Από το 2015 μέχρι σήμερα το προσφυγικό ζήτημα απασχόλησε την ευρωπαϊκή κοινότητα περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο. Εξάλλου, ξεκίνησε ένα ντόμινο αντιδράσεων, οι οποίες μετατόπισαν και την πολιτική ατζέντα: Η συνοριακή πολιτική, η άνοδος της ακροδεξιάς και το ζήτημα του ασύλου είναι ανάμεσα στα φλέγοντα ζητήματα αυτήν την στιγμή εντός της ΕΕ και επηρεάζουν -συν τοις άλλοις- τον δικαιωματικό χάρτη. Οι αξίες πάνω στις οποίες δομήθηκε η Ευρωπαϊκή Ένωση τρίζουν.
Το 2015 βρήκε την ΕΕ τεχνικά και θεσμικά ανέτοιμη να αντιμετωπίσει την προσφυγική κρίση. Το σοκ της πρώτης περιόδου, με τους εκατοντάδες, τους χιλιάδες νεκρούς πρόσφυγες στην Μεσόγειο ανάγκασε την Ευρώπη να συγκροτήσει μία πολιτική αντιμετώπισης της κατάστασης. Ωστόσο, δεν κατάφερε να λειτουργήσει σα σύνολο.
Η Ευρώπη περιχαρακωμένη
Το 2016 έκαναν την εμφάνισή τους τα πρώτα τείχη από την πτώση του Ανατολικού Μπλοκ. Επρόκειτο για φράχτες με συρματοπλέγματα τοποθετημένους κατά μήκος των συνοριογραμμών και φρουρούμενους, ώστε να μην επιτρέπεται η είσοδος των προσφύγων στην (εκάστοτε) χώρα. Την αρχή έκανε η Ουγγαρία, μία χώρα που εφάρμοσε -και απαίτησε να εφαρμοστεί- αυστηρότατη πολιτική κατά των προσφύγων. Το 2016 έχτισε τον πρώτο φράχτη και το 2017 ξεκίνησε την κατασκευή του δεύτερου,όταν αποφάσισε να αποκλείσει εντελώς την διέλευση προερχόμενων από την Σερβία προσφύγων. Επικαλέστηκε το γεγονός ότι μέχρι τότε είχε δεχθεί τον μεγαλύτερο μετά την Σουηδία αριθμό προσφύγων και μεταναστών από κάθε άλλη ευρωπαϊκή χώρα.
Καθώς όμως οι ροές μετακινήθηκαν προς την Κροατία και από εκεί άρχισαν να εισέρχονται και πάλι στην Ουγγαρία για να φύγουν προς την Αυστρία, ο ουγγρικός στρατός «σφράγισε» μέσα σε μια νύχτα με συρματοπλέγματα τα ουγγροκροατικά σύνορα την κυβέρνηση της Βουδαπέστης να χαιρετίζει την επιλογή αυτή, υποστηρίζοντας πως συνέβαλε στη θεαματική μείωση νέων αφίξεων.
Το παράδειγμα ακολούθησαν η Σλοβενία και η ΠΓΔΜ, επιμένοντας ότι δεν μπορούν να δεχθούν πρόσφυγες – ότι δεν αντέχουν περισσότερους. Το πιο πρόσφατο παράδειγμα ήρθε αυτόν το μήνα, όταν η Μάλτα και η Ιταλία αρνήθηκαν να δεχθούν στα λιμάνια τους ένα πλοίο με σχεδόν 700 πρόσφυγες, αφού -όπως ισχυρίστηκαν- δεν χωράνε άλλοι στις χώρες τους. Το πλοίο Aquarius μεταφέρθηκε στην Βαλένθια, η οποία έσωσε την κατάσταση από την επικείμενη τραγωδία, όμως η συνοριακή πολιτική της ΕΕ φάνηκε να έχει αλλάξει πλέον.
Η νέα σελίδα
Η ακροδεξιά ατζέντα βρήκε πρόσφορο έδαφος να αναπτυχθεί. Η τελευταία 3ετία ανέδειξε δυνάμεις που θα έπρεπε να είχε ξεβράσει η ιστορία, ακροδεξιά, νεοναζιστικά και φασιστικά κόμματα τα οποία συγκροτούν πολιτικό λόγο σε μία και μόνη συνθήκη: Οι πρόσφυγες έρχονται και φέρνουν μαζί τους προβλήματα. Οι πολιτικές της ΕΕ είναι ούτως ή άλλως ελλειματικές, αφού σε ό,τι αφορά τους αιτούντες άσυλο έχει υποπέσει σε μία δυσβάσταχτη γραφειοκρατία, μία κατάσταση που αφήνει τους ανθρώπους εγκλωβισμένους σε συγκεκριμένες χώρες, χωρίζει οικογένειες, δεν βοηθά την διαδικασία της κοινωνικής ενσωμάτωσης.
Η ακροδεξιά ατζέντα, όμως, φαίνεται πως έχει μετακυλήσει στον κεντρικό πολιτικό λόγο πολλών κρατών εντός της ΕΕ. Τώρα φαίνεται πως στην ειδική Σύνοδο κορυφής της Κυριακής φαίνεται ότι θα εγκριθούν ισχυρότεροι κανόνες για τους αιτούντες άσυλο, οι οποίοι μετακινούνται εντός της ΕΕ. Έτσι, συγκεκριμένες χώρες θα αναγκαστούν να σηκώσουν το βάρος της προσφυγικής κρίσης μόνες.
Το ευρωπαϊκό αφήγημα έχει αλλάξει. Τώρα, ζητείται από χώρες στις πύλες της ΕΕ -ακόμα και αν δεν είναι μέλη της Ένωσης- να ανοίξουν κέντρα κράτησης προσφύγων, την ίδια στιγμή που η συνοριακή πολιτική (ακόμα και εντός Σένγκεν) γίνεται υπερ-αυστηρή.
Τα νέα μέτρα για το άσυλο, τα οποία θεσμικά ευνοούν τις χώρες εντός της Σένγκεν και την Frontex, θα φέρουν -εάν εφαρμοστούν- μείωση των δευτερογενών κινήσεων, δηλαδή της εντός ΕΕ μετακίνησης. Φαίνεται πως ο στόχος της ΕΕ είναι να «διώξει» την προσφυγική κρίση στους ακρογωνιαίους λίθους της ηπείρου, αφήνοντας τις υπόλοιπες χώρες ανεπηρέαστες.
Με δεδομένο ότι οι ισχυρότερες οικονομικά χώρες ζητούν σταδιακά να συζητηθεί το ζήτημα της επαναπροώθησεις, το προσφυγικό φαίνεται πως εκτός από τον συνοριακό, επηρέασε και τον χάρτη των δικαιωμάτων της ΕΕ.
Τα επόμενα χρόνια είναι δύσκολο να προβλεφθούν. Φαίνεται ότι η προσφυγική κρίση κατάφερε να αναδείξει μέσα σε μία μόλις 3ετία προβλήματα πολιτικής ταυτότητας που δεν ανέδειξε -στον ίδιο βαθμό-ούτε καν η οικονομική κρίση. Την Κυριακή η Σύνοδος Κορυφής, εκτός από το άσυλο, θα αποφασίσει και για την πολιτική ταυτότητα της Ένωσης.
