Τον απόλυτο εφιάλτη έζησε εσχάτως ο γνωστός βρετανός καθηγητής και πολιτικός Ρόμπερτ Γουίνστον ταξιδεύοντας με το τρένο από το Λονδίνο στο Μάντσεστερ. Μια γυναίκα στο ίδιο βαγόνι μιλούσε δυνατά στο κινητό, αγνοώντας παντελώς το παιδί της στο διπλανό κάθισμα (που φορούσε ακουστικά) αλλά και τους λοιπούς επιβάτες (που δεν είχαν προνοήσει να φορέσουν). Η ακατάσχετη λογοδιάρροια συνεχιζόταν επί μακρόν. Ο Γουίνστον, ειδικός σε θέματα γονιμότητας, ένιωθε παντελώς αδύναμος να συγκεντρωθεί στο οτιδήποτε. Οσο περνούσε η ώρα, άρχισε να τον λούζει κρύος ιδρώτας. Στα 30 λεπτά έκλεισε την εφημερίδα του, σήκωσε ανεπαίσθητα το αριστερό φρύδι και αποφάσισε να διοχετεύσει την οργή του. Οχι στη λυσίπονη θέα από το παράθυρο, αλλά στο Twitter.
Είχε περάσει σχεδόν μία ώρα. Η φωνή στο γειτονικό κάθισμα εξακολουθούσε να ηχεί, βροντερή, υστερική και επαίσχυντα αγενής, αλλά ο μαινόμενος καθηγητής είχε βρει διέξοδο. Μετά τα σαρκαστικά «τιτιβίσματα» («Εχοντας ήδη εξαντλήσει το ένα αφτί, τώρα χρησιμοποιεί το άλλο»), οι 40.000 ακόλουθοί του είχαν λάβει και φωτογραφίες της συνεπιβάτιδος. Το τρένο έφτασε επιτέλους στον σταθμό Μάντσεστερ Πικαντίλι. Ανυποψίαστη, η ξανθιά κυρία με το τηλέφωνο (η οποία δεν είχε πάψει να μιλάει) ακούμπησε με τη λευκή γόβα της την αποβάθρα και είδε τους δημοσιογράφους να την περιμένουν. Ηταν πια celebrity. Η αγένειά της είχε κάνει τον γύρο του Διαδικτύου.
Η αντίδραση του Γουίνστον πυροδότησε με τη σειρά της ένα διαδικτυακό κύμα οργής. Ποιος ήταν τελικά πιο αγενής; Η κυρία με τη λογοδιάρροια ή ο συνεπιβάτης της που την παρέδωσε με τέτοιο μένος στον ψηφιακό όχλο; Ο ίδιος (όταν πια τον κατηγόρησαν για bullying) αναγκάστηκε να επιδείξει μετριοπαθή μεταμέλεια: «Οπως και να έχει, μετανιώνω. Εσβησα τα tweets, αλλά ακόμη νιώθω ότι η παραβίαση της ιδιωτικότητας μπορεί να είναι διπλής κατεύθυνσης».
Στην ψηφιακή εποχή, οι κακοί τρόποι είναι κάτι σαν ιός. Οπως σημειώνει στο αμερικανικό «Τime» ο Ντάνι Γουάλας, συγγραφέας του βιβλίου «F*** You Very Much: The surprising truth about why people are so rude», «οι μελέτες δείχνουν ότι η αγένεια εξαπλώνεται ταχύτατα και επιθετικά, όπως το κοινό κρυολόγημα. Οταν γινόμαστε μάρτυρες απρεπούς συμπεριφοράς από άλλους αυξάνουμε τις πιθανότητες να γίνουμε και εμείς αγενείς αργότερα». Η ανωνυμία είναι καθοριστικός παράγοντας στην online καφρίλα και στο τρολάρισμα, αλλά «τελευταίες έρευνες καταδεικνύουν ότι στην πραγματικότητα είναι η απουσία οπτικής επαφής που μας επιτρέπει να γινόμαστε υπερβολικά αγενείς με τους άλλους».
Η αγένεια στην ψηφιακή εποχή έχει βρει πολλά κανάλια εκτόνωσης. Εκτός από το να ουρλιάζεις στο κινητό και να επιδίδεσαι σε «shaming» αγνώστων, η γκάμα μοιάζει ανεξάντλητη. Το πλέον διαδεδομένο είναι το περίφημο «phubbing» (εκ του phone snubbing, ήτοι αγνοώ κάποιον επειδή τσεκάρω επιδεικτικά και χωρίς να μου καίγεται καρφάκι το κινητό μου). Δεν είναι τυχαίο ότι σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Computers in Human Behavior» (2016) αντιμετωπίζεται πλέον ως απολύτως «φυσιολογική» και κοινωνικά αποδεκτή συμπεριφορά.
Σύµφωνα µε τον Ντάνι Γουάλας, η οργή απέναντι στην (παλαιάς και νέας κοπής) αγένεια μπορεί να είναι καταστροφική. Γνωρίζατε αλήθεια ότι σε μια κατάσταση εκτάκτου ανάγκης ένα προσβλητικό σχόλιο μπορεί να μειώσει την απόδοση ενός χειρουργού κατά 50%; Μπορεί επιπλέον να οδηγήσει σε παντελώς ανορθόδοξες αντιδράσεις. Στο πλαίσιο της έρευνάς του (συνομίλησε με 2.000 ενηλίκους ενώ συμβουλεύτηκε νευροεπιστήμονες, ψυχολόγους, ειδικούς της NASA κ.τ.λ.), ο βρετανός δημοσιογράφος και κωμικός διαπίστωσε ότι οι πράξεις αντεκδίκησης στις οποίες καταφεύγουν οι άνθρωποι κυμαίνονται από γελοίες («πασάλειψα με πατάτες τηγανητές το παρμπρίζ του») έως ανησυχητικές («του έκανα σαμποτάζ στη δουλειά»). Σύμφωνα με τον Γουάλας, την αγένεια είναι καλύτερο να την πολεμάς κατά μέτωπο. Αν π.χ. ο Γουίνστον είχε πλησιάσει την ξανθιά κυρία και την είχε παρακαλέσει (ευγενικά) να χαμηλώσει την ένταση, ίσως το ζήτημα να είχε λυθεί, ίσως να είχε προκληθεί πυρηνικός όλεθρος. Αμφότεροι πάντως θα είχαν γλιτώσει τον διασυρμό τους στο Διαδίκτυο.
* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 17 Ιουνίου 2018.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
