«Λαός υπαίθρου πανηγυρίζει γεγονός. Στοπ»

Αυτά ανέφερε το τηλεγράφημα του νομάρχη Πιέρρη από τα Ιωάννινα στις 19 Ιουνίου 1945 για το τέλος του αρχικαπετάνιου του ΕΛΑΣ Αρη Βελουχιώτη (κατά κόσμον Θανάση Κλάρα), που άφηνε την τελευταία του πνοή στη χαράδρα του Φάγγου στη Μεσούντα της Αρτας το Σάββατο 16 Ιουνίου 1945, όχι όμως από τα πυρά των διωκτών του, αλλά από το δικό του πιστόλι, τον «ελβετό», σύμφωνα με μαρτυρίες συναγωνιστών του. Η απόφασή του να αυτοκτονήσει περικυκλωμένος από τους άνδρες της Εθνοφυλακής και μέλη των παρακρατικών ομάδων του Βόιδαρου και του Μόκκα ήταν η κορυφαία πράξη του δράματος που έμελλε να παιχτεί για τον θρύλο της εαμικής αντίστασης, ο οποίος δεν δίστασε μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας (Φεβρουάριος 1945) να αντιταχθεί στην παράδοση των όπλων εκ μέρους του ΕΛΑΣ και να διαφωνήσει με την κομματική «γραμμή», βγαίνοντας εκ νέου στο βουνό. Την απόφασή του αυτή την πλήρωσε με τη δημόσια αποκήρυξή του από το ΚΚΕ και εν τέλει με τον θάνατό του.

Στον απόρρητο φάκελο που διατηρούσε η Ασφάλεια για τον Βελουχιώτη περιλαμβάνονται αρκετά έγγραφα που αφορούν την περίοδο εκείνη της δράσης του, όπως το προαναφερθέν τηλεγράφημα καθώς και τα «Δελτία Συμβάντων» που έστελνε η Στρατιωτική Διοίκηση Λαμίας καθ’ όλη την διάρκεια της μοιραίας πορείας του Αρη και της ομάδας του, καθώς και των υπολειμμάτων της μετά την εξόντωσή της. «Υπολείμματα συμμορίας Βελουχιώτη εισελθέντα από εβδομάδος ημετέραν περιοχήν Ευρυτανίας διελύθησαν κατόπιν καταδιώξεως υπό αποσπασμάτων 161 Τ.Ε. και Αμφιλοχίας και ενόπλων χωρικών. Στοπ. Συμμορία υπέστη υπό ημετέρων τμημάτων κάτωθι γνωσθείσας μέχρι στιγμής απωλείας. Νεκροί 1 τραυματίαι 2 αιχμάλωτοι 12. Υπόλοιποι αγνώστου αριθμού διέφυγον προς Θεσσαλίαν. Στοπ». Αυτά ανέφερε το δελτίο της 23ης Ιουνίου 1945 του στρατιωτικού διοικητή Ευάγγελου Παππά.

Ο Βελουχιώτης είχε προϊδεάσει το κόμμα του για τις πραγματικές διαθέσεις του από τις 14 Φεβρουαρίου 1945 σε υπόμνημά του που έστειλε από τα Τρίκαλα, δύο ημέρες μετά την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας από τον Γιώργη Σιάντο, επικεφαλής του ΚΚΕ (ο ηγέτης του Νίκος Ζαχαριάδης βρισκόταν έγκλειστος στο Νταχάου, από το οποίο απελευθερώθηκε τον Μάιο του ίδιου χρόνου). «Σ’ όποια δουλειά κι αν με βάλετε δε θ’ αποδώσω ποτέ όσα σε στρατό και πόλεμο. Αλλωστε, τώρα είναι και έξω από την όρεξή μου καθετί άλλο». Η θέση του ήταν υπέρ της συνέχισης του ένοπλου αγώνα πριν ακόμα αποχωρήσουν οι γερμανοί κατακτητές. Είχε προετοιμάσει μάλιστα σχέδιο κατάληψης της Αθήνας αμέσως μετά την αποχώρησή τους. Η ηγεσία του κόμματος είχε επιλέξει να κρατήσει μακριά τον καπετάνιο του ΕΛΑΣ. Ετσι, η ανυπότακτη στάση του οδήγησε στη ρήξη.

Ο Βελουχιώτης εξήγγειλε τη συγκρότηση του Μετώπου Εθνικής Ανεξαρτησίας (ΜΕΑ) σηματοδοτώντας τη συνέχιση του ένοπλου αγώνα, ενώ ο Σιάντος θα τον προτρέψει: «Σου συνιστούμε να ξανασκεφθείς καλά αυτό το ζήτημα» θα του γράψει, προσκαλώντας τον ως εφεδρεία στην Αθήνα. Ηταν μια απόπειρα να ελεγχθεί. Εκείνος θα αρνηθεί και δεν θα αργήσει η κομματική κατακραυγή. Η 11η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ (Απρίλιος 1945) αποφασίζει τη διαγραφή του από το κόμμα και την αποκήρυξή του. Η σχετική απόφαση όμως θα δημοσιευθεί στον «Ριζοσπάστη» δύο μήνες αργότερα –ήταν την ημέρα που ο Βελουχιώτης θα τραβούσε τη σκανδάλη, προδομένος από τον Ζαχαριάδη, στον οποίο στήριζε όλες τις ελπίδες του. Το ΚΚΕ κατήγγειλε ανοιχτά την «ύποπτη και τυχοδιωκτική δράση του Αρη Βελουχιώτη (Θανάση Κλάρα ή Μιζέρια)», ο οποίος «και ύστερα από τη σύναψη της Συμφωνίας της Βάρκιζας συνέχισε τη δράση του». Η (μερική) δικαίωσή του θα έρθει έξι δεκαετίες αργότερα (2011), όταν το ΚΚΕ τον αποκατέστησε πολιτικά, αποτιμώντας ως σωστή τη θέση του για την υποχωρητική Συμφωνία της Βάρκιζας, όχι όμως και κομματικά, καθώς η άρνησή του να παραδώσει τα όπλα «δεν δικαιώνει τη στάση του απέναντι στη συλλογική θέση του κόμματος και την παραβίαση από αυτόν της κομματικής πειθαρχίας»…

