Μακεδονικό: Οι δύσκολες εσωτερικές ισορροπίες κρατούν μετέωρη τη συμφωνία

Ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Κοτζιάς δήλωσε στην πρόσφατη συνέντευξή του στην ΕΡΤ ότι «ένα μεγάλο λάθος είναι να κάνεις εξωτερική πολιτική με το βλέμμα στραμμένο στα εσωτερικά σου προβλήματα, στις δημοσκοπήσεις και στους συσχετισμούς». Η θεωρία είναι ενδιαφέρουσα, αλλά σχεδόν ποτέ δεν επιβεβαιώνεται στην πράξη. Οι τελευταίες εξελίξεις στο Μακεδονικό είναι η καλύτερη απόδειξη ότι τόσο στην Ελλάδα όσο και στην πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας οι κυβερνήσεις δεν μπορούν να αγνοήσουν όσα συμβαίνουν στο εσωτερικό των χωρών τους, είτε πρόκειται για διαφορετικές αντιλήψεις των πολιτικών δυνάμεων, είτε για συλλαλητήρια, είτε για δημοσκοπήσεις.

Οσα συμβαίνουν τα τελευταία 24ωρα επιβεβαιώνουν ότι το «κλειδί» για επίλυση της εκκρεμότητας είναι η διαμόρφωση των απαραίτητων εσωτερικών ισορροπιών. Ως την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές το πολυαναμενόμενο τηλεφώνημα του Ζόραν Ζάεφ προς τον Αλέξη Τσίπρα, που θα άνοιγε τον δρόμο για τη Συνάντηση των Πρεσπών και την υπογραφή της συμφωνίας Αθήνας – Σκοπίων (το κείμενο της οποίας φέρεται να είναι έτοιμο) για την επίλυση του ονοματολογικού δεν είχε πραγματοποιηθεί. Σύμφωνα με εκτιμήσεις κυβερνητικών και διπλωματικών κύκλων στην Αθήνα, η εμπλοκή οφειλόταν στη «διαφωνία αποχρώσεων» που εμφανίστηκε το τελευταίο διάστημα στην πΓΔΜ μεταξύ του πρωθυπουργού Ζάεφ και του υπουργού Εξωτερικών Νίκολα Ντιμιτρόφ. Κατά ορισμένες πληροφορίες, ο ακριβής τρόπος και το χρονοδιάγραμμα εφαρμογής της ρήτρας erga omnes για την υιοθέτηση της νέας ονομασίας στο εσωτερικό της πΓΔΜ είναι το κύριο πρόβλημα που λειτουργεί ανασταλτικά.

Βάσει της συγκεκριμένης γραμμής πληροφόρησης, ο κ. Ντιμιτρόφ έχει δείξει τάσεις αποστασιοποίησης από τη συμφωνία που επετεύχθη στις συναντήσεις του με τον κ. Κοτζιά στη Νέα Υόρκη (παρουσία του Μάθιου Νίμιτς) και στις Βρυξέλλες, γεγονός που έχει οδηγήσει σε καθυστέρηση. Πηγές από τα Σκόπια διέψευδαν την ύπαρξη διαφορετικής γραμμής μεταξύ Ζάεφ και Ντιμιτρόφ, τονίζοντας ότι και οι δύο έχουν δεσμευθεί αμετάκλητα στην επίλυση του ονοματολογικού. Η Αθήνα φέρεται να πείστηκε για την εκδοχή αυτή μετά την ανακοίνωση του σκοπιανού υπουργείου Εξωτερικών το απόγευμα της περασμένης Πέμπτης.

