Ετσι καθόρισε ο Μάικλ Τζάκσον τη σύγχρονη τέχνη

«Hμουν βετεράνος πριν καν γίνω έφηβος». Η φράση αυτή του Μάικλ Τζάκσον συμπυκνώνει σε πέντε λέξεις το κεντρικό στοιχείο της ταυτότητάς του που τον καθόρισε σε προσωπικό αλλά και καλλιτεχνικό επίπεδο: ο εύθραυστος, μεγαλομανής, εμμονικός με τις πλαστικές επεμβάσεις, ανυπέρβλητος περφόρμερ, ο σταρ που άλλαξε την ποπ μουσική, που άλλαξε το χρώμα του, άλλαξε το πρόσωπό του, άλλαξε τον τρόπο να βλέπει κανείς συναυλίες, ο σταρ που κατηγορήθηκε για παρενόχληση παιδιών, αυτός που έλεγε «έι, στην καρδιά μου θα είμαι πάντα ο Πίτερ Παν». Το εκτόπισμα, ο δημόσιος βίος του και η καλλιτεχνική του αξία δεν επηρέασαν μόνο τη μουσική αυτή καθαυτήν, αλλά και τη σύγχρονη εικαστική τέχνη. Αυτό θα επιχειρήσει να αναδείξει, με όχημα τα έργα τουλάχιστον 40 δημιουργών, η National Portrait Gallery με την έκθεση «Michael Jackson: On the wall» που ανοίγει για το κοινό στις 28 Ιουνίου. Ο Τζάκσον ως καλλιτέχνης αλλά και ως φαντασίωση, ως καμβάς όλων των θεμάτων που εξακολουθούν σήμερα να ιντριγκάρουν: χρώμα, φύλο, σεξουαλικότητα, ηλικία, διασημότητα.

Η έκθεση –που αποτελεί τομή για την έως τώρα δράση και ταυτότητα της National Portrait Gallery –θα ολοκληρωθεί στις 21 Οκτωβρίου και από τον Νοέμβριο του 2018 ως τον Φεβρουάριο του 2019 θα παρουσιαστεί στο Grand Palais στο Παρίσι, στη συνέχεια στο Bundeskunsthalle στη Βόννη και θα ολοκληρωθεί τον Νοέμβριο του 2019 στο Espoo Museum of Modern Art στη Φινλανδία. Η έκθεση για τον βασιλιά της ποπ έρχεται να πατήσει στα ίχνη που δημιούργησε η –πρωτόγνωρης επιτυχίας –έκθεση «David Bowie is» που διοργάνωσε το V&A στο Λονδίνο και ταξίδεψε σε όλον τον κόσμο προσελκύοντας σχεδόν δύο εκατομμύρια επισκέπτες. Με την «The Art Newspaper» να επισημαίνει ότι αυτή η έκθεση για τον Μάικλ Τζάκσον ίσως είναι η χρυσή ευκαιρία για τη National Portrait Gallery προκειμένου να ξεπεράσει τις σημαντικές οικονομικές δυσκολίες που αντιμετωπίζει. Eίναι όμως και μια ευκαιρία για τον καλλιτεχνικό διευθυντή της δρ Νίκολας Κάλιναν, που είναι και ο βασικός επιμελητής της έκθεσης, ο οποίος βρέθηκε να διευθύνει την Πινακοθήκη την άνοιξη του 2015 προερχόμενος από το Metropolitan Museum της Νέας Υόρκης, χωρίς να έχει σημειώσει ακόμα μια μεγάλη επιτυχία στο Λονδίνο.

«Η έκθεση θα ανοίξει νέους δρόμους για να σκεφτούμε θέματα τέχνης και ταυτότητας, να ενθαρρύνουμε νέες συνομιλίες μεταξύ των καλλιτεχνών και να καλέσουμε το κοινό που ενδιαφέρεται κυρίως για την ποπ μουσική να γνωρίσει τη σύγχρονη τέχνη» σημειώνει ο Κάλιναν. Θα παρουσιαστούν έργα τέχνης που προέρχονται από μουσεία και ιδιωτικές συλλογές, κάποια που δημιουργήθηκαν ειδικά για την έκθεση, ενώ περιλαμβάνονται πολλά εικαστικά μέσα: ζωγραφική, φωτογραφία, βίντεο, εγκατάσταση, κολλάζ. «Ολοι οι καλλιτέχνες που συμμετέχουν, ανεξαρτήτως σε ποια γενιά ανήκουν ή πού γεννήθηκαν, μοιράζονται το ίδιο ενδιαφέρον για όσα αντιπροσώπευε ο Μάικλ Τζάκσον και κυρίως για όσα ανακάλυψε ο ίδιος πρώτος και παρουσίασε στην παγκόσμια σκηνή» προσθέτει ο Κάλιναν. «Σπάνια μπορείς να πεις κάτι καινούργιο για έναν τόσο γνωστό και σημαντικό καλλιτέχνη. Αυτή είναι μια από τις σπάνιες περιπτώσεις που είναι εφικτό αυτό».

