Demetrio Stratos: Η φωνή που δεν ακούσαμε ποτέ

Αν ξεφύγουμε από το αρχετυπικό ότι δεν μπόρεσε να κάνει καριέρα στην πατρίδα του (Ελλάδα) και την έκανε στο εξωτερικό (Ιταλία), θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε περισσότερο τη διαδρομή και την παγκόσμια αναγνώριση στο έργο του μουσικού Demetrio Stratos (Ευστράτιος Δημητρίου, 1945-1979). Στη σύντομη ζωή του ο Stratos εξέλιξε το όργανο της φωνής και ενέπνευσε σημαντικούς επιγόνους του, όπως η Ντιαμάντα Γκαλάς ή η Μέρεντιθ Μονκ.

Αυτός ο άγνωστος εν Ελλάδι δημιουργός με τα σπάνια χαρίσματα παρουσιάζεται από την Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Η παρουσίαση περιλαμβάνει συναυλίες, performances, workshops, προβολές ντοκιμαντέρ, προβολές φωτογραφιών και ηχητικές εγκαταστάσεις που καλύπτουν τις σημαντικότερες πτυχές του έργου του. Συμμετέχουν η πρωτοπόρος αμερικανίδα καλλιτέχνης Τζόαν Λα Μπάρμπαρα σε μια σπάνια εμφάνισή της στην Ελλάδα, το ανατρεπτικό νορβηγικό ντουέτο Σίντσελ Εντρεσεν και Ζον Μπανγκ, η σπουδαία ιταλίδα τραγουδίστρια Κριστίνα Τζαβαλόνι, το εξαιρετικό τρίο του Σάκη Παπαδημητρίου, το σύνολο Metrodora Ensemble κ.ά.

Οι ρίζες της Αλεξάνδρειας

O Demetrio Stratos γεννήθηκε στις 22 Απριλίου του 1945 στην Αλεξάνδρεια από Ελληνες της Αιγύπτου, οι οποίοι αργότερα εγκαταστάθηκαν οριστικά στην Κύπρο. Εζησε ως τα 13 του χρόνια στην Αλεξάνδρεια, όπου σπούδασε πιάνο και ακορντεόν στο Εθνικό Ωδείο Αθηνών (παράρτημα Αλεξάνδρειας) και την αγγλική γλώσσα στο British Boys School. Το 1962 μετακόμισε με την οικογένειά του στο Μιλάνο της Ιταλίας και γράφτηκε στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Πολυτεχνείου. Με την ιδιότητα του πιανίστα/οργανίστα, το 1963 δημιούργησε το πρώτο μουσικό συγκρότημά του και ένα τυχαίο γεγονός γίνεται αφορμή να τραγουδήσει.

Η εξέλιξη ραγδαία. Το ρεπερτόριο από χορευτικό αλλάζει προς soul, blues, rhythm ‘n’ blues, και ο Στράτος σε Demetrio Stratos. Στις αρχές της δεκαετίας του ’70 σχηματίζει με φίλους τους Area – International POPular Group και αρχίζει να φέρνει σε πρώτο πλάνο τη φωνή του. Και είναι οι δίσκοι του με τους Area «Arbeit Macht Frei» (1973), «Caution Radiation Area» (1974), «Crac!» (1975), «Are(A)zione» (1975), «Maledetti» (1976) και «Gli Dei Se Ne Vanno, Gli Arrabbiati Restano!» (1978), που γράφουν ιστορία. Το 1976 ο Demetrio Stratos δίνει διαλέξεις, σχετικές πάντα με τις έρευνές του γύρω από τη φωνή, στο Ινστιτούτο Γλωσσολογίας τους Πανεπιστημίου της Πάντοβα, ενώ κυκλοφορεί και τον πρώτο προσωπικό του δίσκο, που είχε τίτλο «Metrodora» (από το όνομα μιας φημισμένης ιατρού της πρώιμης βυζαντινής εποχής).

Αυθεντικός, χωρίς όρια

Οι έρευνες και οι απίστευτες φωνητικές του ικανότητες τον έκαναν παγκοσμίως γνωστό: Το 1978 στη Νέα Υόρκη ως solo voice συνεργάστηκε με τον John Cage για την παράσταση «Events» του Merce Cunningham, με σκηνικά και κοστούμια Jasper Johns και Andy Warhol. Η έρευνα πάνω στη φωνητική και στην πειραματική ποίηση τον οδήγησαν στην απελευθέρωση της φωνής του από κάθε φυσικό περιορισμό αποκαθιστώντας το βάθος και τη διάστασή της. Το αποτέλεσμα αυτών των ασκήσεων μπορεί κανείς να ακούσει στις συνθέσεις του «Metrodora» και «Cantare La Voce», όπου η φωνή του ακούγεται σαν μουσικό όργανo. Σύμφωνα με τον Daniel Charles (μουσικός, μουσικολόγος και φιλόσοφος), o Demetrio Stratos είναι ο άνθρωπος που κατάτμησε τη μονοφωνία επιτυγχάνοντας όχι μόνο διφωνίες, αλλά τριφωνίες και τετραφωνίες.