Σε αυτήν αναφερόταν ότι «σε αυτή την εξαιρετικά λεπτή στιγμή στη διαδικασία υπέρβασης της διαφοράς για την ονομασία, το υπουργείο Εξωτερικών θεωρεί αναγκαίο να πληροφορήσει την εγχώρια και διεθνή κοινή γνώμη για τα ακόλουθα: Εχει επιδειχθεί καλή θέληση και έχουν επιτευχθεί αξιοσημείωτα αποτελέσματα κατά τη διάρκεια των συνομιλιών. Σε αυτή την κρίσιμη στιγμή», προσθέτει, «όπως και σε κάθε διαδικασία αυτού του χαρακτήρα, είναι αναγκαίο οι ομάδες εργασίας να μεταφέρουν την καλή θέληση στο κείμενο μιας συμφωνίας που θα αντανακλά κατάλληλα τις ουσιαστικές παραμέτρους που χαρακτηρίζουν την πολιτική κατανόηση στην οποία κατέληξαν οι δύο πλευρές. Εχοντας υπόψη αυτόν τον στόχο, η «Δημοκρατία της Μακεδονίας» εργάζεται σκληρά με σκοπό όσο ταχύτερα γίνεται και πριν από τη συνάντηση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Σε αυτό το πλαίσιο», καταλήγει η ανακοίνωση, «η «Δημοκρατία της Μακεδονίας» υπογραμμίζει ότι ζητήματα αυτής της σημασίας δεν ωφελούνται από βιαστικές δραστηριότητες. Η ποιότητα του κειμένου της συμφωνίας και η ανάγκη να φθάσουμε σε μια βιώσιμη λύση, αποδεκτή και από τις δύο πλευρές, υπερβαίνουν την αναγκαιότητα τήρησης προθεσμιών για την οριστικοποίηση της διαδικασίας».

Η απάντηση ήλθε μέσα από σχόλιο κυβερνητικού αξιωματούχου ο οποίος σημείωνε: «Εχουμε μια καλή συμφωνία στο τραπέζι, η οποία, όπως είπε ο πρωθυπουργός της πΓΔΜ, πρέπει να κλείσει πολύ σύντομα. Δυστυχώς, κάποιοι επιμένουν να παίζουν παιχνίδια». Κυβερνητικές πηγές διέβλεπαν πίσω από την ανακοίνωση του σκοπιανού υπουργείου Εξωτερικών εσωτερικές πολιτικές σκοπιμότητες στην πΓΔΜ, εν όψει των εξελίξεων που αναμφίβολα θα πυροδοτήσει όχι μόνο η αλλαγή του ονόματος, αλλά και η αναθεώρηση του Συντάγματος ώστε η νέα ονομασία να ισχύσει και στο εσωτερικό της χώρας (erga omnes). Είναι σαφές ότι οι κ.κ. Ζάεφ και Ντιμιτρόφ προέρχονται από διαφορετικούς πολιτικούς χώρους. Ο πρώτος είναι ο ηγέτης του σοσιαλδημοκρατικού SDSM, ενώ ο δεύτερος, αν και επισήμως δεν έχει «καταχωριστεί» ως στέλεχος του VMRO-DPMNE, θεωρείται πιο φιλικά προσκείμενος στο κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Αρμόδιες πηγές έλεγαν ότι ο κ. Ντιμιτρόφ θα μπορούσε να είναι ο «πολιτικός αγωγός» ώστε να αντληθούν από το VMRO-DPMNE οι απαραίτητες έδρες για να συγκεντρωθεί η απαραίτητη πλειοψηφία για την αλλαγή του Συντάγματος. Σε ένα τέτοιο σενάριο, ορισμένοι δεν αποκλείουν το ενδεχόμενο ο κ. Ντιμιτρόφ να διεκδικήσει, μελλοντικά, να είναι ο επόμενος ηγέτης του VMRO-DPMNE, ιδιαίτερα εν όψει νέων εκλογών.

Η αίσθηση που επικρατεί σε διπλωματικούς κύκλους είναι ότι η ελληνική πλευρά έχει σταδιακά ξεκινήσει ένα παιχνίδι επίρριψης ευθυνών (blame game) με το βλέμμα τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό μέτωπο. Αναφορικά με την εσωτερική πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα, η κυβέρνηση και προσωπικά ο κ. Κοτζιάς έχουν ανοίξει «βεντέτα» με τη ΝΔ σχετικά με το ζήτημα της «μακεδονικής γλώσσας». Η σύγκρουση αυτή δεν εκπλήσσει. Αλλωστε, η βασική διπλωματική ανταλλαγή που φαίνεται ότι έγινε ώστε η Αθήνα να κερδίσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων αυτό που κυρίως επιθυμούσε, δηλαδή την erga omnes εφαρμογή της νέας ονομασίας, ήταν η αποδοχή της ύπαρξης «μακεδονικής εθνότητας και γλώσσας». Με τον τρόπο αυτόν ικανοποιούνταν το αίτημα της πΓΔΜ για μια αξιοπρεπή συμφωνία.

