Η απρόβλεπτη και ριψοκίνδυνη διπλωματία α λα Τραμπ

Διπλωματικό χάος από τον Καναδά ως τη Σιγκαπούρη φαίνεται πως έσπειρε την περασμένη εβδομάδα ο αλλοπρόσαλλος Ντόναλντ Τραμπ. Παίζοντας κάτι που μοιάζει με παιχνίδι αποσταθεροποίησης της παγκόσμιας τάξης, όπως την ξέρουμε στη Δύση μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αυτός ο πρόεδρος των ΗΠΑ κατάφερε μέσα σε μόλις τρία 24ωρα να φέρει τα επάνω κάτω στη διεθνή σκηνή.

Στη σύνοδο του G-7 στο Κεμπέκ συγκρούστηκε με τους παραδοσιακούς, δημοκρατικά εκλεγμένους συμμάχους της Αμερικής, απειλώντας με εμπορικό πόλεμο ΕΕ και Καναδά.

Και αμέσως μετά έσπευσε αεροπορικώς στη Σιγκαπούρη για να σφίξει το χέρι του σταλινικού μέχρι πρότινος εχθρού. Ναι, του πάλαι ποτέ «μικρού πυραυλανθρώπου» Κιμ Γιονγκ Ουν, αυτού που το είχε μικρότερο (το πυρηνικό κουμπί), και που τώρα ο Τραμπ τον αποκαλεί «έντιμο» και «ταλαντούχο» ηγέτη της Βόρειας Κορέας.

Πολλοί είπαν πως η Σύνοδος Κορυφής της Σιγκαπούρης θύμιζε επεισόδιο του πολιτικού τηλε-ριάλιτι «Οταν ο Τραμπ συνάντησε τον Κιμ» με σκηνικό τα πυρηνικά της Β. Κορέας. Και το έργο (το σόου μπροστά στις κάμερες, αν θέλετε) ήταν ένα από εκείνα που αφήνουν το ακροατήριο με την απορία και την αγωνία για το τι θα συμβεί στη συνέχεια.

Καλώς ήλθατε στη διπλωματία α λα Τραμπ, μια παράσταση με ανατροπές, απρόβλεπτο τέλος και πρωταγωνιστές δύο ασταθείς και εκρηκτικούς ηγέτες, που από ορκισμένοι εχθροί εμφανίστηκαν τώρα σαν φίλοι και νεόκοποι ειρηνοποιοί.

Και οι δύο ήθελαν μια νίκη μπροστά στις κάμερες, και την είχαν. Ο Κιμ πήρε διεθνή νομιμοποίηση και άφθονο υλικό για προπαγάνδα στην πατρίδα. Ο Τραμπ πίστεψε ότι κέρδισε μια γρήγορη και εύκολη επιτυχία στην εξωτερική πολιτική του (ανακήρυξε τη συνάντηση «τρομερή επιτυχία» προτού καν μιλήσει με τον Κιμ).

Αλλά αυτό, φυσικά, δεν ήταν σόου για την τηλεόραση. Ηταν η πρώτη (και ως εκ τούτου πράγματι ιστορική) συνάντηση μεταξύ ενός εν ενεργεία προέδρου των ΗΠΑ και ενός αυταρχικού ηγέτη της Β. Κορέας για μία από τις πιο δύσκολες και επικίνδυνες πυρηνικές συγκρούσεις στον κόσμο.

Η χειραψία κράτησε 12 δευτερόλεπτα, και το «πυρηνικό τετ α τετ του αιώνα» (παρουσία μόνο διερμηνέων) 38 λεπτά. Το αποτέλεσμα ήταν το αναμενόμενο: μια γενικόλογη και ασαφής δήλωση καλών προθέσεων του Κιμ ότι «θα εργαστεί προς την αποπυρηνικοποίηση της κορεατικής χερσονήσου». Τα έχει ξαναπεί η Β. Κορέα αυτά, και τα έχει πάρει πίσω.

Οι επικριτές (και είναι πολλοί) λένε ότι ο Τραμπ έφυγε χαμένος από τη Σιγκαπούρη. Τον κατηγορούν ότι για να κάνει το σόου του χάρισε διεθνή αναγνώριση σε ένα κράτος-παρία και επέτρεψε στον δικτάτορά του να καθίσει στο τραπέζι ως ισότιμος πυρηνικός ηγέτης με τις ΗΠΑ.

