Επίδαυρος: Αριστοφάνης και ξερό ψωμί…

Με τον Αριστοφάνη να δεσπόζει αυτό το καλοκαίρι στο αρχαίο θέατρο του Πολυκλείτου, ξεκινούν την προσεχή Παρασκευή τα Επιδαύρια 2018. Από τις 29 Ιουνίου ως τις 18 Αυγούστου οκτώ παραγωγές θα αναμετρηθούν με τον εαυτό τους και το κοινό, τέσσερις εκ των οποίων είναι κωμωδίες. Οι άλλες τέσσερις –τραγωδίες –υπογράφονται οι δύο από τον Σοφοκλή και από μία από τον Αισχύλο και τον Ευριπίδη.

«Αχαρνής», «Πλούτος», «Θεσμοφοριάζουσες» και «Βάτραχοι» συνθέτουν το παζλ της θερινής άτυπης αριστοφανιάδας και είναι αλήθεια πως καλύπτουν διαφορετικές πτυχές της θεματολογίας του ποιητή. Από την άλλη, ο κύκλος των Ατρειδών είναι εκείνος που έχει την πλειοψηφία στο αρχαίο δράμα, καθώς περιλαμβάνει την πρώτη τραγωδία της «Ορέστειας», «Αγαμέμνων», και τα έργα «Ορέστης» και «Ηλέκτρα» που καταπιάνονται με άλλες πτυχές του ίδιου μύθου. Οι παραστάσεις κλείνουν με τον «Οιδίποδα επί Κολωνώ» από τον διεθνή έλληνα σκηνογράφο και σκηνοθέτη Γιάννη Κόκκο που ζει και εργάζεται στη Γαλλία. Και ίσως αυτή η τελευταία παράσταση να προκαλεί ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς πρόκειται για μια συνεργασία του Φεστιβάλ με το αντίστοιχο των Συρακουσών, σε μια παραγωγή του Ινστιτούτου Αρχαίου Δράματος –η πρεμιέρα δόθηκε στην Ιταλία τον περασμένο Μάιο.

Το πρώτο συμπέρασμα από το πρόγραμμα των Επιδαυρίων είναι μια ώθηση του κοινού προς το γέλιο: Κωμωδίες μεταμφιέσεων όπως οι «Θεσμοφοριάζουσες», με κοινωνικό πρόσημο όπως ο «Πλούτος», αντιπολεμικό στίγμα όπως οι «Αχαρνής» και βαθιά ή πικρή ειρωνική διάθεση όπως οι «Βατράχοι» έρχονται με στόχο τη διασκέδαση και την ψυχαγωγία. Σαν μια προτροπή προς τον κόσμο να γελάσει στις δύσκολες εποχές που διανύει, έστω και αν αυτό απαιτεί μια επίπονη ενδοσκόπηση.

Το ερώτημα που επανέρχεται κάθε χρόνο, παραμονές των Επιδαυρίων, δεν είναι τόσο ως προς το ποια έργα θα δούμε, αλλά κυρίως ποια θα είναι η σκηνική προσέγγιση των σκηνοθετών, ώστε το αποτέλεσμα να ξεφύγει από τα στερεοτυπικά όρια ενός ακόμα… Αριστοφάνη. Οπου το προσαρμοσμένο στην τρέχουσα πραγματικότητα κείμενο είναι γεμάτο από πολιτικές νύξεις, διαθέτει περίσσευμα βωμολοχίας και (συχνά-πυκνά) πλήρη ταύτιση του κωμωδιογράφου με τα υπερμεγέθη πέη (και μόνο), όπως και με τα κραυγαλέα, ενίοτε και χυδαία σεξουαλικά υπονοούμενα. Αυτή είναι μια αυθαίρετη προσέγγιση του αριστοφανικού είδους, με την (κακώς εννοούμενη) επιθεώρηση να δίνει τον τόνο.

Ενα δεύτερο χαρακτηριστικό αφορά την ταυτότητα των αριστοφανικών παραστάσεων: Είναι των ηθοποιών. Οι τρεις από τις τέσσερις κωμωδίες είναι σαφές πως βασίζονται στην παλιά κλασική, αλλά όχι πάντα επιτυχημένη, συνταγή του πρωταγωνιστή που λειτουργεί ως καθοριστικός πόλος έλξης. Ο Πέτρος Φιλιππίδης, ο Βασίλης Χαραλαμπόπουλος και ο Λάκης Λαζόπουλος είναι τα τρία ονόματα λαϊκής εμβέλειας και αποδοχής που κατεβαίνουν στην Επίδαυρο με δοκιμασμένες, αλλά όχι δεδομένες, σχέσεις με το κοινό. Πλαισιώνονται από έναν θίασο κωμικής στόφας –Παύλος Χαϊκάλης, Κώστας Κόκλας, Σοφία Φιλιππίδου, Δημήτρης Πιατάς, Αντώνης Καφετζόπουλος –και τους σκηνοθετούν αντίστοιχα ο Κώστας Τσιάνος, ο Νικίτα Μιλιβόγεβιτς και ο Κώστας Φιλίππογλου. Μόνον ο τέταρτος Αριστοφάνης διαφοροποιείται: Στις «Θεσμοφοριάζουσες» ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος συνεργάζεται με μια ομάδα ηθοποιών της νεότερης γενιάς, οι περισσότεροι από τους οποίους ανήκουν στο (άτυπο) δυναμικό του Θεάτρου του Νέου Κόσμου.

Παρατηρώντας το προφίλ της τραγωδίας στα εφετινά Επιδαύρια, ο χάρτης μοιάζει πιο ανανεωμένος, πιο φρέσκος: Κατ’ αρχάς με την «Ηλέκτρα», παραγωγής του Εθνικού Θέατρου, κατεβαίνει ένας νέος σκηνοθέτης που παίρνει και το βάπτισμα του αρχαίου θεάτρου, ο Θάνος Παπακωνσταντίνου, ενώ στον «Ορέστη» τον επώνυμο ρόλο ερμηνεύει ο πρωταγωνιστής του ΚΘΒΕ Χρίστος Στυλιανού –μαζί και η Ιωάννα Κολλιοπούλου (βραβείο «Μελίνα Μερκούρη 2018»). Οσο για τον «Αγαμέμνονα», η παράσταση παίρνει σκυτάλη από το επιτυχημένο «Επτά επί Θήβας» και συνεχίζει με το ίδιο ντουέτο σκηνοθέτη – πρωταγωνιστή, Τσέζαρις Γκραουζίνις και Γιάννη Στάνκογλου.

Η εφετινή Επίδαυρος, που έχει στρέψει το βλέμμα της στο γέλιο και μοιάζει να μας (προ-σ)καλεί χωρίς μεγάλες απαιτήσεις, μπορεί να κρύβει την έκπληξη και να ικανοποιήσει τους στόχους του κοινού –που είναι και στόχοι του Φεστιβάλ. Αρκεί να πάρουμε τον δρόμο προς την Αργολίδα με τα μάτια ανοιχτά, χωρίς παρωπίδες και προκαταλήψεις. Μακάρι…