Ο κ. Κοτζιάς πραγματοποίησε ολομέτωπη επίθεση στη ΝΔ για το θέμα της «μακεδονικής γλώσσας», δίνοντας έμφαση στα Συμπεράσματα της Τρίτης Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για την Τυποποίηση των Γεωγραφικών Ονομάτων. Εκεί η τότε ελληνική κυβέρνηση φέρεται να αποδέχθηκε τη «μακεδονική γλώσσα», μαζί με τη σερβοκροατική, ως τις επίσημες γλώσσες της τότε ενωμένης Γιουγκοσλαβίας, στο πλαίσιο των συνομιλιών για τον μεταγραμματισμό των τοπωνυμίων τους με λατινικούς χαρακτήρες. Στο Κείμενο των Συμπερασμάτων (υποκεφάλαιο 11, σελίδα 29), αναφέρεται πως η Διάσκεψη «αναγνωρίζει επίσης ότι στη Γιουγκοσλαβία η μεταγραφή του σερβοκροατικού και «μακεδονικού» κυριλλικού αλφαβήτου σε λατινικούς χαρακτήρες έχει επί μακρόν χρησιμοποιηθεί σε επίσημες εφημερίδες και χάρτες». Στο σημείο αυτό δεν αναφέρεται ο όρος «μακεδονική γλώσσα», ο οποίος όμως κάνει την εμφάνισή του σε άλλο σημείο, στα τεχνικά έγγραφα της Διάσκεψης (Τόμος ΙΙ, σελίδα 145).

Το εν λόγω επιχείρημα δεν είναι νέο και είχε ευρέως καταγραφεί στο πλαίσιο του προηγούμενου γύρου ουσιαστικών συνομιλιών για το ονοματολογικό επί κυβερνήσεως Κώστα Καραμανλή την περίοδο 2007-2008. Είναι επίσης σαφές ότι η «μακεδονική γλώσσα» δεν ανήκει στις επίσημες γλώσσες των Ηνωμένων Εθνών, όπως υποστήριξε ο κ. Κοτζιάς σε αιχμηρό «τιτίβισμά» του στις 6 Ιουνίου. Είναι γνωστό ότι οι επίσημες γλώσσες του ΟΗΕ είναι έξι: η αγγλική, η γαλλική, η αραβική, η ρωσική, η κινεζική και η ισπανική. Από εκεί και πέρα, το ζήτημα έχει φορτιστεί πολύ και οι ερμηνείες για το τι πραγματικά συνέβη το 1977 διαφέρουν. Σε εκτενές ενημερωτικό της σημείωμα, την περασμένη Παρασκευή, η ΝΔ αναφέρει ότι η αξιωματική αντιπολίτευση «όχι μόνο δεν συναίνεσε ποτέ στον ισχυρισμό της πΓΔΜ ότι η γλώσσα της είναι τάχα η «μακεδονική», αλλά στις εν λόγω διασκέψεις του ΟΗΕ είχε αντιδράσει δύο φορές επί κυβερνήσεων Καραμανλή και Σαμαρά το 2007 και το 2012. Οι επιφυλάξεις της ΝΔ, μάλιστα, υπάρχουν επισήμως καταγεγραμμένες στις εκθέσεις των δύο αυτών διασκέψεων, κάτι που παραδόξως δεν συμβαίνει στην έκθεση της τελευταίας διάσκεψης του ΟΗΕ (2017) στην οποία μετείχε εκπρόσωπος της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ». Προσθέτει δε πως ο κ. Κοτζιάς αγνόησε, «προφανώς σκόπιμα», ότι οι προσδιορισμοί που χρησιμοποιήθηκαν στη Διάσκεψη του 1977 «δεν υπονοούν την έκφραση οποιασδήποτε άποψης από πλευράς Γραμματείας των Ηνωμένων Εθνών αναφορικά με το νομικό καθεστώς οποιασδήποτε χώρας, επικράτειας, πόλης, περιοχής ή των Αρχών του ή αναφορικά με την οριοθέτηση των συνόρων ή των ορίων του».

