Ο Θίοντορ Ντράιζερ και η καρδιά του αμερικανικού ρεαλισμού

Εισαγωγή-μετάφραση Ελλη Φιλοκύπρου

Εκδόσεις Gutenberg, 2008

σελ. 760, τιμή 26 ευρώ

Κανένας αμερικανός συγγραφέας δεν πλησίασε τόσο κοντά στο να καταλάβει το πώς λειτουργεί η κοινωνική μηχανή όσο ο Θίοντορ Ντράιζερ. Η παραπάνω άποψη είναι του Νόρμαν Μέιλερ, για τον οποίον η Σούζαν Σόντακ είχε πει πως είναι το μεγαλύτερο ταλέντο της γενιάς του. Ο Μέιλερ μάλιστα, σε μια έξαρση υπερβολής, αποκαλεί τον Ντράιζερ «τιτάνα». Τα παραπάνω έχουν ιδιαίτερη σημασία, αν σκεφτεί κανείς ότι αυτός ο «λαϊκός» συγγραφέας είχε απορριφθεί από πολλούς κριτικούς της εποχής εξαιτίας του ρεαλισμού και της ωμής, συχνά, αποτύπωσης της κοινωνίας που αναδυόταν στις ΗΠΑ στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα.

Ο Ντράιζερ υπήρξε αναμφίβολα ο γενάρχης του αμερικανικού ρεαλισμού και επηρέασε έναν επίσης σπουδαίο –αν και σε πολλά διαφορετικό –συγγραφέα, τον Σολ Μπέλοου, όπως και αρκετούς άλλους.

Ο Ντράιζερ γεννήθηκε στην Ιντιάνα και πέρασε τα παιδικά του χρόνια μέσα στη φτώχεια. Στα δεκάξι του χρόνια εγκατέλειψε το σχολείο, μετέβη στο Σικάγο και αφού πέρασε από διάφορες περιστασιακές δουλειές μπήκε στη δημοσιογραφία, για να αναδειχθεί κατά τη δεκαετία του 1890 σε έναν από τους κορυφαίους του κοινωνικού ρεπορτάζ. Παράλληλα διάβαζε συστηματικά τους κλασικούς του γαλλικού και του αγγλικού ρεαλισμού.

Το 1899 ο φίλος του συγγραφέας Αρθουρ Χένρι τον παρότρυνε να ασχοληθεί με το μυθιστόρημα. Εναν χρόνο αργότερα ο Ντράιζερ είχε ολοκληρώσει την Κάρι μας, το πρώτο του βιβλίο, που μαζί με την τριλογία του Αμερικανική τραγωδία αποτελούν τα σημαντικότερα έργα του.

Δεν θα αναφερθώ στις περιπέτειες της έκδοσης του βιβλίου και στη μέτρια έως αρνητική αρχικά υποδοχή του στις ΗΠΑ (όχι όμως και στη Βρετανία). Αυτά και άλλα συναφή τα λέει αναλυτικά στην εισαγωγή της η μεταφράστρια. Η μεγάλη αξία και ιδίως ο ριζοσπαστικός χαρακτήρας του μυθιστορήματος σε λίγα χρόνια θα καθιέρωναν τον Ντράιζερ ως κορυφαίο συγγραφέα: για πρώτη φορά στην αμερικανική πεζογραφία είχαμε ένα μυθιστόρημα που παρουσίαζε την ανάπτυξη του σύγχρονου καπιταλισμού (όπου πλέον τον πρωταρχικό ρόλο άρχισαν να τον παίζουν η κατανάλωση και η ταχύτητα μεταφοράς των αγαθών από τους τόπους παραγωγής στους τόπους της κατανάλωσης) αναδεικνύοντας την «πόλη» σε πραγματική πρωταγωνίστρια του μυθιστορήματος. Γιατί μπορεί μεν η νεαρή Κάρι στο βιβλίο αυτό να είναι η ηρωίδα, αλλά ουσιαστικοί πρωταγωνιστές είναι δύο πόλεις: το Σικάγο (κατά κύριο λόγο) και η Νέα Υόρκη.

Η Κάρι είναι μια δεκαοκτάχρονη επαρχιωτοπούλα που μεταβαίνει από την Κολούμπια στο Σικάγο, για να μείνει με την αδελφή της και τον άνδρα της που ζουν εκεί. Βρίσκει δουλειά αλλά πληρώνει ενοίκιο και διατροφή στην αδελφή της, διότι στο καπιταλιστικό σύστημα τίποτε δεν παρέχεται δωρεάν, ακόμη και από τους στενούς συγγενείς. Η μεγάλη πόλη τη θαμπώνει με τις βιτρίνες και την αφθονία των αγαθών της. Ομως για την ίδια, όπως και για το προλεταριάτο που εργάζεται για εξευτελιστικά ποσά, τα αγαθά αυτά είναι απρόσιτα.

