Ιταλία: Διέξοδος στο χάος με συνασπισμό του φόβου

Ο διάσημος ιταλός συγγραφέας, δημοσιογράφος και κριτικός θεάτρου Ενιο Φλαϊάνο έλεγε από τη δεκαετία του ’60 ότι στην Ιταλία η πολιτική κατάσταση είναι «πάντα κρίσιμη αλλά ποτέ σοβαρή». Αν ζούσε σήμερα, θα υποστήριζε ότι όσα διαδραματίστηκαν στη Ρώμη τις τελευταίες 88 ημέρες ήταν και κρίσιμα και σοβαρά. Αναμφίβολα, θα προσέθετε το επίθετο «σουρεαλιστικά».

Γιατί μόνο έτσι θα μπορούσε κάποιος να χαρακτηρίσει τις πολιτικές εξελίξεις στη γείτονα, με αποκορύφωμα την κατάρρευση την περασμένη Κυριακή του λαϊκιστικού κυβερνητικού συνασπισμού Λέγκας και Πέντε Αστεριών, προτού καν σχηματιστεί.

Ο πρόεδρος Σέρτζιο Ματαρέλα άσκησε βέτο στην επιλογή του Πάολο Σαβόνα, νοσταλγού της λιρέτας, για το νευραλγικό υπουργείο Οικονομικών και έδωσε εντολή σχηματισμού σε έναν τεχνοκράτη οικονομολόγο, τον Κάρλο Κοταρέλι, προκειμένου να καταρτίσει προϋπολογισμό και να οδηγήσει τη χώρα σε εκλογές από το ερχόμενο έτος.

Αλλά η κίνηση αυτή του προέδρου Ματαρέλα φάνηκε να γυρίζει μπούμερανγκ. Πολλοί μίλησαν για κατάχρηση εξουσίας, προεξοφλώντας το γεγονός ότι ο εντολοδόχος Κοταρέλι δεν θα λάμβανε καν ψήφο εμπιστοσύνης στη Βουλή.

Την ίδια ώρα, η Ιταλία έστρεφε το σκάφος στα βράχια, μιας και η νέα προσφυγή στην κάλπη ισοδυναμούσε με de facto δημοψήφισμα για παραμονή ή όχι στην ευρωζώνη, κάτι που ούτως ή άλλως ενίσχυε τις ακραίες φωνές εντός και εκτός συνόρων.

Σε μια ύστατη προσπάθεια εξεύρεσης λύσης και προκειμένου να σώσει τη χώρα από το απόλυτο θεσμικό χάος στο οποίο είχε περιέλθει, ο Ματαρέλα έδωσε μια τελευταία ευκαιρία σε Λέγκα και Πέντε Αστέρια προκειμένου να επιχειρήσουν τον σχηματισμό πολιτικής κυβέρνησης, αυτή τη φορά χωρίς τον ευρωσκεπτικιστή Πάολο Σαβόνα στο τιμόνι του υπουργείου Οικονομικών. Οπερ και εγένετο.

Νωρίς το απόγευμα της Πέμπτης ο 54χρονος καθηγητής Δημοσίου Δικαίου Τζουζέπε Κόντε, αμέσως μετά την παράδοση των μαθημάτων του (είχε επιστρέψει στο μεταξύ στα ακαδημαϊκά του καθήκοντα στη Φλωρεντία μετά την αρχική ανακοίνωση περί πρωθυπουργοποίησής του), κλήθηκε εκ νέου στη Ρώμη, ώστε να καταρτίσει και να παρουσιάσει τη νέα λίστα του υπουργικού συμβουλίου του.

Καθώς ο δημοσιογράφος της «Corriere della Sera» τον πολιορκούσε καθ’ οδόν προς τη συνάντηση με τους Σαλβίνι και Ντι Μάιο, ο Κόντε διευκρίνισε ότι ακόμη και με τον Πάολο Σαβόνα στο επίμαχο υπουργείο των Οικονομικών, ουδέποτε έπεσε στο τραπέζι το σενάριο ενός italexit, ούτε από τον ίδιο ούτε από τους δύο εταίρους.

«Θα εργαστούμε εντατικά για την επίτευξη των πολιτικών στόχων που περιέχονται στο κυβερνητικό συμβόλαιο και με στόχο να βελτιώσουμε την ποιότητα ζωής των Ιταλών» ήταν οι πρώτες δηλώσεις του Κόντε. Aπό την πλευρά του, ο ηγέτης της Λέγκας Ματέο Σαλβίνι εξέφρασε την ευχή «να μην υπάρξουν άλλες εκπλήξεις», ενώ ο Λουίτζι Ντι Μάιο των Πέντε Αστέρων έγραψε σε ανάρτησή του στο Facebook: «Ευχαριστούμε όλους. Η κυβέρνηση της αλλαγής είναι γεγονός!».