Δεν υπήρχε καλλιτέχνης που να μη γοητευόταν από κάποια πτυχή του Μάικλ Τζάκσον. Χαρακτηριστικό είναι το ανέκδοτο περιστατικό με τον σκηνοθέτη και σκηνογράφο Στέφανο Λαζαρίδη, όπως μας το περιγράφει ο Αντώνης Βολανάκης: Ηταν μετά την περιοδεία των Duran Duran που επιμελήθηκε ο Στέφανος Λαζαρίδης, όταν τον προσέγγισαν συνεργάτες του Τζάκσον για να τον ενημερώσουν ότι ο «βασιλιάς» θέλει να τον γνωρίσει για να συνεργαστούν. Οντως, αφηγείται ο Αντώνης Βολανάκης που επιμελήθηκε τη μεγάλη έκθεση της Εθνικής Λυρικής Σκηνής για τον Λαζαρίδη, η συνάντηση έγινε σε ένα από τα σπίτια του Τζάκσον. Ο σταρ ρώτησε τον Λαζαρίδη αν γνωρίζει τη μουσική του και αυτός απάντησε αφοπλιστικά όπως συνήθιζε «όχι, δεν τη γνωρίζω». Oι συνεργάτες του Τζάκσον αναστατώθηκαν, όμως ο ίδιος ο σταρ δήλωσε ενθουσιασμένος με την ειλικρίνειά του και του ζήτησε να σχεδιάσει την προσεχή του περιοδεία. Λίγο μετά ξέσπασε το πρώτο σκάνδαλο με τις κατηγορίες σε βάρος του Τζάκσον για σεξουαλική παρενόχληση παιδιών και ο Λαζαρίδης δεν θέλησε να προχωρήσει στη συνεργασία.

Είναι προφανές, λοιπόν, το εκτόπισμα που είχε ο Μάικλ Τζάκσον σε όλα τα κοινά και τους δημιουργούς. Κατά μία έννοια είναι ζωντανός αφού εξακολουθεί να μας αφορά: Οι δίσκοι του έχουν ξεπεράσει το ένα δισεκατομμύριο πωλήσεις, τα βίντεο και οι συνεντεύξεις του στο YouTube αθροίζουν χιλιάδες νέες προβολές κάθε μέρα, οι οπαδοί του είναι πιστοί, οι σταρ που τον διαδέχθηκαν του αποτίνουν φόρο τιμής σε κάθε ευκαιρία. Μας αφορά το ίδιο όπως το 1984, όταν ήταν 26 ετών και το «Time» ανέθεσε στον Αντι Γουόρχολ να σχεδιάσει το πορτρέτο του για το εξώφυλλο του περιοδικού. Εικόνα που περιλαμβάνεται στην έκθεση της National Portrait Gallery. To πρόσωπό του δεν έχει παραμορφωθεί ακόμα από τις πλαστικές επεμβάσεις και φοράει το κόκκινο τζάκετ από το βιντεοκλίπ για το «Thriller».

Το έργο ανήκει στη συλλογή της Νational Portrait Gallery (το έκανε δωρεά το ίδιο το περιοδικό), ενώ έχει δημιουργηθεί και μια σειρά από παραλλαγές του που κατά καιρούς εμφανίζεται σε δημοπρασίες μεγάλων οίκων –αγγίζοντας το 1 εκατομμύριο δολάρια.

Το έργο αυτό θεωρείται εμβληματικό της έκθεσης και απασχόλησε ιδιαίτερα τον Γουόρχολ, ο οποίος έγραψε στο ημερολόγιό του: «7 Μαρτίου 1984: Τελείωσα το πορτρέτο του Μάικλ Τζάκσον. Δεν μου άρεσε, όμως τα παιδιά στο γραφείο διαφωνούσαν μαζί μου. Μετά ήρθαν να το δουν οι άνθρωποι του «Time», θα ήταν περίπου 40 άτομα. Καθόντουσαν, το κοιτούσαν και έλεγαν ότι θα αυξήσει τις πωλήσεις του περιοδικού… Αργότερα τηλεφώνησε ο τύπος από το «Τime» και είπε ότι θα το χρησιμοποιήσουν. Νομίζω επέλεξαν το κίτρινο». Αμέσως μετά την κυκλοφορία έγραψε: «12 Μαρτίου 1984: Το περιοδικό κυκλοφόρησε. Το άρθρο μέσα είναι εντελώς τρελό, τον ρωτάνε αν σκέφτεται να κάνει εγχείρηση αλλαγής φύλου και αυτός απαντά όχι. Το εξώφυλλο θα έπρεπε να έχει περισσότερο μπλε χρώμα. Τους έφτιαξα κάτι που έμοιαζε με το εξώφυλλο για τους Φόντα που είχα κάνει στο «Time», αλλά ήθελαν το κίτρινο».

