Τα γενεαλογικά δέντρα της μεσαιωνικής Σαντορίνης

Τα γενεαλογικά δέντρα από το Αρχείο της Καθολικής Επισκοπής της Σαντορίνης

Αρχείο Θηραϊκών Μελετών, Συλλογή Δημήτρη Τσίτουρα (2016)

Τι είναι η γενεαλογία, τι είναι τα γενεαλογικά δέντρα, γιατί πολλοί πασχίζουν μέσα από προφορικές πληροφορίες, κιτρινισμένα και τσαλακωμένα χαρτιά, από παλιές φωτογραφίες να βρουν τις ρίζες της γενιάς τους, και τι παλεύουν να αποδείξουν με αυτό;

Σίγουρα ο καθένας μας έχει την περιέργεια να μάθει ποιοι ήταν οι πρόγονοί του, άλλος λίγο, άλλος πολύ. Αλλοι μπροστά στην αδυναμία να φτάσουν πίσω από μία-δύο γενιές εγκαταλείπουν την προσπάθεια και αδιαφορούν. Αλλοι μην έχοντας μεγάλη ιδέα για τους προγόνους και συγγενείς τους, νιώθοντας ότι ήταν ασήμαντοι και ότι το πέρασμά τους από τη ζωή δεν άφησε κανένα σπουδαίο και ηχηρό ίχνος σε σχέση με αυτούς που η ίδια η ζωή, η τύχη ή η κοινωνία τούς έφερε στο προσκήνιο με σημαντικές δράσεις και πράξεις, νιώθουν το ίδιο ασήμαντοι και αυτοί και έτσι δεν ενδιαφέρονται καθόλου. Αλλοι πάλι από υπέρμετρο εγωισμό, φιλαρέσκεια, αριβισμό θέλουν να εμφανίσουν το εαυτό τους ότι είναι σημαντικοί το ίδιο όπως τάχα ή και στην πραγματικότητα ήταν κάποιοι από τους προγόνους τους. Προσπαθούν είτε να πλάσουν φανταστικές ιστορίες είτε να αποσιωπήσουν πράξεις και γεγονότα που δεν προσδίδουν την αίγλη που επιθυμούν στο πρόσωπό τους. Υπάρχουν κάποιοι άλλοι που έχοντας σοβαρούς ηθικούς ή κοινωνικούς λόγους δεν θέλουν εντελώς να γνωρίζουν ούτε να θυμούνται για το παρελθόν της γενιάς τους.

Εχω γίνει ακροατής στο οικογενειακό και φιλικό μου περιβάλλον άπειρων και πολύωρων συζητήσεων όχι μόνο μεταξύ των γεροντοτέρων αλλά και μεταξύ πολύ νεοτέρων που αναφέρονταν σε συγγενολόγια πρόσφατα και περασμένα. Επιαναν το νήμα από ένα γεγονός με ένα πρόσωπο και άρχιζαν και το ξετύλιγαν φτιάχνοντας κόμπους ανάλογα με τα πρόσωπα, τον βαθμό συγγένειας και τον τόπο του καθενός και τις πράξεις του, και από εκεί άλλος κόμπος και άλλος κόμπος και άλλος. Και πού έφτανε αυτό το νήμα; Πάλι το κουβάρι ξανά τυλιγόταν προς τα εκεί που άρχισε. Αποτέλεσμα; Υπάρχουμε. Είμαστε δεμένοι με τους όποιους προγόνους μας. Είμαστε ένα σύνολο είτε ζωντανοί είτε πεθαμένοι. Συνεχίζουμε. Πολλές φορές ακούγοντας αυτές τις συζητήσεις μού έρχονταν στο μυαλό αντίστοιχες κουβέντες για τη γενιά ομηρικών ηρώων και μυθικών προσώπων. Ακόμα και για όλον αυτόν τον προβληματισμό για τους προγόνους του Χριστού όπως μας τον αναφέρει το Ευαγγέλιο ή και της Παναγίας με την περίφημη εικονογράφηση της «Ρίζας Ιεσαί».

Γιατί γράφονται όλα αυτά; Αφορμή έδωσε ένα ογκώδες και καλοτυπωμένο βιβλίο που εκδόθηκε με πρωτοβουλία του Δημήτρη Τσίτουρα, ανθρώπου πασίγνωστου και εδώ και έξω για τις ιδιαίτερες και υψηλού επιπέδου αισθητικές και πνευματικές ευαισθησίες του, από το Αρχείο Θηραϊκών Μελετών. Το βιβλίο μιλάει με μέθοδο και άρτια επιστημοσύνη για γενεαλογικά δέντρα, για δεσμούς αίματος οικογενειών της Σαντορίνης αλλά και τη δική του από τον 14ο ως τον 20ό αιώνα. Συγγραφέας ο κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος από το Τμήμα Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου Γιάννης Δ. Κηπουρός. Πηγή πληροφοριών το Αρχείο της Καθολικής Επισκοπής Σαντορίνης.

