεί η κατεύθυνση της αγοράς με βάση την ισχύουσα μόδα για το μήκος της φούστας και των φορεμάτων των γυναικών. Οσο πιο κοντή η φούστα, τόσο καλύτερη η κατάσταση της οικονομίας.

Και για το τέλος έχουμε τον «Δείκτη των σκουπιδιών». Η λογική είναι αρκετά απλή: το ΑΕΠ συσχετίζεται με το ποσό των απορριμμάτων που παράγονται, καθώς όσο πιο πολύ παράγουμε τόσο πιο πολύ καταναλώνουμε και τόσο πιο πολλά πράγματα πετάμε. Η συσχέτιση του ΑΕΠ με την ποσότητα των σκουπιδιών θεωρείται πολύ υψηλή. Το 2010 οι οικονομολόγοι Michael McDonough και Carl Riccadonna την τοποθετούν στο 82%.

Τα παραπάνω αποτελούν απλώς ένα δείγμα φαινομενικών συσχετίσεων (spurious correlations), αναφέρει η 3K Investment Partners, παρατηρώντας πάντως πως η προσπάθεια των οικονομολόγων να «διαβάσουν» τις τάσεις και να ερμηνεύσουν όσο το δυνατόν με μεγαλύτερη ακρίβεια τα σημάδια που τους εκπέμπουν οι αγορές τούς κάνει αρκετά «επινοητικούς», αλλά και σε κάποιες περιπτώσεις αρκετά «γραφικούς».