Οπως είχε προαναγγελθεί, οι αρχηγοί των δύο αντισυστημικών κομμάτων θα είναι αντιπρόεδροι της κυβέρνησης και αντιστοίχως υπουργοί Εσωτερικών και Εργασίας. Νέος υπουργός Οικονομικών αναλαμβάνει ο καθηγητής Τζοβάνι Τρία, ενώ ο εκλεκτός των δύο εταίρων Πάολο Σαβόνα διορίζεται στο υπουργείο Ευρωπαϊκών Θεμάτων.

Στο νέο σχήμα δεν θα συμμετάσχει –όπως πολλοί ανέμεναν –το ακροδεξιό κόμμα Αδέλφια της Ιταλίας, θα στηρίξει ωστόσο την κυβέρνηση στο Κοινοβούλιο, ενώ θα υπάρχει υπουργείο για τη Νότια Ιταλία, το οποίο αναλαμβάνει η πεντάστερη γερουσιαστής από την Απουλία Μπάρμπαρα Λέτσι και υπουργείο για την Οικογένεια και τα Ατομα με Ειδικές Ανάγκες, που αναλαμβάνει ο 38χρονος αντιπρόεδρος της Βουλής και πρώην ευρωβουλευτής της Λέγκας Λορέντσο Φοντάνα.

Ετοιμη να συνεργαστεί με τη νέα κυβέρνηση δήλωσε η γερμανίδα καγκελάριος Ανγκελα Μέρκελ που λίγες ημέρες νωρίτερα είχε παρομοιάσει την πολιτική αναταραχή στη Ρώμη με το καυτό ελληνικό καλοκαίρι του 2015, μνημονεύοντας τις αμέτρητες νύχτες που πέρασε συνομιλώντας με τον έλληνα πρωθυπουργό μαζί με τον οποίο είπε ότι «κάτι κατάφεραν».

Τι ακριβώς; Ο «λαϊκιστής Αλέξης Τσίπρας, αν και απρόθυμα» –κατά τους «New York Times» –«έμεινε στις ράγες της δημοσιονομικής πειθαρχίας, παρέμεινε και στην ευρωζώνη και η συγκυρία φάνηκε να είναι θετική. Γιατί στη Γαλλία η Ακροδεξιά ηττήθηκε στις προεδρικές εκλογές, η Ισπανία και η Πορτογαλία άρχισαν να επιστρέφουν σε αναπτυξιακούς ρυθμούς, ενώ η Ενωση αποδείχτηκε απροσδόκητα σταθερή μετά το βρετανικό δημοψήφισμα του Brexit».

Ο κίνδυνος όμως δεν πέρασε. Η πολιτική περιδίνηση στην Ιταλία κατέστησε σαφές ότι το αίσθημα του αντιευρωπαϊσμού που σοβούσε καιρό τώρα, όχι μόνο βρήκε χώρο να βγει ξανά μπροστά, αλλά βγήκε μπροστά ενισχυμένο.

Προς επίρρωση τούτου, η δημοσκόπηση που παρουσίασε το κανάλι Tg7 στην αρχή της εβδομάδας κατέδειξε ότι η Λέγκα εκτοξεύτηκε στο 27,5% από το 17,4% που έλαβε στις εκλογές της 4ης Μαρτίου, την ώρα που οι παραδοσιακές πολιτικές δυνάμεις της Κεντροδεξιάς και της Κεντροαριστεράς, δηλαδή η Φόρτσα Ιτάλια του Σίλβιο Μπερλουσκόνι και το Δημοκρατικό Κόμμα, βρίσκονται σταθερά σε τροχιά δεινής δημοσκοπικής υποχώρησης.

Για πολλούς το πολιτικό κεφάλαιο που ανοίγεται στη γείτονα, με τον σχηματισμό αυτής της ετερόκλητης λαϊκιστικής συμμαχίας, θα αποτελέσει καινούργια πηγή αστάθειας στην Ευρωπαϊκή Ενωση, μια και στο ιδεολογικο-πολιτικό DNA Λέγκας και Πέντε Αστέρων υπάρχει χαραγμένη η απόρριψη της ευρωζώνης.

Οπως προβλέπει το αμερικανικό think tank Stratfor, τα δύο κόμματα όχι μόνο δεν προβλέπεται να εγκαταλείψουν τη ρητορική κατά της λιτότητας, αλλά θα συνεχίσουν να κατηγορούν την Ενωση για τη δεινή οικονομική κατάσταση των Ιταλών. Αν μάλιστα υλοποιήσουν το πρόγραμμα που συνέταξαν και το οποίο περιλαμβάνει γενναίες δαπάνες και περικοπές φόρων, η οικονομία θα εκτροχιαστεί από το ευρωπαϊκό δημοσιονομικό πλαίσιο.

