Στα ανατολικά της Ευρώπης

Chaillot Paper No 144
Third Powers in Europe’s East
Επιμ. Nicu Popescu & Stanislav Secrieru.
Εκδοση ISSUE – European Union Institute for Security Studies, Μάρτιος 2018, σελ. 123

Μια σύγκριση της συμπεριφοράς των κυβερνήσεων των ΗΠΑ και της Κίνας, ιδιαίτερα στον τομέα του διεθνούς εμπορίου, θα απέβαινε εις βάρος του αμερικανού προέδρου και υπέρ του ομολόγου του της Κίνας. Βέβαια ο Χι δεν επιδιώκει να κερδίσει τις ψήφους των ανέργων της χώρας του, ούτε να θεσπίσει δασμούς για να προστατεύσει την εισαγωγή χάλυβα που έτσι κι αλλιώς παράγει φθηνότερα από τις ΗΠΑ.

Αν όμως η Κίνα δημιουργεί οδούς εμπορίου που διασχίζουν φτωχές περιοχές της Κεντρικής και Δυτικής Ασίας, το Ιράν και η Τουρκία προσπαθούν να κάνουν κάτι ανάλογο στον Καύκασο, στη Μολδόβα και στην Ουκρανία.

Η Ελλάδα με τα έργα της Κόσκο στο λιμάνι του Πειραιά γνωρίζει τη διείσδυση της Κίνας από τη θάλασσα. Υπάρχει όμως και η διπλή χερσαία πορεία του κινεζικού εμπορίου από την Κεντρική Ασία και μέσω Ευρώπης: Η πρωτοβουλία της ζώνης και του δρόμου (BRI) εγκαινιάστηκε από την Κίνα το 2013. Πρόκειται για διαδρομή μέσα από την Κεντρική και Δυτική Ασία με προορισμό τις δυτικές αγορές. Η πρωτοβουλία περιλαμβάνει την αναβάθμιση των εθνών-κρατών από τα οποία θα περάσει ο δρόμος του κινεζικού εμπορίου. Ετσι η διαδρομή θα αποκτήσει συνοχή και ανάπτυξη. Η άλλη οδός έχει το ιστορικό όνομα «Δρόμος του μεταξιού», ο οποίος έφερνε τα προϊόντα της Απω Ανατολής στη Δύση και τον Μάρκο Πόλο ανατολικά στα ανάκτορα του Κουμπλάι Χαν.

Στο σημερινό της εγχείρημα η Κίνα θα προσπαθήσει να ειρηνεύσει λαούς που συγκρούονταν μεταξύ τους επί αιώνες. Οι διαδρομές θα περάσουν περί το τέλος, μέσα από τη Μόσχα για να καταλήξουν στο Ελσίνκι, στο Αμβούργο και στο Ρότερνταμ.

Οι σχέσεις του Ιράν στον Νότιο Καύκασο με τη Γεωργία, την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν είναι παλιές και ευεργετικές για όλους. Η συμφωνία του Ιράν και των ΗΠΑ για τη διακοπή της κατασκευής πυρηνικών όπλων διευκόλυνε τα σχέδια των Ιρανών στον Καύκασο. Η ΕΕ επιδίωξε ήδη καλές σχέσεις με τον Ιράν, δεδομένου ότι μοιράζονται ως κοινό εχθρό τους ακραίους τζιχαντιστές. Παρά την εχθρική προς τους Ιρανούς στάση του προέδρου Τραμπ, το μετριοπαθές καθεστώς Ρουχανί προσπαθεί να τείνει χείρα συνεργασίας προς τους Δυτικοευρωπαίους, ιδιαίτερα κατά της μάστιγας του Χαλιφάτου.

Από τις τρεις χώρες-εταίρους του Ιράν, η Αρμενία, που βρίσκεται παγιδευμένη ανάμεσα στο Αζερμπαϊτζάν και στην Τουρκία και με προβληματικές σχέσεις με τη Γεωργία, είναι η πιο κερδισμένη. Οι οικονομικές απολαβές από το Ιράν προσφέρουν αναπτυξιακές προοπτικές στην καθηλωμένη αρμενική οικονομία και στο Ιράν ένα ακόμα σκαλοπάτι προς τη Δυτική Ευρώπη.