Ακόμη χειρότερα: ο Τραμπ αιφνιδίασε τους συμμάχους της Αμερικής στην περιοχή (Ν. Κορέα και Ιαπωνία) ανακοινώνοντας ξαφνικά ότι οι ΗΠΑ θα παγώσουν, όσο θα διαρκούν οι πυρηνικές διαπραγματεύσεις (μήνες, χρόνια;) τα κοινά γυμνάσια με τη Ν. Κορέα. Εδωσε δηλαδή στον Κιμ και εγγυήσεις ασφαλείας.

Στην ουσία, συμφωνήθηκε αυτό που ήθελαν η Β. Κορέα, η Λαϊκή Κίνα και η Ρωσία, λένε πολλοί αναλυτές. Δηλαδή ένα «διπλό πάγωμα»: ο Κιμ κάνει μορατόριουμ στις πυρηνικές και πυραυλικές δοκιμές και ο Τραμπ αναστέλλει τα «παιχνίδια πολέμου» με τους συμμάχους. Ποιος κέρδισε και ποιος έχασε; «Ο δικτάτορας που πήρε παγκόσμια αναγνώριση και εγγυήσεις ασφαλείας (χωρίς κουβέντα για τα ανθρώπινα δικαιώματα), ή οι ΗΠΑ που έφυγαν με γενικόλογες υποσχέσεις στο χαρτί;» ρωτούν δεκάδες αναλυτές.

Μετά τη θύελλα των αντιδράσεων, ο «ιέραξ» υπ. Εξωτερικών του Τραμπ έσπευσε να σώσει τα προσχήματα (να ελέγξει τη ζημιά, λένε άλλοι). Ο Μάικ Πομπέο δήλωσε, 48 ώρες μετά τη Σιγκαπούρη, ότι «ο μεγάλος αφοπλισμός της Β. Κορέας θα γίνει το 2020». Και τόνισε ότι «οι οικονομικές κυρώσεις δεν θα αρθούν αν δεν υπάρξει πρώτα πλήρης, επαληθεύσιμη και μη αναστρέψιμη διάλυση του πυρηνικού προγράμματος» του Κιμ. Αλλά αυτά είναι λόγια, και λίγη αξία έχουν αν δεν δούμε πράξεις, εκτιμούν όσοι κατηγορούν τον Τραμπ για μεγάλες παραχωρήσεις άνευ πραγματικού αντικρίσματος.

Οπως πάντα, υπάρχει και η άλλη άποψη. Οι αισιόδοξοι μιλούν για ένα νέο, πρώτο βήμα προς την κατεύθυνση του αφοπλισμού, που μειώνει τις εντάσεις και απομακρύνει τον κίνδυνο σύγκρουσης. Οι οπαδοί του Τραμπ, όπως και ο ίδιος ο πρόεδρος, πιστεύουν ότι του αξίζει ήδη το Νομπέλ Ειρήνης. Και οι πιο ψύχραιμοι συνιστούν υπομονή: οποιαδήποτε πραγματική πρόοδος με τη Β. Κορέα θα χρειαστεί χρόνο. Ειδικοί μιλούν για 10-15 χρόνια, αν όλα πάνε καλά σε αυτόν τον μαραθώνιο της πυρηνικής διπλωματίας που φαίνεται πως μόλις άρχισε.

Αλλα και πάλι, με δύο προσωπικότητες σαν τον Τραμπ και τον Κιμ κανείς δεν μπορεί να είναι βέβαιος. Η προσδοκία ότι αυτές οι διαπραγματεύσεις θα ξεδιπλωθούν με γραμμικό τρόπο στο μέλλον θεωρείται από πολλούς σαν θρίαμβος της ελπίδας επί της πραγματικής εμπειρίας.

Βετεράνοι διπλωμάτες και αναλυτές λένε ότι υπάρχουν πολλοί λόγοι για σκεπτικισμό και ανησυχία. Η αόριστη κοινή δήλωση –πολύ λιγότερο λεπτομερής από το συμφωνημένο πλαίσιο του 1994 ή από την εξαμερή δήλωση του 2005 με τις ΗΠΑ –δεν περιέχει συγκεκριμένες δεσμεύσεις της Β. Κορέας. Ούτε για επιθεωρήσεις ή επαλήθευση, ούτε για τα βήματα στην πορεία προς τον αφοπλισμό.