Ο υπογράφων τη διετία 1984-85 στις ερευνητικές αποστολές για μικροφωτογράφιση χειρογράφων και ιστορικών αρχείων του Ιστορικού και Παλαιογραφικού Αρχείου του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης βρέθηκε μπροστά στο πολύτιμο για την ιστορία της Σαντορίνης Αρχείο της Καθολικής Επισκοπής. Εκατοντάδες έγγραφα από τα μεσαιωνικά χρόνια, προικοσύμφωνα, διαθήκες, αγοραπωλησίες, διαιτησίες, άπειρες πληροφορίες για όλες τις φάσεις της σαντορινιάς κοινωνίας. Ηταν γνωστή η παράδοση των μεσαιωνικών αρχοντολογιών που σύμφωνα με τη φράγκικη πρακτική και νοοτροπία η κάθε οικογένεια έπρεπε να παρουσιάζει όσο γινόταν πιο πλούσιο και σημαντικό παρελθόν. Ετσι ανάμεσα στους φακέλους και τα κατάστιχα γραμμένα σε γλώσσα ελληνική, φράγκικη (λατινική, ιταλική, γαλλική), τούρκικη ξεδιπλώθηκαν κάτι μεγάλα χαρτιά, 176 τον αριθμό, με σχέδια γενεαλογικών δέντρων. Μοναδικό αρχειακό και ιστορικό εύρημα για τα ελληνικά δεδομένα. Δελεαστικό εύρημα για κάθε ιστορικό της εποχής. Ολες οι σαντορινιές οικογένειες δέντρα ολόκληρα με ρίζες και κλαδιά, με ονόματα, με χρονολογίες γέννησης, θανάτου, γάμων. Με σχόλια και επεξηγήσεις και αναφορά των πηγών πληροφόρησης.

Η σύνταξη, ο σχεδιασμός και ο χειρόγραφος σχολιασμός τους οφείλεται στον καθολικό ιερέα (paroco) της Σαντορίνης Antonio Francesco Maria Murat από το 1859 ως το 1894. Με ιδιαίτερη καλαισθησία και προσοχή στη σαφήνεια και ακρίβεια των πληροφοριών ο Murat σχεδίασε τα δέντρα σε μεγάλα χαρτιά, αναδίφησε πάμπολλα νομικά έγγραφα, εξήγαγε τις αναγκαίες πληροφορίες και τις παρέθεσε είτε στο πλαίσιο της αναφοράς του κάθε ονόματος είτε και στο περιθώριο των σχεδίων. Δουλειά πολύχρονη, επίπονη, γοητευτική. Δουλειά αγώνα εναντίον της λήθης, συνδέσμου με το παρελθόν για να καταλάβει κανείς το παρόν. Το αίμα σου από πού έρχεται και άραγε πού θα πάει. Γι’ αυτό και ο τίτλος του βιβλίου «Δεσμοί αίματος και εξ αγχιστείας συγγένειες στο Αιγαίο, 14ος-20ός αιώνας –Τα γενεαλογικά δέντρα από το Αρχείο της Καθολικής Επισκοπής της Σαντορίνης». Το αρχειακό υλικό φωτογραφήθηκε με την πρόθυμη και ευγενική συγκατάθεση του τότε επισκόπου της Καθολικής Εκκλησίας Σύρου – Μήλου, Θήρας και αποστολικού τοποτηρητού Κρήτης Φραγκίσκου Παπαμανώλη και με τη συμπαράσταση του αείμνηστου ιερέα Νικόλαου Κοκκαλάκη, παραχωρήθηκε στον μαθητή μου και συγγραφέα του βιβλίου από τον υπογράφοντα για τη σύνταξη διπλωματικής εργασίας, την οποία έφερε αξιέπαινα σε πέρας. Η εργασία αυτή δεν θα έβλεπε το φως της δημοσιότητας αν ο Δημήτρης Τσίτουρας δεν αναλάμβανε με τον γνωστό του πόθο ανάδειξης κάθε πτυχής της ζωής της Σαντορίνης και του πολιτισμού της την πρωτοβουλία και τα έξοδα να το τυπώσει για να φτάσει στα χέρια κάθε ιστορικού. Θα δει κανείς ότι και αυτό το βιβλίο έχει το δικό του γενεαλογικό δέντρο. Ξεφυλλίστε το και μπορείτε να το συντάξετε και να σχολιάσετε κάθε του κλαδί.

Ο κ. Αγαμέμνων Τσελίκας είναι φιλόλογος-παλαιογράφος, προϊστάμενος του Ιστορικού και Παλαιογραφικού Αρχείου του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης.