Τριάντα συγγραφείς, τριάντα ιστορίες

Επιμέλεια Ελένη Μπούρα

Εκδόσεις Μεταίχμιο – Αθήνα 9.84, 2018

σελ. 304, τιμή 12,20 ευρώ

Μια ηλικιωμένη Αθηναία, μια γριά μάνα, που έχει πια αρχίσει να ξεχνάει. Σύνδεσμός της με τον κόσμο, το ραδιόφωνο. «Το αγαπάει το ραδιόφωνο κι ας ξέχασε ότι το λένε ραδιόφωνο. Παρέα, λέει. Βάλε λίγο την παρέα». Η συνθήκη οικεία, η αντίδραση οικεία, τα λόγια οικεία, όπως πολλές από τις καταστάσεις που εξιστορούν οι 30 ιστορίες του τόμου Ο πρώτος σταθμός (Μεταίχμιο – Αθήνα 9.84, 2018) με τον οποίο το δημοτικό ραδιόφωνο της Αθήνας, ο πρώτος σταθμός της ελεύθερης ραδιοφωνίας, γιορτάζει τα τριαντάχρονά του. Μια ιστορία, ένας συγγραφέας για κάθε χρόνο από τις 31 Μαΐου του 1987, όταν ο Αθήνα 9.84 εξέπεμψε επίσημα στα ερτζιανά δίνοντας φωνή και σε συγγραφείς και βιβλία.

Γεννημένοι στην Ελλάδα απ’ άκρη σ’ άκρη, από το Ηράκλειο ως την Ερμούπολη και τον Βόλο, τις Σέρρες, τη Χίο, την Καρδίτσα, αλλά και εκτός ελλαδικής επικράτειας, στην Κινσάσα ή στη Χειμάρρα, οι 30 συγγραφείς, εκτός του Βολιώτη Κώστα Ακρίβου, ζουν, κινούνται και εργάζονται στην Αθήνα. Κώστας Ακρίβος, Μίμης Ανδρουλάκης, Ιάκωβος Ανυφαντάκης, Ρέα Γαλανάκη, Ευτυχία Γιαννάκη, Χρήστος Αρμάντο Γκέζος, Λένα Διβάνη. Γνωστοί και καταξιωμένοι, αλλά και νεότεροι ταλαντούχοι πεζογράφοι. Μάνος Ελευθερίου, Ισμήνη Καπάνταη, Μάρκος Κρητικός, Ολια Λαζαρίδου, Ηλίας Μαγκλίνης, Ελενα Μαρούτσου, Γιώργος-Ικαρος Μπαμπασάκης, Ιωάννα Μπουραζοπούλου, Μαρία Ξυλούρη, Νίκος Παναγιωτόπουλος. Δώδεκα άντρες και 18 γυναίκες –η γυναικεία συμμετοχή υπερτερεί εντυπωσιακά, για όσους σημειώνουν τις ποσοστώσεις στα λογοτεχνικά πράγματα. Κάλλια Παπαδάκη, Χίλντα Παπαδημητρίου, Μάιρα Παπαθανασοπούλου, Βασίλης Παπαθεοδώρου, Ντορίνα Παπαλιού, Βασιλική Πέτσα, Μαρλένα Πολιτοπούλου, Χριστίνα Πουλίδου, Μαριαλένα Σπυροπούλου, Κατερίνα Σχινά, Κωνσταντίνος Τζαμιώτης, Βάσια Τζανακάρη, Χρήστος Χωμενίδης.

«Δεν ζητήσαμε από τους 30 συγγραφείς να γράψουν για τον σταθμό» διευκρινίζει η διευθύντρια του σταθμού, Νόνη Καραγιάννη, στον πρόλογό της. «Ζητήσαμε να επιτρέψουν στον Αθήνα 9.84 να εισχωρήσει μέσα στις δικές τους ιστορίες», να αφεθούν στην επιρροή της λέξης «Αθήνα» και του αριθμού «9.84». Συνακόλουθα, η ποικιλία των ιστοριών που αφηγούνται τα διηγήματα είναι μεγάλη. 984 ερωτικοί σπασμοί και ένα έγκλημα που οδηγεί στο ψυχιατρείο (Μαγκλίνης), ένας ρομαντικός έρωτας για τα βινύλια και για μια γυναίκα με σάουντρακ τη βραχνή φωνή του Τομ Γουέιτς (Παπαδημητρίου), ένα σμίξιμο σωμάτων σε μια ζεστή καλοκαιρινή Αθήνα και ο ανάμεικτος φόβος της απόρριψης και της δέσμευσης (Τζανακάρη). Ο νεκρός αδελφός που επιστρέφει για να εγκαρδιώσει κρυφά όσους άφησε πίσω σε μια Αθήνα κρίσης και μετά την κρίση (Παπαδάκη), η επώδυνη επικοινωνία με την ανοϊκή μάνα (Διβάνη), οι αταίριαστες προσωπικότητες, σε φυσικές και θετές οικογένειες (Σπυροπούλου), η αναμέτρηση με τον θάνατο των γονιών, τη νοσταλγία, τις αναμνήσεις, τα μυστικά που δεν ειπώθηκαν, τους καημούς που δεν γνωστοποιήθηκαν (Πολιτοπούλου, Σχινά), η κατάρριψη των στερεοτύπων και των παγιωμένων ρόλων στην τέχνη και στη ζωή ως οδός ανανέωσης και εξέλιξης (Μπουραζοπούλου).