Οι επιπτώσεις δεν περιορίζονται μόνο στην οικονομία. Οπως αναφέρει ο Ιαν Λέσερ, αντιπρόεδρος εξωτερικής πολιτικής στο Γερμανικό Ταμείο Μάρσαλ και επικεφαλής του γραφείου στις Βρυξέλλες, «μια λαϊκιστική κυβέρνηση, η οποία τρέφει πολλή συμπάθεια στη Ρωσία και κανέναν διατλαντικό ενθουσιασμό, απειλεί βασικά στοιχεία της συνέχειας της ιταλικής πολιτικής σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, δεδομένου ότι η χώρα αποτελεί βασικό μέλος του ΝΑΤΟ και διαθέτει σημαντικές ναυτικές και αεροπορικές βάσεις για τις επιχειρήσεις στη Μέση Ανατολή».

Ο Πάολο Σαβόνα χαρακτηρίστηκε πρόσωπο των ημερών και δικαίως. Εξαιτίας του ο πρόεδρος Σέρτζιο Ματαρέλα έθεσε βέτο στην κυβέρνηση που είχε προτείνει αρχικά ο Κόντε. Ο 82χρονος οικονομολόγος, αλλιώς η ιταλική εκδοχή του Γιάνη Βαρουφάκη, όπως χαρακτηρίστηκε ευρέως από τον εγχώριο και διεθνή Τύπο, είχε εκδώσει προ ετών πρακτικό οδηγό για έξοδο της Ιταλίας από την ευρωζώνη.

Ο Ματαρέλα «όπως συνταγματικώς όφειλε» –δήλωσε ο ίδιος –θέλησε να προστατεύσει τις αποταμιεύσεις των Ιταλών, αλλά και τη χώρα από το ανεξέλεγκτο ξεπούλημα ομολόγων σε περίπτωση που ο Σαβόνα υλοποιούσε τις ακραίες απόψεις του και η χώρα έβγαινε από το ευρώ.

«Ποιος φοβάται αυτόν τον άνθρωπο»; αναρωτιόταν στις 25 Μαΐου η εφημερίδα «Libero» που προέβλεψε την πολιτική παραλυσία να βρίσκεται προ των πυλών. Εχοντας μακρά θητεία σε πολλά και διαφορετικά πόστα, όπως τη διοίκηση της Τράπεζας της Ιταλίας, το υπουργείο Βιομηχανίας και τη Γενική Συνομοσπονδία των Ιταλών βιομηχάνων Confindustria, o Πάολο Σαβόνα ήδη από το 2014 δήλωνε ότι η Ιταλία θα πρέπει να ετοιμάσει ένα plan B για έξοδο από το ενιαίο νόμισμα. Προέβλεπε δε ότι «παρά το αρχικό σοκ, μέσα σε δύο χρόνια η Ιταλία θα μπορεί να επιστρέψει στην κανονικότητα».

Μετά το βέτο του Ματαρέλα στις αρχές της περασμένης εβδομάδας, ο Κάρλο Κοταρέλι, αλλιώς «ο πρωθυπουργός των δύο ημερών», πέρασε το κατώφλι του Κυρηνάλιου προκειμένου να λάβει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης από τον ιταλό πρόεδρο.

Αγνωστος για τους πολλούς, ο 64χρονος οικονομολόγος και πατέρας δύο παιδιών Κοταρέλι ήταν γνωστός στους λίγους με το παρατσούκλι ο «κύριος ψαλίδι», μιας και επί κυβέρνησης Ενρίκο Λέτα το 2013, ως επικεφαλής του ελέγχου των δημοσίων δαπανών, θέλησε να μειώσει τη σπατάλη της δημόσιας διοίκησης. Οι περικοπές ύψους 32 δισεκατομμυρίων που έθεσε ως στόχο έμειναν παρ’ όλα αυτά στη μέση, κατά δική του ομολογία, εξαιτίας της έλλειψης συνεργασίας των συναδέλφων του και της γραφειοκρατικής αδράνειας της χώρας.

Εναν χρόνο αργότερα, το 2014, ο νέος πρωθυπουργός Ματέο Ρέντσι έστειλε τον Κοταρέλι στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο για να γίνει εκτελεστικός διευθυντής της Ιταλίας, της Αλβανίας, της Ελλάδας, της Μάλτας, της Πορτογαλίας και του Αγίου Μαρίνου έως το 2017.

