Ανασύροντας ιστορίες από το παρελθόν

Δημήτρης Κανελλόπουλος
Ο θάνατος του αστρίτη και άλλες ιστορίες
Εκδόσεις Κίχλη
σελ. 141, τιμή 11 ευρώ

Πρώτη συλλογή διηγημάτων και πρώτη πεζογραφική εμφάνιση του Δημήτρη Κανελλόπουλου που εδώ και τριάντα χρόνια δεν έχει πάψει να δημοσιεύει ποίηση: μια ποίηση γλωσσικά υποβλητική και ως εξ ορισμού sotto voce που παλεύει συνεχώς με τις μορφές και τις εικόνες του παρελθόντος, ψάχνοντας τρόπους για να συμφιλιωθεί με τα φαντάσματά του. Με το παρελθόν συνομιλεί ο Κανελλόπουλος και στα πεζά του, χωρίς πάντως να γίνεται ακριβώς βιωματικός ή αυτοβιογραφικός. Οπως παρατηρεί ο ίδιος στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, «ανασύροντας ιστορίες από το παρελθόν», θέλησε να περιγράψει μια πραγματικότητα μακριά από τον «εξωραϊσμό της μνήμης» και τη «νοσταλγική αναπόληση».

Για να δουλέψει όμως κανείς προς τέτοια κατεύθυνση, οφείλει να απαλείψει την οποιαδήποτε άμεση, προσωπική σχέση με τα ανακαλούμενα γεγονότα (όσα και όσο είναι όντως ανακαλούμενα), εντάσσοντας την αφήγησή του, ακόμα κι αν δεν χάνει ποτέ τον τοπικό (με πλήθος ντοπιολαλιές και επιτόπιες ονομασίες) χαρακτήρα της, στο κλίμα της εποχής και στις κοινωνικοπολιτικές του συνδηλώσεις.

Καλύπτοντας ένα ευρύ χρονικό φάσμα, που ξεκινάει από τη Μικρασιατική Καταστροφή, τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, την Κατοχή και τον Εμφύλιο και φτάνει μέχρι την ατμόσφαιρα των προδικτατορικών χρόνων και τη χούντα του 1967, ο Κανελλόπουλος ξετυλίγει μια σειρά επεισοδίων τα οποία διαδραματίζονται κατά κανόνα στην περιοχή της Νεμούτας Ηλείας, τον τόπο της γέννησής του. Επεισόδια που χωρίς να επικοινωνούν το ένα με το άλλο, διακινούν πρόσωπα και πράγματα τα οποία επανέρχονται από διήγημα σε διήγημα, δίχως παρ’ όλα αυτά να επαναλαμβάνουν το κλίμα ή τις καταστάσεις τους.

Η δράση στα διηγήματα του Κανελλόπουλου κινείται γύρω από τον μικρόκοσμο μιας αγροτικής κοινότητας, ανεβάζοντας στην επιφάνεια άλλοτε τις καθημερινές μέριμνες και φροντίδες της και άλλοτε τα πολλαπλά πάθη ή τα δράματά της. Ενα φίδι που δαγκώνει μια γυναίκα και πεθαίνει αμέσως μετά το δάγκωμα, επιτρέποντας στο θύμα του να ζήσει μια πλήρη ζωή. Ενα άλογο που απομακρύνεται βίαια από τον αφέντη του αλλά αφήνει την τελευταία πνοή του μπροστά στην πόρτα του. Ενας υποψήφιος μετανάστης για την Αυστραλία που μισεί διά βίου αυτόν που νομίζει για ανταγωνιστή του, μολονότι κανένας από τους δύο δεν θα ταξιδέψει εν τέλει στην άλλη άκρη της Γης. Δύο σύζυγοι που αυτοκτονούν, η μια όταν μαθαίνει πως ο άντρας της έχει σκοτώσει τον αδελφό της και η άλλη όταν ο δικός της μέθυσος σύζυγος βρίσκει τον θάνατο σε αυτοκινητικό ατύχημα. Ενας κτηματίας που δωρίζει την ακίνητη περιουσία του στον άνθρωπο που τον έσωσε από βέβαιο χαμό. Ενα κορίτσι που κερδίζει απρόσμενα τον αγαπημένο του. Μια διανοητικά παρεμποδισμένη νεαρή που γνωρίζει την ανέλπιστη χαρά της μητρότητας. Ενας έμπορος που δεν εννοεί να παραιτηθεί από τις οικονομικές του διεκδικήσεις μολονότι δεν σταματάει να νοιάζεται ούτε στιγμή για τους άλλους. Και, τέλος, ένα σπίτι στοιχειωμένο από πατέρα σε γιο.

Ενα στοιχείο σασπένς κρατάει πάντοτε αμείωτο το ενδιαφέρον μας στα διηγήματα του Κανελλόπουλου, που συχνά αποκαλύπτουν μόνο την ύστατη ώρα την τελική τους έκβαση. Το κυριότερο όμως ζήτημα εδώ είναι η μέθοδος της κατακράτησης των αισθημάτων που αποδεσμεύει ο λόγος του συγγραφέα. Πλησιάζοντας το θέμα του αργά, και αποφεύγοντας να αγγίξει γρήγορα τον πυρήνα του, ο Κανελλόπουλος έχει όλη την υπομονή που απαιτείται μέχρι να καταλήξει στην έκρηξη: έκρηξη η οποία θα ξεσπάσει χωρίς κρότους και πυροτεχνήματα, σε μια γραμμή χαμηλών, αδιόρατων κορυφώσεων που ξέρουν πώς να δώσουν στη συγκίνηση την ενδεδειγμένη, αποφλοιωμένη από κάθε περιττό στρώμα θερμοκρασία της.