Και αν η διπλωματία με τη Β. Κορέα απαιτεί σκεπτικισμό, η διπλωματία με τον Τραμπ και τη Β. Κορέα απαιτεί διπλό σκεπτικισμό. Διότι σήμερα μπορεί να χαιρετίζει μια ιστορική συμφωνία για την παγκόσμια ειρήνη, αλλά αύριο μπορεί να αποφασίσει ότι η διπλωματία κατέρρευσε και να αρχίσει πάλι να απειλεί με πυρηνικό αφανισμό.

Σε κάθε περίπτωση, χρειάζονται σαφείς στόχοι, προσεκτική οικοδόμηση εμπιστοσύνης και υπομονή, και ο Τραμπ δεν φημίζεται για αυτές τις αρετές. Αντιθέτως, φαίνεται πως μόλις έδωσε στον 34χρονο Κιμ –ίσως τον πιο βίαιο και καταπιεστικό δικτάτορα του κόσμου –αναγνώριση στην παγκόσμια σκηνή.

Η επεισοδιακή και σύντομη εμφάνισή του στο G-7 ήταν άλλο ένα πλήγμα για τον γάλλο πρόεδρο Μακρόν και τη γερμανίδα καγκελάριο Μέρκελ που πίστευαν ότι είχαν φτάσει σε κάποια συμφωνία για τη μείωση των εντάσεων στο εμπόριο ΕΕ – ΗΠΑ. Αλλά όχι. Ο Τραμπ τα κλώτσησε όλα, αποσύροντας τελικά (και ξαφνικά, μέσα από το Air Force One, καθ’ οδόν για τη Σιγκαπούρη) την υπογραφή του από το κοινό ανακοινωθέν.

Με άλλα λόγια, ποιοι είναι οι στρατηγικοί στόχοι του Τραμπ (αν υποθέσουμε ότι έχει) και τι προσπαθεί να πετύχει; Μήπως το δόγμα «Πρώτα η Αμερική» του απομονωτισμού και του προστατευτισμού, σε βάρος των συμμάχων στον ελεύθερο κόσμο;

Και όταν η μοναδική υπερδύναμη (πρώτη μακράν σε οικονομική και στρατιωτική ισχύ παγκοσμίως) φέρεται σαν νταής που υπαγορεύει χωρίς συζήτηση τους όρους της, εκφοβίζοντας Καναδά, Βρετανία, Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία και Ιαπωνία, πώς πρέπει να αντιδράσουν οι υπόλοιποι;

Να προσπαθήσουν να πείσουν τον Τραμπ με επιχειρήματα και στοιχεία ότι έχει άδικο; Στο G-7 του έδειξαν τα νούμερα: οι ΗΠΑ έχουν εμπορικό πλεόνασμα με τον Καναδά. Μάταια. Ο Τραμπ φώναζε για έλλειμμα και φοβέριζε με νέους δασμούς. «Εχει μια εμμονή ότι όλοι προσπαθούν να αρμέξουν χρήμα από τις ΗΠΑ και ότι αυτό θα τελειώσει – ασχέτως του ότι δεν συμβαίνει στην πραγματικότητα» είπε ανωνύμως πηγή από τη γερμανική αντιπροσωπεία.
Το είδαμε και πέρυσι τον Μάιο στην πρώτη σύνοδο του ΝΑΤΟ στην οποία παρέστη. Εκεί ο Τραμπ έκανε κήρυγμα, κουνώντας το δάχτυλο σε συμμάχους να ξοδέψουν περισσότερα για την άμυνά τους – γιατί οι ΗΠΑ δεν θα πληρώνουν πια για τη δική τους ασφάλεια.