Η ακατανόητη συμπεριφορά του κ. Τραμπ ενίσχυσε τις σχέσεις Ρωσίας και Τουρκίας με το Ιράν. Ετσι τρεις παραδοσιακοί εχθροί στην Ιστορία έχουν, χάρη στη «μεγαλοφυή» πολιτική των ΗΠΑ, καταφέρει να βρίσκονται σε κοινή γραμμή επικοινωνίας.

Παρά τις αντιευρωπαϊκές διαθέσεις της κοινής γνώμης των Τούρκων, οι οικονομικές και εμπορικές σχέσεις της Τουρκίας με την ΕΕ είναι κατά πολύ οι μεγαλύτερες. Στην περίμετρο της Ευρασίας, προηγούνται η Ουκρανία, η Γεωργία και το Αζερμπαϊτζάν. Οι εξελίξεις αυτές έλαβαν χώρα μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης ώστε η Τουρκία να πάψει να παίζει τον παραδοσιακό αντισοβιετικό ρόλο της στον ψυχρό πόλεμο. Η μετα-ψυχροπολεμική Τουρκία απέτυχε μεν παταγωδώς στη μουσουλμανική της διπλωματία –Ιράκ, Συρία, Αίγυπτο –αλλά κατάφερε να διεισδύσει στον Καύκασο και στις χώρες της παλιάς σοβιετικής ζώνης με επιτυχία. Το 50% της ενέργειας που εισάγει προέρχεται από τη Ρωσία και η σημερινή σχέση του Ερντογάν με τον Πούτιν έχει και αυτή την ισχυρή βάση.

Η ανεξήγητη ουδετερότητα των ΗΠΑ συνεχίζεται και μετά την επίθεση της Τουρκίας εναντίον των Κούρδων της Συρίας, οι οποίοι βοήθησαν περισσότερο από όλους στην καταστροφή των δυνάμεων του εγκληματικού Χαλιφάτου (ISIS). Η κυβέρνηση Τραμπ παρακολούθησε την κατάληψη του κουρδικού Αφρίν από τους Τούρκους χωρίς να επέμβει. Ανάλογη αδιαφορία επέδειξαν και οι άλλες ευρωπαϊκές χώρες-θύματα των τρομοκρατών τζιχαντιστών.

Σήμερα η Τουρκία συνεχίζει το σχέδιό της να γίνει ο ενεργειακός κόμβος Ανατολής – Δύσης με τρεις αγωγούς πετρελαίου: 1) Τον αγωγό Μπακού – Τιφλίδα – Ερζερούμ, 2) τον αγωγό Μπακού – Τιφλίδα – Τσεϊχάν και 3) τον αγωγό ΤΑΝΑΠ που θα μεταφέρει αέριο από το Αζερμπαϊτζάν μέσω της Αδριατικής στην Ευρώπη. Παράλληλα η Τουρκία συνεργάζεται με τη Ρωσία με τον αγωγό Blue Stream που παρακάμπτει την Ουκρανία. Είναι άραγε περίεργο ότι η Τουρκία βρίσκεται σε πλήρη συνεργασία με τη Ρωσία και το Ιράν σήμερα; Τα ρωσικά βέβαια κίνητρα στη συνεργασία αυτή είναι πιο σύνθετα γιατί ο Πούτιν φιλοδοξεί να προκαλέσει σύγχυση στους κόλπους του ΝΑΤΟ και η Τουρκία τού προσφέρει μια σπουδαία ευκαιρία. Το Ιράν πάλι βρήκε στην προσέγγιση με τη Ρωσία και την Τουρκία διέξοδο από τις πιέσεις που ασκεί επάνω του ο Τραμπ. Μετά την αποπομπή του αμερικανού ΥΠΕΞ Ρεξ Τίλερσον, ο αντικαταστάτης του, Πομπέο, θα πρέπει να ακολουθήσει τα κελεύσματα του Τραμπ, ή αλλιώς να βρεθεί και αυτός εκτός παιδιάς.

Η Τουρκία έχει καταφέρει να αντιτίθεται στα δυτικά συμφέροντα χωρίς να υφίσταται ακόμα συνέπειες. Εξαίρεση αποτελεί η απειλή της αμερικανικής Γερουσίας να μην πουληθούν τα καταδιωκτικά F-35 στην Τουρκία, τα οποία θα της προσέφεραν υπεροχή στο Αιγαίο. Από την άλλη, οι σημερινές αγαθές σχέσεις με τη Ρωσία ίσως αποδειχθούν παράταιρες με την πολιτική της Τουρκίας στον Καύκασο. Θα το μάθουμε προσεχώς.