Σύντομη αλλά καταλυτική η διαδρομή του Demetrio Stratos στα μουσικά γεγονότα. Δημιουργικός, ασυμβίβαστος ως προς την τέχνη του, avant-garde θα λέγαμε, καλλιτέχνης αυθεντικός, χωρίς όρια. Μιλώντας στο «Βήμα της Κυριακής», η αρχιτέκτων-σκηνογράφος Θάλεια Ιστικοπούλου, καλλιτεχνική επιμελήτρια του τριημέρου στο Στ. Νιάρχος (μαζί με τον Κλάουντιο Κιανούρα), θυμάται τη γνωριμία της με τον Stratos. «Φοιτητές ήμασταν, στο Πολυτεχνείο του Μιλάνου,σπουδάζαμε αρχιτεκτονική. Καθόμουν λοιπόν στο αμφιθέατρο και με πλησιάζουν τρεις νεαροί και μου δίνουν κάτι φέιγ βολάν, που σήμερα ούτε θυμάμαι τι ήταν. Φαίνεται όμως ότι ήξεραν, τους είχαν πει ότι είμαι Ελληνίδα και τη στιγμή εκείνη μου λέει: «Κοίτα τι λένε οι Καθολικοί». Τον κοιτάω και τον ρωτάω: «Ελληνας είσαι;», «Φυσικά» μου απαντά. Αυτό ήταν. Aπό τότε γίναμε πολύ στενοί φίλοι, μέναμε μαζί στη Φοιτητική Εστία του Μιλάνου, μέχρι που εγκατέλειψε τη Σχολή για να ασχοληθεί με τη μουσική. Και εκεί διέπρεψε». Για τη Θάλεια Ιστικοπούλου, το αφιέρωμα δεν είναι μνημόσυνο: «Στόχος των εκδηλώσεων είναι να αντιληφθεί ο κόσμος ότι αν βάλει κάτι στο μυαλό του και το θελήσει πραγματικά θα το κάνει πράξη. Οταν ο άνθρωπος έχει θέληση, όλα μπορεί να τα πετύχει. Με τον Στράτο ήμασταν σαν αδέρφια και τον έχω παρακολουθήσει από την πρώτη στιγμή. Αξίζει τον κόπο το κοινό να προσεγγίσει το έργο του. Ο ίδιος δεν έκανε τίποτε άλλο από το να εξερευνά τις ανθρώπινες δυνατότητες».

Δυνατότητες που η μουσική ιστορία δείχνει ότι τις ξεπέρασε. Η σπουδή του πάνω στη φωνή ως αυτή να αποτελεί μουσικό όργανο τον οδήγησε σε ακραίες τεχνικές. Λόγω της ικανότητάς του, των προχωρημένων αυτών τεχνικών και μελετών του, ήταν σε θέση να παράγει αποτελέσματα τα οποία έχουν ελάχιστα προσεγγιστεί και ουδέποτε επίσημα ξεπεραστεί. Οι μελέτες του στα πεδία της φωνολογίας (Articulatory phonetics, Acoustic phonetics και Auditory phonetics) και της πειραματικής ποίησηςτον οδήγησαν στην απελευθέρωση της φωνής του από κάθε φυσιοκρατικό περιορισμό σε μια προσπάθεια επαναφοράς και επαναπροσδιορισμού της πραγματικής της διάστασης και βάθους. Το αποτέλεσμα αυτό παρουσιάζεται στα προσωπικά του άλμπουμ «Metrodora» και «Cantare la Voce» όπου οτιδήποτε ακούγεται σαν όργανο στην πραγματικότητα είναι ανθρώπινη φωνή. «Η (ανθρώπινη) Φωνή στη σημερινή μουσική είναι ένα κανάλι μετάδοσης που δεν μεταδίδει τίποτα. Η δυτική φωνητική υπερτροφία έχει καταντήσει τον τραγουδιστή σχεδόν αναίσθητο στις ποικίλες εκφάνσεις της φωνητικής, απομονώνοντάς τον στους φραγμούς αποφασισμένων γλωσσικών μορφών» σημειώνει ο ίδιος στο ένθετο του άλμπουμ «Metradora».