Το βιβλίο που ελευθερώνει

Εκδόσεις Λιβάνη, 2017

σελ. 688, τιμή 18,90 ευρώ

Σε κάποιο ακριτικό αιγαιοπελαγίτικο νησί, «ο λιγόλαλος δάσκαλος» γράφει εδώ και χρόνια ένα βιβλίο για τους συντοπίτες του. Οι σελίδες αυτές μάς ταξιδεύουν στο «ξεμύτισμα της δεκαετίας του ’60» και σχηματίζουν ένα ολοζώντανο μωσαϊκό από εξατομικευμένες, αλλά κυρίως από συλλογικές περιπέτειες.

Ακρογωνιαίος λίθος όλων αυτών, η πρωτόγνωρη απόφαση του Κωσταντή Αγά να ξεσηκώσει τους συντοπίτες του σε ένα συλλαλητήριο, ανήμερα τον Δεκαπενταύγουστο εκείνης της χρονιάς του ’60. Γύρω από αυτό το κορυφαίο γεγονός, ο χρόνος μοιάζει να επιβραδύνεται, ο Αύγουστος φαίνεται να κυλάει πιο αργά, καθώς ο σχεδιασμός της εξέγερσης ενσωματώνει διάφορα απρόοπτα, με ποικίλες συνέπειες για την αγροτική κοινότητα. Ολα αυτά διαβάζονται, χρόνια μετά, από τα μέλη της παρέας του Κωσταντή Αγά. Ετούτη η δημόσια, συλλογική ανάγνωση του βιβλίου από τους πρωταγωνιστές του ανατροφοδοτεί την υπόθεση και εγγυάται την ανοιχτή διάσταση του έργου, απλώνοντας τα νήματα της παλιάς ιστορίας μέχρι το σήμερα.

Αυτό το «σήμερα» είναι μία και μόνη βραδιά, τον Δεκαπενταύγουστο του 2010, η οποία καταλαμβάνει το πρώτο και το τρίτο μέρος του βιβλίου. Πρόκειται για μια πελώρια, διαλογική, πολυφωνική σκηνή, όπου η παρέα των ηλικιωμένων, πλέον, πρωταγωνιστών συνομιλεί με μια ετερόκλητη ομάδα νέων, φοιτητών ως επί το πλείστον. Η αντιπαράθεση αυτή εξισορροπεί και συνθέτει μια φυγόκεντρη πολυφωνία, αποκαλύπτοντας και τους βαθύτερους μηχανισμούς της αποκρυστάλλωσης του χρόνου σε μια επιφάνεια που, εκ πρώτης όψεως, φαίνεται ενιαία και απλή.

Μια τέτοια επιφάνεια είναι, πρώτα απ’ όλα, το ίδιο το όνομα του πρωταγωνιστή. Τα υβριδικά ονόματα δεν είναι ποτέ ουδέτερα. Ετσι και εδώ, με το όνομα του Κωσταντή Αγά: Η συζήτηση των δύο ομάδων ενεργοποιείται από τη φλογερή περιέργεια των νέων να ανακαλύψουν το πώς και το γιατί αυτών των χριστιανικών και οθωμανικών καταβολών. Και εδώ, ανοίγει μια πρώτη μεγάλη χρονική ρωγμή, που κάθε άλλο από ανώδυνη είναι. Μια δεύτερη πολύπλοκη αποκρυστάλλωση της χρονικότητας δηλώνεται από τα βασικά πρόσωπα του έργου, τα οποία ο συγγραφέας μετατρέπει σε ζωντανά παλίμψηστα, δίνοντας στον αναγνώστη τη δυνατότητα να διαβάσει πάνω τους τις πολλαπλές γραφές του χρόνου.

Ομως ο Σταμάτης Αλαχιώτης μάς δίνει την πολυπρισματικότητα του πραγματικού και σε επίπεδο συγχρονίας. Οι τελευταίες εκατό σελίδες του βιβλίου σχηματίζουν ένα ιδιαίτερο τρίπτυχο, όπου, με την τεχνική του διαδοχικού μοντάζ, η προσοχή εστιάζεται διαδοχικά και επαναληπτικά: α) στην ταραχώδη συζήτηση της παρέας του Κωσταντή Αγά, β) σε μια παραθαλάσσια ταβέρνα όπου ο γέρος, πλέον, βουλευτής του νησιού αναγνωρίζει την αξία του Κωσταντή Αγά στα μάτια των έκθαμβων και δυσφορούντων αρχόντων του τόπου και γ) στη νυχτερινή ερωτική περιδιάβαση του παραθαλάσσιου χώρου από ένα νεαρό ερωτευμένο ζευγάρι, που θα συνδεθεί άρρηκτα με τη ζωή του Κωσταντή Αγά στην τελευταία, εντυπωσιακή σκηνή του έργου.

Κάποτε με αρκετό χιούμορ, άλλοτε με επικριτική διάθεση για την απόκλιση της επιστημονικής ιδιολέκτου από τη γλώσσα των κοινών θνητών, πάντοτε όμως με αγάπη, αφοσίωση και συγκίνηση, ο συγγραφέας ερμηνεύει συχνά ενέργειες, συναισθηματικές φορτίσεις και συγκρούσεις μέσα από νόμους και φαινόμενα που εμπίπτουν στη βιολογία, στη γενετική και στην ιατρική. Πρόκειται για σημαντική ιδιαιτερότητα, καθώς, ως κοινωνικό μυθιστόρημα, η συγκεκριμένη αφήγηση ακολουθεί την ως έναν βαθμό διαφωτιστική οπτική γωνία των θετικών επιστημών, για να μας αποκαλύψει το πώς το μικρό, ατομικό βίωμα εγγράφεται στους μεγάλους κοινωνικο-πολιτικούς νόμους της Ιστορίας. Επιπλέον, παρ’ όλο που μας παρουσιάζει μια λεπτομερειακή εξέταση ενός πλούσιου σε γεγονότα παρελθόντος, ολόκληρο το βιβλίο είναι στραμμένο προς το μέλλον. Και υπό αυτή την έννοια, η ακαταπόνητη αισιοδοξία του πολλές φορές ηττημένου Κωσταντή Αγά δεν είναι μια ουτοπική ονειροφαντασία, μια δονκιχώτεια νίκη, αλλά μια διαρκής πορεία προς το εφικτό.

Η κυρία Λητώ Ιωακειμίδου είναι επίκουρη καθηγήτρια Συγκριτικής Φιλολογίας στο Τμήμα Φιλολογίας του ΕΚΠΑ.