Μαζί με τον Αρη θα αυτοκτονήσει και το πρωτοπαλίκαρό του, καπετάν Τζαβέλλας τραβώντας μια χειροβομβίδα «Μιλς» και έχοντας σφίξει πάνω του το άψυχο σώμα του αρχηγού. «Η τελική συμπλοκή εξοντώσεως της συμμορίας του ΑΡΗ έλαβεν χώραν εις θέσιν ΦΑΓΓΟ της περιοχής χωρίου ΜΕΣΟΥΝΤΑ (S. 4111). Ηρχισεν την 19ην ώραν της 15ης τρέχοντος συναφθείσης διώρου μάχης και καθ’ όλην την νύκτα ανταλλάσσοντο αραιά πυρά. Επανελήφθη την πρωίαν της 16ης τρέχ. με αποτέλεσμα την διάλυσιν της συμμορίας και τον φόνον των καπεταναίων ΑΡΗ ΒΕΛΟΥΧΙΩΤΗ και ΤΖΑΒΕΛΛΑ. Αι κεφαλαί των ΑΡΗ και ΤΖΑΒΕΛΛΑ απεκόπησαν παρά του καπετάνιου ΔΡΑΚΟΥ, όστις προσπαθεί να διαφύγη με σκοπόν να μη γνωσθή ο θάνατός των και τρομοκρατηθώσι οι οπαδοί των» ανέφερε το στρατιωτικό σήμα.

Σύμφωνα με μαρτυρία του ΕΔΕΣίτη Α. Λύκκα από την Ελάτη Αρτας, τα κεφάλια έκοψε ο καπετάν Δράκος με σουγιά κατ’ εντολήν του Βόιδαρου: «Ο Βόιδαρος ήταν όλο χαρά και διέταξε τον Δράκο να κόψει το κεφάλι του Αρη με τον σχιά (σουγιά). Εκείνος δεν μπορούσε ούτε ανάσα να πάρει. Εβγαλε έναν σχιά, απ’ αυτούς που διπλώνουν στα δύο, και πήγε κοντά να κόψει το κεφάλι του Αρη. Ελα όμως που ο σχιάς δεν έκοβε και ταλαιπωρήθηκε ο έρμος».

Τα κεφάλια του Αρη και του Τζαβέλλα μεταφέρθηκαν στα Τρίκαλα και κρεμάστηκαν από τον φανοστάτη στην κεντρική πλατεία της πόλης (ο φανοστάτης υπάρχει μέχρι σήμερα σε άλλο σημείο των Τρικάλων), όπου πλήθος πολιτών προσήλθε να τα δει. «Πυκνά πλήθη παρήλασαν από την πλατείαν όπου ήσαν ανηρτημέναι αι κεφαλαί διά σχοινίων από τον πάσσαλον. Το θέαμα ήτο φρικιαστικόν…» θα γράψει η «Ακρόπολις».

Δεν έλειψαν οι μακάβριες εκδηλώσεις χαράς από παρακρατικούς με ζουρνάδες και νταούλια, ενώ σύμφωνα με έγγραφο του στρατιωτικού διοικητή Λάρισας συνταγματάρχη Μουκανάκη της 18ης Ιουνίου «εδόθη διαταγή να ταφώσι μετά την λήψιν των διαφόρων φωτογραφιών κτλ. παρά της σημάνσεως Χωροφυλακής Τρικκάλων». Κυκλοφόρησαν στον Τύπο της εποχής οι φήμες για ταρίχευση των κεφαλών και μεταφορά τους στην Αθήνα. Για πολλά χρόνια υπήρχε η «σκιά» ότι τα κεφάλια μεταφέρθηκαν στο Εγκληματολογικό Μουσείο, όπου φυλάσσονταν τα κεφάλια του λήσταρχου Γιαγκούλα και άλλων. Από τη δημοσιογραφική έρευνα ωστόσο δεν προκύπτει κάτι τέτοιο.

Οπως διαβεβαιώνει η διευθύντριά του, καθηγήτρια Τοξικολογίας, Μαρία Στεφανίδου-Λουτσίδου, από τον ενδελεχή έλεγχο των αρχείων που διαθέτει το Εγκληματολογικό Μουσείο προκύπτει ότι ουδέποτε παρελήφθησαν τα κεφάλια του Βελουχιώτη και του Τζαβέλλα. Αυτό επιβεβαιώνεται και από τα ρεπορτάζ των ημερών εκείνων – η «Ακρόπολις» έγραφε «Αι δύο κεφαλαί ενεταφιάσθησαν ήδη συμφώνως προς εντολήν των Αρχών», χωρίς ωστόσο να μάθει ποτέ κανείς πού ενταφιάστηκαν ή αν απλώς πετάχτηκαν, όπως διέδιδαν τις ημέρες εκείνες με καμάρι οι παρακρατικοί.