Οι τρόποι αφήγησης πολλοί. Πρώτο και τρίτο πρόσωπο, ακατάπαυστος εσωτερικός μονόλογος, ελλειπτικός λόγος, θεατρική γραφή, αμοντάριστα πλάνα, εγγραφές ημερολογιακού τύπου, αφηγήσεις συγκινητικές, ύφος ντοκιμαντερίστικο. Σύγχρονες ιστορίες οι περισσότερες, τοποθετημένες στο υπόβαθρο της ρεαλιστικής αφήγησης, παρουσιάζουν όψεις της γύρω πραγματικότητας. Οι βανδαλισμοί στην Αθήνα της κρίσης και το πραγματικό γεγονός της κλοπής της μπρούντζινης προτομής του Νίκου Καζαντζάκη από το Πνευματικό Κέντρο της Αθήνας εμπνέουν τη Ρέα Γαλανάκη. Αλλού η κρίση υπάρχει αλλά ακούγεται υπόκωφα, με τον αριθμό 984 να ορίζει τη σύνταξη που εκεί κατέληξε ύστερα από μια ζωή σκληρής δουλειάς, τα ψιλά που μαζεύονται όλη τη χρονιά στη γυάλα δίπλα στο κομοδίνο, τις αιματηρές οικονομίες για να πραγματοποιηθεί ένα ταξίδι.

Υπάρχουν και τα διηγήματα στα οποία η Αθήνα πρωταγωνιστεί μεγαλειωδώς. Η νοσταλγική αφήγηση του Χωμενίδη («Ισως να λέγεται νεότητα») είναι μια επισκόπηση της ανθρωπογεωγραφίας της Σόλωνος, του φοιτητόκοσμου της δεκαετίας του 1980, Νομική, Εξάρχεια και φεστιβάλ, κνίτες και δαπίτες, τα πρώτα CD, μια πρωτόγονη βιντεοκάμερα δέκα κιλών ως γκάτζετ της εποχής, το ερωτικό κυνήγι, το εύκολο σεξ, μια αθωότητα αλλοτινή. Εικόνες και αναμνήσεις από ποτάδικα της Αθήνας στη διάρκεια 40 ετών παρουσιάζουν οι αριθμημένες εγγραφές του Μπαμπασάκη («16 λεπτά και 40 δευτερόλεπτα»), όπου τα ονόματα των μπαρ, των ποτών της μόδας, οι στίχοι των ακουσμάτων αναπαράγουν την ατμόσφαιρα της Αθήνας της νύχτας. Στην Αθήνα της ημέρας, σήμερα, ένας νέος της εποχής μας περνά τη μέρα του στο Iντερνετ καφέ, στο δυνατό, χειμαρρώδες «LoL» της Πέτσα, γραμμένο στην ιδιόλεκτο των νέων, γεμάτο γλωσσικές ανακαλύψεις για τους μεγαλύτερους. Και βέβαια, ακριβώς όπως στις κινηματογραφικές ταινίες για τη Νέα Υόρκη, μια ιστορία που διαδραματίζεται σε ταξί, στα κίτρινα σημεία αναφοράς της πόλης, εκεί που γίνονται οι πολιτικές σφυγμομετρήσεις, οι εξομολογήσεις κριμάτων, το στιγμιαίο δέσιμο του μοναχικού οδηγού με τον μοναχικό επιβάτη της κουρασμένης μητρόπολης (Τζαμιώτης, «Δύο είναι καλύτερα από έναν»).

Σε όλες τις ιστορίες ο σταθμός 9.84, το ραδιόφωνο γενικότερα, υπάρχει και δεν υπάρχει. Ως τακτική συνήθεια των πρωταγωνιστών, ως φευγαλέα μνεία. Κάποιοι επιμένουν περισσότερο σε αυτή τη σχέση, στις αναπάντεχες εξομολογήσεις και αποκαλύψεις στον αέρα (Ανδρουλάκης), στα μυστικά μηνύματα που νιώθει ο ακροατής ότι λαμβάνει μέσα από ερτζιανά –ορισμένες φορές και από το υπερπέραν (Παναγιωτόπουλος). Από όλα, «Τα τραγούδια στον 9.84» του Μάνου Ελευθερίου, ένα κείμενο βιωματικό, μεσοστρατίς του τόμου, δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει ως καλύτερη εισαγωγή σε αυτόν τον επετειακό τόμο που δεν έχει θεματική πρόθεση. «Κάθε ακροατής ενδόμυχα νομίζει ότι κάθε εκπομπή απευθύνεται σ’ εκείνον προσωπικά και γίνεται μόνο για κείνον», σημειώνει ο συγγραφέας και ραδιοφωνικός παραγωγός. «Ο καθένας απ’ αυτούς θα μπορούσε να ήταν ήρωας διηγήματος», ένας από τους πρωταγωνιστές των 30 ιστοριών του τόμου.

Με την πόλη της Αθήνας να τιμάται στον χώρο του βιβλίου ως Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου 2018, αυτός ο κομψός τόμος για τον ραδιοφωνικό σταθμό της πόλης, καθυστερημένος μεν για τα τριαντάχρονα γενέθλια του σταθμού, έρχεται εφέτος πάνω στην ώρα για να καταγράψει με τον πλουραλισμό του την ευρωστία, την ποικιλομορφία και τις αισθητικές αναζητήσεις του ελληνικού πεζού λόγου σε μια ταλαιπωρημένη αλλά ζωντανή Αθήνα που ακόμη εμπνέει και προβλέπουμε ότι θα λειτουργήσει, απροσχεδίαστα πιθανότατα, ως το εκδοτικό αποτύπωμα της εφετινής διοργάνωσης.