Το ξαναείδαμε τώρα στο G-7, όπου συγκρούστηκε με τις άλλες έξι πιο πλούσιες χώρες του κόσμου για τους δασμούς και το εμπόριο. Μήπως η υπερκειμένη έννοια στο μυαλό τού πρώην μεγιστάνα των ακινήτων είναι το χρήμα και μόνο το χρήμα, όπως το έχει ο ίδιος στον νου του;

Ισως για αυτό φαίνεται να αντιπαθεί τους συμμάχους της Αμερικής, επειδή οι ΗΠΑ έχουν εξ ορισμού σημαντικές οικονομικές σχέσεις μαζί τους, αντίθετα από τους αντιπάλους – οι οποίοι, σε αυτή τη «λογική», δεν μπορούν να «αρμέξουν» τον Τραμπ.

Ενα από τα δεκάδες tweet που έστειλε για το G-7 ήταν αποκαλυπτικό. Εγραψε ότι οι ΗΠΑ δεν θα είναι πλέον «ο κουμπαράς που τον κλέβουν όλοι οι άλλοι. Τέλειωσαν αυτά!» είπε, μιλώντας απευθείας στη σκληρή εκλογική βάση του, τη λευκή εργατική τάξη στις βιομηχανικές μεσοδυτικές Πολιτείες. Απειλώντας ότι μετά τους δασμούς στα μέταλλα έρχονται δασμοί στην αυτοκινητοβιομηχανία, και παρουσιάζοντας τις ΗΠΑ σαν θύμα του διεθνούς ελεύθερου εμπορίου (!) αποκάλεσε τον Τζάστιν Τριντό, κατά γενική ομολογία ευγενικό οικοδεσπότη πρωθυπουργό του Καναδά, «πολύ ανέντιμο και αδύναμο» επειδή δήλωσε και εκείνος ότι η χώρα του θα απαντήσει με δικούς της δασμούς από 1ης Ιουλίου.

Αργότερα τον απείλησε πάλι ότι «ο Καναδάς θα το πληρώσει πολύ ακριβά» αν προχωρήσει σε εμπορικά αντίποινα.
Αλλά τη φωτογραφία που λέει τις χίλιες λέξεις, δείχνοντας καθαρά το κλίμα που επικράτησε στο G-7, την έδωσε στη δημοσιότητα η γερμανική καγκελαρία, και έγινε viral. Ο Τραμπ κάθεται βλοσυρός και πεισμωμένος, με σταυρωμένα τα χέρια σε αμυντική στάση. Γύρω του στέκονται όρθιοι οι άλλοι ηγέτες, με την Ανγκελα Μέρκελ να πρωτοστατεί δυναμικά σε όσα επικριτικά του λένε, ενώ ο Ιάπωνας πρωθυπουργός Σίνζο Αμπε παρακολουθεί με ύφος παραίτησης.
Και σαν να μην έφταναν αυτά, ο Τραμπ δεν τους έκρυψε τον θαυμασμό του για τον «τσάρο» Πούτιν. Αφήνοντας πολλούς με το στόμα ανοιχτό, δικαιολόγησε την προσάρτηση της Κριμαίας (τον λόγο της επιβολής κυρώσεων από τις ΗΠΑ και την ΕΕ το 2014) και πρότεινε να επανενταχθεί η Ρωσία στο G-7 (κάτι που απορρίφθηκε αμέσως από Μέρκελ, Μέι και Μακρόν).

Τι συμβαίνει εδώ; Ισως πρόκειται για ζήτημα ιδεολογικής προτίμησης. Ποιος ξέρει; Ισως ο Τραμπ να προκρίνει τον αυταρχισμό από τη φιλελεύθερη δυτική δημοκρατία με τους ελέγχους και τις ισορροπίες στην προεδρία, τη διάκριση των εξουσιών και την ελευθεροτυπία. ‘Η μπορεί να τον «κρατάει» με κάτι ο Πούτιν (ας μην ξεχνάμε τη συνεχιζόμενη έρευνα για ενδεχόμενη συμπαιγνία του επιτελείου Τραμπ με τη Ρωσία στις προεδρικές του 2016).

‘Η μπορεί και να μη νοιάζεται για τίποτα από όλα αυτά. Να θέλει απλώς να ταράξει το σύστημα, να του αρέσει να κάνει το αντίθετο από ό,τι όλοι οι προηγούμενοι «συστημικοί» σύγχρονοι πρόεδροι των ΗΠΑ (και ιδίως ο Ομπάμα).