Από την «Ευρώπη» στο… Διάστημα

Μπορεί οι αρχαίοι αστρονόμοι να μην είχαν στη διάθεσή τους τα τεχνικά μέσα που έχουν οι σημερινοί συνάδελφοί τους αλλά αναμφίβολα ήταν εξαιρετικά ικανοί. Είχαν εντοπίσει την ύπαρξη και άλλων πλανητών στο ηλιακό μας σύστημα και είχαν αντιληφθεί ότι ένας εξ αυτών είναι ο μεγαλύτερος όλων, γι’ αυτό και του έδωσαν το όνομα του βασιλιά των θεών, του Δία. Επρεπε όμως να φτάσουμε στις αρχές Ιανουαρίου του 1610 για να διαπιστωθεί ότι ο Δίας έχει τα δικά του φεγγάρια. Ο Γαλιλαίος με το τηλεσκόπιό του εντόπισε τέσσερις δορυφόρους του Δία. Στη συνέχεια έπρεπε να περάσουν σχεδόν τρεις αιώνες για να ανακαλυφθεί ο πέμπτος δορυφόρος και έκτοτε οι αστρονόμοι ανακαλύπτουν συνεχώς νέα φεγγάρια του Δία. Το 2017 εντοπίστηκε ένας ακόμα δορυφόρος του Δία, ανεβάζοντας τον αριθμό τους σε 69.

Ανάμεσα στους δορυφόρους που ανακάλυψε ο Γαλιλαίος ήταν ένα σχεδόν σφαιρικό σώμα με διάμετρο 3.122 χλμ., κατά 10% μικρότερη από τη διάμετρο της Σελήνης ή τέσσερις φορές μικρότερη της γήινης. Ελαβε την ονομασία «Ευρώπη» και διαπιστώθηκε ότι είναι ο τέταρτος σε μέγεθος δορυφόρος του Δία. Πρόκειται για έναν παγωμένο κόσμο η θερμοκρασία του οποίου στην καλύτερη περίπτωση δεν ξεπερνά τους -150 βαθμούς Κελσίου. Η Ευρώπη διαθέτει μια πολύ αραιή ατμόσφαιρα που κυριαρχείται από οξυγόνο και έχει μία από τις πλέον λείες επιφάνειες στο ηλιακό μας σύστημα. Συμπληρώνει μία πλήρη περιφορά γύρω από τον Δία σε διάστημα περίπου 85 ωρών ακολουθώντας μια σχεδόν κυκλική τροχιά και εμφανίζει το φαινόμενο της σύγχρονης περιστροφής, δηλαδή το ένα της ημισφαίριο κοιτάζει συνεχώς προς τον πλανήτη, ενώ το άλλο είναι στραμμένο μονίμως μακριά του.

Τα δεδομένα της αποστολής Voyager άρχισαν στις αρχές της δεκαετίας του 1980 να βάζουν ιδέες στους επιστήμονες για την ύπαρξη ενός υπόγειου ωκεανού στην Ευρώπη. Ο Αρθουρ Κλαρκ εντυπωσιάστηκε από αυτή την προοπτική και στο δεύτερο βιβλίο της περίφημης «Οδύσσειας του Διαστήματος» τοποθέτησε τη δράση στην Ευρώπη, στην οποία είχαν αναπτυχθεί όντα με νοημοσύνη. Τις επόμενες δεκαετίες κάθε νέα παρατήρηση του δορυφόρου και κάθε αποστολή που περνούσε από εκεί συνέλεγαν στοιχεία που όχι μόνο υποδείκνυαν την ύπαρξη του υπόγειου ωκεανού αλλά έδειχναν ότι ο ωκεανός αυτός διαθέτει συνθήκες φιλικές προς τη ζωή έστω και σε μικροβιακό επίπεδο. Μια από αυτές τις αποστολές ήταν η Galileo, το σκάφος της οποίας πέρασε από την Ευρώπη τη δεκαετία του 1990.

Πριν από λίγες ημέρες επιστημονική ομάδα στις ΗΠΑ ανακοίνωσε ότι μελετώντας δεδομένα της αποστολής Galileo που δεν είχαν αξιολογηθεί στο παρελθόν έκανε μια εντυπωσιακή ανακάλυψη. Οι ερευνητές αναφέρουν ότι το σκάφος της αποστολής είχε καταγράψει στην Ευρώπη έναν τεράστιο πίδακα νερού που είχε εκτοξευθεί στο Διάστημα. Η ανακάλυψη αυτή ισχυροποιεί ακόμα περισσότερο όχι μόνο την πιθανότητα ύπαρξης ενός υπόγειου ωκεανού αλλά και ότι σε αυτόν υπάρχουν συνθήκες φιλικές για την ανάπτυξη κάποιων μορφών ζωής. Τις λεπτομέρειες της ανακάλυψης αυτής συζητήσαμε με τον επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας Ξιαντζέ Τζιά, καθηγητή του τμήματος Κλίματος και Διαστημικών Επιστημών και Μηχανικής του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν.