Ηδη, εξαιτίας της κάθετης άρνησης της Γαλλίας και της Ολλανδίας, ο ευρωπαϊκός ορίζοντας της έναρξης ενταξιακών συνομιλιών ΕΕ – πΓΔΜ έχει «σκοτεινιάσει» πολύ, με αποτέλεσμα να απομένει η Σύνοδος Κορυφής του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες στις 11-12 Ιουλίου ως η μοναδική περίπτωση που τα Σκόπια μπορούν να περιμένουν μια θετική είδηση εφόσον λυθεί το ονοματολογικό. Πάντως, ευρωπαϊκές πηγές ανέφεραν ότι ασκείται σημαντική πίεση προς τον ηγέτη του VMRO-DPMNE Χρίστιαν Μισκόφσκι να εμφανιστεί διαλλακτικότερος.

Μάλιστα, ο κ. Μισκόφσκι φέρεται να δέχθηκε στα μέσα της προηγούμενης εβδομάδας τηλεφώνημα από υψηλόβαθμο αξιωματούχο από το Βερολίνο, ο οποίος βρίσκεται κοντά στην καγκελάριο Ανγκελα Μέρκελ, σχετικά με το ονοματολογικό.

Το χρονοδιάγραμμα έχει ορισμένες ημερομηνίες-«κλειδιά». Στις 25 Ιουνίου συνεδριάζει το Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων των υπουργών Εξωτερικών της ΕΕ στις Βρυξέλλες. Ακόμα και αν η Σύνοδος Κορυφής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου λίγες ημέρες αργότερα (28-29 Ιουνίου) δεν ορίσει ημερομηνία έναρξης ενταξιακών συνομιλιών και απλώς παραπέμψει το ζήτημα για αργότερα, ο «φάκελος ΝΑΤΟ» είναι διαφορετικός. Ωστόσο, στην Αθήνα γνωρίζουν ότι λόγω της αρνητικής στάσης του σκοπιανού προέδρου Γκιόργκι Ιβανόφ σε αλλαγή της συνταγματικής ονομασίας, η κύρωση της συμφωνίας μπορεί να καθυστερήσει, κατά το πρότυπο όσων συνέβησαν με τον νόμο για την αλβανική γλώσσα. Χωρίς κύρωση μιας συμφωνίας στα Σκόπια, η Αθήνα δεν μπορεί να συναινέσει σε πρόσκληση της πΓΔΜ για ένταξη στο ΝΑΤΟ τον προσεχή Ιούλιο – έστω και με τον αστερίσκο ότι η επικύρωση της ένταξης θα γίνει μετά το δημοψήφισμα που έχει υποσχεθεί ο κ. Ζάεφ και την έναρξη της διαδικασίας συνταγματικής αναθεώρησης. Η υπογραφή της συμφωνίας από τους πρωθυπουργούς είναι απαραίτητη ώστε να επιδοθεί από την ελληνική Μόνιμη Αντιπροσωπεία στη Γραμματεία του ΝΑΤΟ η επιστολή που θα βεβαιώνει ότι βρέθηκε αμοιβαία αποδεκτή λύση στο ονοματολογικό.

Ωστόσο, παρά τα όσα επανειλημμένως γράφονται, στο ΝΑΤΟ δεν συζητείται αυτή τη στιγμή να δοθεί στην πΓΔΜ κάποιο άλλο καθεστώς. Αυτή θα ήταν μια πολύ σοβαρή πολιτική συζήτηση που θα απαιτούσε σημαντικό χρόνο και δεν μοιάζει εύκολο να ξεκινήσει τώρα, μόλις έναν μήνα πριν από τη Σύνοδο Κορυφής. Η γειτονική χώρα δεν είναι εταίρος ούτε ειδική περίπτωση (όπως η Γεωργία). Είναι υποψήφιο μέλος. Αυτό που θα μπορούσε ίσως να γίνει είναι να βοηθηθεί η πΓΔΜ μέσω των επονομαζόμενων Trust Funds, ώστε να της παρασχεθεί τεχνογνωσία σε ορισμένους τομείς που θεωρούνται κρίσιμοι για ένα μελλοντικό μέλος, π.χ. στη διαχείριση και στην ασφάλεια των συνόρων. Κάτι τέτοιο φαίνεται ότι υπάρχει ως ιδέα (για όλα τα υποψήφια μέλη) στην «Εκθεση για την Πολιτική Ανοικτών Θυρών» την οποία είχαν ζητήσει οι υπουργοί Εξωτερικών της Συμμαχίας από τη Γραμματεία του ΝΑΤΟ.