Η Κάρι θα τα αποκτήσει δημιουργώντας στην αρχή μια περιστασιακή σχέση με κάποιον Ντρουέ, που τον είχε συναντήσει στο τρένο πηγαίνοντας από την Κολούμπια στο Σικάγο. Σύντομα όμως τη θέση του Ντρουέ θα πάρει ο επιτυχημένος μάνατζερ Χάρστγουντ, με τον οποίο θα αναχωρήσει αργότερα για τη Νέα Υόρκη. Ο Χάρστγουντ είναι ευκατάστατος, διαθέτει κοινωνική υπόληψη, θεωρείται «καλός οικογενειάρχης» αλλά αποκρύπτει από την Κάρι ότι

είναι παντρεμένος.

Η Κάρι δεν είναι ερωτευμένη ούτε με τον Ντρουέ ούτε με τον Χάρστγουντ. Της προσφέρουν απλώς τα αγαθά που αλλιώς δεν θα μπορούσε να τα αποκτήσει. Επειτα από αμφιταλαντεύσεις (ή ψυχρό υπολογισμό) επιλέγει τον Χάρστγουντ ανάμεσα στους δύο και φεύγουν μαζί για τη Νέα Υόρκη. Εκεί η Κάρι θα σταδιοδρομήσει ως ηθοποιός και θα γίνει σταρ.

Οσο το δικό της άστρο θα ανεβαίνει, τόσο εκείνος θα βυθίζεται στην ανέχεια, σε σημείο που να τον συντηρεί πλέον εκείνη. Αλλά αυτό δεν θα κρατήσει για πολύ. Η Κάρι θα χωρίσει από τον Χάρστγουντ, θα τον διώξει χωρίς τύψεις, γιατί πλέον οι δυο τους ανήκουν σε διαφορετικούς κόσμους. Εκείνος θα καταντήσει παρίας, χωρίς τα στοιχειώδη προς το ζην σε καθεστώς απόλυτης εξαθλίωσης, καταλήγοντας στην αυτοκτονία.

Ο Χάρστγουντ είναι θύμα της σεξουαλικότητάς του, κυρίως όμως της αδυναμίας του να καταλάβει έναν κόσμο που αλλάζει γύρω του με ασύλληπτη ταχύτητα. Αλλά την αλλαγή αυτή την καταλαβαίνει η Κάρι. Από αφελής και αθώα επαρχιώτισσα θα μεταβληθεί σε μια γυναίκα που δεν θα τρέχει πίσω από τα γεγονότα, παρά θα τα αξιοποιεί για λογαριασμό της.

Σε μια τέτοια κοινωνία, όπου ο κυνισμός αποτελεί προϋπόθεση της επιτυχίας, δεν χωρούν αισθήματα. Η Κάρι δεν ερωτεύεται ούτε τον Ντρουέ ούτε τον Χάρστγουντ. Ούτε κι εκείνοι την ερωτεύονται. Το υπόβαθρο των σχέσεών τους είναι η συναλλαγή. Η Κάρι τους προσφέρει τη δροσιά, την ομορφιά και τα νιάτα της. Αυτοί τα κομψά ρούχα και την οικονομική ασφάλεια.

Ο Χάρστγουντ βέβαια είναι πιο περίπλοκος και ενδιαφέρων χαρακτήρας από τον Ντρουέ, ακόμη κι από την Κάρι. Ξετρελαίνεται από την όμορφη νεαρή, οι όποιες του εσωτερικές αντιστάσεις εξαφανίζονται και τινάζει τη ζωή του στον αέρα. Πολλοί παρόμοιοι χαρακτήρες εμφανίζονται στο κατοπινό αμερικανικό μυθιστόρημα. Εδώ ο νατουραλιστής Ντράιζερ εισάγει στην αμερικανική πεζογραφία εκείνο που μεταπολεμικά απεκλήθη «τραγικός ρεαλισμός».

Η μεταφράστρια στην εκτενή εισαγωγή της, όπου εκφράζει εμφανώς τη συμπάθειά της για την Κάρι, γράφει πως «ο Αλφρεντ Κάζιν θεωρεί την Κάριν ανίκανη να φανταστεί τη ζωή των άλλων, καθώς είναι αφελώς περιχαρακωμένη στη δική της ζωή». Η ίδια διαφωνεί με τον Κάζιν, αλλά μου φαίνεται πως ο Κάζιν (ένας κορυφαίος κριτικός και δοκιμιογράφος) έχει δίκιο.

Η Ελλη Φιλοκύπρου, η μετάφραση της οποίας είναι εξαιρετική, εφοδίασε το βιβλίο με εκτενέστατη εισαγωγή και τις αναγκαίες σημειώσεις. Νομίζω όμως ότι η εισαγωγή της θα έπρεπε να μπει στο τέλος, ως επίμετρο. Συνιστώ στον αναγνώστη να τη διαβάσει, αφού πρώτα διαβάσει το μυθιστόρημα.