«Είναι αλήθεια ότι τα δεδομένα αυτά (μαγνητικά δεδομένα και δεδομένα παρουσίας ιονισμένου αερίου) υπήρχαν εδώ και 20 έτη και είχαν χρησιμοποιηθεί από διάφορες ερευνητικές ομάδες στο παρελθόν για να κατανοηθούν καλύτερα οι γενικότερες διαστημικές συνθήκες που επικρατούν στην Ευρώπη. Ομως ο εντοπισμός πριν από λίγα χρόνια πιδάκων που εκτοξεύουν νερό στο Διάστημα στον παγωμένο δορυφόρο του Κρόνου, τον Εγκέλαδο, άλλαξε τον τρόπο που σκεφτόμασταν. Ετσι όταν το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble κατέγραψε το 2016 και το 2017 εικόνες από τον ισημερινό της Ευρώπης, εικόνες που υποδείκνυαν την ύπαρξη πιδάκων και γνωρίζοντας ότι από την ίδια περιοχή είχε περάσει το Galileo, σκεφτήκαμε πως άξιζε τον κόπο να μελετήσουμε ξανά, με μεγαλύτερη προσοχή αυτή τη φορά, τα συγκεκριμένα δεδομένα μήπως και εντοπίσουμε κάτι που να σχετίζεται με πίδακες».

«Τα ευρήματα της δικής μας έρευνας μαζί με εκείνα από παρατηρήσεις του Hubble δείχνουν ότι πράγματι υπάρχουν πίδακες που εκτοξεύουν στο Διάστημα ύλη από το εσωτερικό της Ευρώπης. Αυτοί οι πίδακες πιθανώς να συνδέονται με τον υπόγειο ωκεανό ή ίσως με κάποιες υπόγειες ρηχές λίμνες. Πάντως, η συγκεκριμένη ανακάλυψη ανοίγει ένα παράθυρο για τις μελλοντικές αποστολές εξερεύνησης της Ευρώπης. Τα σκάφη αυτών των αποστολών θα μπορούν να προγραμματιστούν έτσι ώστε να πλησιάσουν αυτούς τους πίδακες και να συλλέξουν την ύλη που εκτοξεύεται με στόχο να εντοπισθούν δεδομένα που να μας αποκαλύπτουν συγκεκριμένα στοιχεία για τον υπόγειο ωκεανό».

«Τα δεδομένα που αναλύσαμε δεν μας δείχνουν με άμεσο τρόπο τη σύσταση της ύλης που εκτοξεύουν οι πίδακες. Αλλά με βάση όσα ήδη γνωρίζουμε για την Ευρώπη μπορούμε βάσιμα να υποθέσουμε ότι οι πίδακες αποτελούνται σε μεγάλο βαθμό από νερό. Για να πούμε όμως με βεβαιότητα το είδος της ύλης αυτής αλλά και των χαρακτηριστικών του ωκεανού θα πρέπει να περιμένουμε τις επόμενες αποστολές εξερεύνησης της Ευρώπης. Θα πρέπει να σημειώσω ότι ανάλυση που κάναμε παρέχει επίσης και δεδομένα για τα φαινόμενα που παράγουν στο διαστημικό περιβάλλον της Ευρώπης οι πίδακες».

«Με βάση τα δεδομένα που γνωρίζουμε μέχρι σήμερα, θα τοποθετούσα την Ευρώπη στην κορυφή της σχετικής λίστας».

«Η Ευρώπη θα παραμείνει μέσα στα βασικά μου ενδιαφέροντα τα επόμενα χρόνια, αφού συμμετέχω τόσο στην επόμενη αποστολή της NASA (Clipper) όσο και σε αυτήν του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (JUICE) που θα ταξιδέψουν στον δορυφόρο. Στο ενδιάμεσο αυτών των αποστολών έχω τη διάθεση να ασχοληθώ με τη μελέτη και άλλων κόσμων στο ηλιακό μας σύστημα που θεωρώ ότι παρουσιάζουν εξαιρετικά ενδιαφέρον, όπως ο Δίας, ο Κρόνος και ο Ερμής».