Ο Κοταρέλι θεωρεί ότι το κυβερνητικό πρόγραμμα Λέγκας – Πέντε Αστέρων είναι καταδικασμένο να αποτύχει καθότι βασίζεται κατά την άποψή του σε υπέρμετρη αισιοδοξία, χωρίς να διαθέτει συνοχή μεταξύ των μέτρων και των στόχων για τη μείωση του δυσθεώρητου χρέους.

Η απόφαση του ιταλού προέδρου να εμποδίσει τον σχηματισμό κυβέρνησης με επικεφαλής στο υπουργείο Οικονομικών έναν ευρωσκεπτικιστή προκάλεσε την μήνιν των δύο εταίρων, τόσο του Σαλβίνι της Λέγκας όσο και του Ντι Μάιο των Πέντε Αστέρων ο οποίος έκανε λόγο για «εσχάτη προδοσία» και απείλησε ότι θα αξιώσει την αποπομπή του Ματαρέλα.

Ταυτόχρονα, άνοιξε τη συζήτηση περί ύπαρξης ή όχι δημοκρατίας σε μια χώρα που τα τελευταία επτά χρόνια, από τον Νοέμβριο του 2011 συγκεκριμένα, μετά την αποπομπή του τότε πρωθυπουργού Σίλβιο Μπερλουσκόνι, την οποία στήριξε ο προκάτοχος του Ματαρέλα, Τζιόρτζιο Ναπολιτάνο, κανένας πρωθυπουργός δεν έχει εκλεγεί με την ψήφο του ιταλικού λαού.

Πολλοί έκαναν λόγο για θεσμική εκτροπή με δεδομένο ότι οι εξουσίες του ιταλού προέδρου είναι περιορισμένες. «Το πρώτο θύμα της απόφασης του Σέρτζιο Ματαρέλα θα είναι η ιταλική δημοκρατία» έγραψε σε άρθρο του στη γερμανική «Die Zeit» ο Γιαν Ζιελόνκα, καθηγητής της Ευρωπαϊκής Πολιτικής στην Οξφόρδη, αναφέροντας ότι ο Ματαρέλα έθεσε ως κύριο επιχείρημα της αρνησικυρίας του τους φόβους των αγορών, των τραπεζών και των διεθνών κέντρων, και όχι τη βούληση των ιταλών ψηφοφόρων.

Μπορούμε να μιλούμε για δημοκρατία όταν οι πραγματικοί νικητές της κάλπης δεν μπορούν να σχηματίσουν κυβέρνηση; Η απάντηση για τον Ζιελόνκα είναι πως όχι. Πολύ δε περισσότερο σε ένα πρόσφορο για τους λαϊκιστές έδαφος. «Ας ετοιμαστούμε για μία ακόμη πιο έντονη περίοδο στην ευρωπαϊκή πολιτική» καταλήγει στο άρθρο του και μας προϊδεάζει για το τι μέλλει γενέσθαι.

Ο 70χρονος Τζοβάνι Τρία είναι ο άνθρωπος που αναλαμβάνει το καίριο χαρτοφυλάκιο του υπουργείου Οικονομικών. Πρώην καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Tor Vergata της Ρώμης και πρώην πρόεδρος της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης της Ιταλίας, μεταξύ άλλων, ο Τρία περιγράφεται ως ένας ισορροπημένος φιλοευρωπαϊστής, αν και δεν παύει να ανησυχεί και αυτός τις αγορές.

Σε αντίθεση με τον Σαβόνα, που αποτέλεσε άλλωστε κόκκινο πανί, ο νέος υπουργός Οικονομικών δεν τάσσεται υπέρ της εξόδου από την ευρωζώνη, πλην όμως κατά το παρελθόν είχε εκφράσει από τη θέση του καθηγητή Οικονομικών σοβαρές επιφυλάξεις για την εμμονική προσκόλληση του Βερολίνου στη δημοσιονομική πειθαρχία.

Ο ίδιος έχει δηλώσει ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση θα πρέπει να πάρει σαφή θέση κατά της Γερμανίας, καθώς θεωρεί την τελευταία πηγή προβλημάτων για τις άλλες χώρες-μέλη εξαιτίας του εμπορικού της πλεονάσματος και εξαιτίας αυτού η Γερμανία είναι αυτή που θα πρέπει να αποχωρήσει από το ενιαίο νόμισμα.

Ο Τρία είναι υπέρ της θέσπισης ενός ενιαίου φορολογικού συστήματος (πάγια θέση του Ματέο Σαλβίνι) ενώ αρνείται μια κοινωνία στην οποία το ένα μέρος του πληθυσμού παράγει και το άλλο καταναλώνει.