Μεταξύ των καλλιτεχνών που συμμετέχουν δεν υπάρχουν μόνο αστέρες όπως ο Γουόρχολ, αλλά και πολλοί νεότεροι ή και ανερχόμενοι. Ξεχωριστό ενδιαφέρον έχει το πορτρέτο που δημιούργησε ο Κεχάιντ Γουίλεϊ (πρόσφατα φιλοτέχνησε τα πορτρέτα του ζεύγους Ομπάμα για τη National Portrait Gallery του Smithsonian Museum στην Ουάσιγκτον). Το έργο του για τον Μάικλ Τζάκσον ονομάζεται «Πορτρέτο Ιππασίας του Βασιλιά Φιλίππου Β’» και παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο κοινό στην Αrt Basel του Μαϊάμι τον Δεκέμβριο του 2009. Συνδυάζει μέρη από έξι διαφορετικούς πίνακες, από τον Νταβίντ ως και τον Ρούμπενς, και φυσικά το πρόσωπο του ιππέα δεν είναι άλλο από αυτό του βασιλιά της ποπ. Ο ίδιος ο Μάικλ Τζάκσον είχε επιδιώξει να συναντήσει τον Γουίλεϊ, ο οποίος στην αρχή νόμιζε ότι κάποιος του κάνει φάρσα. Δεν πρόλαβε ποτέ να δει ολοκληρωμένο το έργο αφού πέθανε τον Ιούνιο του 2009 και το έργο ολοκληρώθηκε μήνες αργότερα. Τελικά πουλήθηκε σε ευρωπαίο συλλέκτη έναντι 175.000 δολαρίων. Μοναδικής αισθητικής είναι βέβαια οι φωτογραφίες του Ντέιβιντ Λασαπέλ, ένα τρίπτυχο για τον Μάικλ Τζάκσον. Αλλοτε να περπατά πάνω σε έναν φωτεινό διάδρομο παραπέμποντας στο moonwalk του, άλλοτε ως Ιησούς, άλλοτε ως Αρχάγγελος Μιχαήλ…

Μεταξύ των 40 και πλέον δημιουργών περιλαμβάνονται ο βραβευμένος με Turner Γκρέισον Πέρι που έχει αποτυπώσει τον Τζάκσον σε ένα από τα αγγεία του, η Ιζα Γκένζκεν (από τις πλέον επιδραστικές γυναίκες της σύγχρονης τέχνης, σύζυγος του Γκέρχαρντ Ρίχτερ) με ένα κολλάζ εικόνων του Τζάκσον, η Κάθριν Οπι με ένα έργο που αναφέρεται στην γκαρνταρόμπα της Ελίζαμπεθ Τέιλορ (ο Τζάκσον είχε εμμονή με τη σταρ), ο Πολ Μακ Κάρθι με μια πορσελάνινη κιτς καρικατούρα του Τζάκσον, ο Γιαν Πέι Μινγκ που είναι γνωστός για τα γιγαντιαία πορτρέτα διασημοτήτων και πολλοί άλλοι. Θα απουσιάζει όμως τελικά ένα από τα πιο γνωστά έργα σύγχρονης τέχνης που έχουν γίνει ποτέ για τον Μάικλ Τζάκσον, αυτό του Τζεφ Κουνς που απεικονίζει σε φυσικό μέγεθος τον σταρ να κρατά αγκαλιά τον χιμπαντζή που είχε ως κατοικίδιο. Ο ίδιος ο Τζεφ Κουνς δήλωσε ότι επιθυμία του ήταν να συμπεριληφθεί το έργο του, φαίνεται όμως ότι η μεταφορά ήταν δύσκολη και ακριβή. Η έκθεση συνοδεύεται από κατάλογο που θα φιλοξενεί, μεταξύ άλλων, κείμενα της Zέιντι Σμιθ, της Μάργκο Τζέφερσον και του Νίκολας Κάλιναν.

Michael Jackson: «Οn the Wall».Νational Portrait Gallery, Λονδίνο, 28 Ιουνίου – 21 Οκτωβρίου.