To 2005 το τότε Εθνικό Κέντρο Βιβλίου θα απένεμε το πρώτο του Βραβείο Αναγνωστών. Με sms, με e-mail –ή και με fax εκείνη την εποχή– οι αναγνώστες ψήφιζαν και αποφάσιζαν ποιο ήταν το καλύτερο μυθιστόρημα της χρονιάς από μια λίστα που είχαν καταρτίσει δεκαέξι βιβλιοπώλες.
Ήταν μια προσπάθεια να δημιουργηθεί συζήτηση για το βιβλίο με αφορμή το πιο δημοφιλές εμπορικό είδος, το μυθιστόρημα, να τονωθεί η αγορά του βιβλίου (αυτός είναι ο απώτερος σκοπός όλων των βραβείων), να συνεργαστούν διάφοροι παράγοντες του βιβλίου στη διάρκεια της διαδικασίας και να έρθει το κοινό πιο κοντά στο βιβλίο. Και τα ΜΜΕ βέβαια. Μέχρι το 2011 που λειτουργούσε το ΕΚΕΒΙ, το βραβείο απονεμόταν σε συνεργασία με τον ραδιοφωνικό σταθμό ΣΚΑΪ στην αρχή και με την ΕΡΤ στη συνέχεια. Η τελετή απονομής γινόταν στη Στοά του Βιβλίου και σε μουσεία αρχικά, ζωντανά στα πλατό της ΝΕΤ αργότερα.
Στην πορεία ενεπλάκησαν και οι Λέσχες Ανάγνωσης σε Ελλάδα και Κύπρο, οι οποίες ψήφιζαν τα μυθιστορήματα που θα συγκροτούσαν τη βραχεία λίστα επιλέγοντάς τα από το σύνολο της μυθιστορηματικής παραγωγής μιας ορισμένης περιόδου όπως προέκυπτε από τη ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ.
Οι ψήφοι δεν ξεπερνούσαν τις 4.000, το βραβείο έδινε βεβαίως χαρά στους βραβευθέντες και στους εκδότες τους και τροφοδοτούσε για καιρό τα φιλολογικά πηγαδάκια. Αν ενδεχομένως κέρδισε τις καρδιές των αναγνωστών και ορισμένων συγγραφέων, δεν απέκτησε ποτέ την εκτίμηση των σκληροπυρηνικών του σιναφιού των συγγραφέων και των βιβλιόφιλων που κάθε χρόνο σχολίαζαν επικριτικά αυτόν τον νεωτερισμό του ΕΚΕΒΙ, αυτόν τον δήθεν εκδημοκρατισμό της κριτικής.
Από τότε μέχρι σήμερα πολλά βραβεία δημιουργήθηκαν από φορείς και περιοδικά και συλλογικότητες. Στη θέση του βραβείου Αναγνωστών του ΕΚΕΒΙ συναντούμε τα Βραβεία Βιβλίου Public, τα οποία απονεμήθηκαν προ ημερών για πέμπτη φορά, στο θέατρο «Παλλάς» σε μια τελετή με τραγουδιστές, ηθοποιούς και παρουσιαστές της τηλεόρασης και πολύ γκλάμουρ.
Τα χρόνια περνούν και οι καιροί αλλάζουν. Τα κοινωνικά δίκτυα ενθαρρύνουν τη συμμετοχικότητα και τα εν λόγω βραβεία ήταν μια αφορμή για συγγραφείς και εκδότες να προβάλουν τα βιβλία τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και να μοιραστούν τη χαρά τους για τυχόν υποψηφιότητα ή τη νίκη. Όχι σε μια κατηγορία, αλλά σε δέκα είχαν την ευκαιρία οι αναγνώστες να δηλώσουν τις προτιμήσεις τους. «Συνολικά 1.800 συγγραφείς, 160 εκδοτικοί οίκοι, 2.500 υποψήφια βιβλία σε 10 διαφορετικές κατηγορίες βραβείων ενώ περισσότεροι από 154.000 αναγνώστες αγκάλιασαν το θεσμό στηρίζοντας με 289.000 ψήφους τα αγαπημένα τους έργα», ήταν τα αριθμητικά στοιχεία που ανακοίνωσαν οι διοργανωτές.
Ισχύουν και εδώ οι ενστάσεις που διατυπώνονταν για το βραβείο του ΕΚΕΒΙ; Ίσως και περισσότερο, στον βαθμό που δεν γνωρίζουμε ποια είναι η βάση, το σύνολο των τίτλων, από την οποία προκύπτουν με ψηφοφορία οι μικρές λίστες. Δεν είναι ο κατάλογος όλης της παραγωγής του έτους από την Εθνική Βιβλιοθήκη (όπως στα Κρατικά Βραβεία) ή από τη ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ (όπως ήταν στην περίπτωση του ΕΚΕΒΙ). Προϋπόθεση για τη συμμετοχή είναι το βιβλίο να βρίσκεται στα ράφια των εν λόγω καταστημάτων, δηλαδή ο εκδότης να είναι πελάτης τους. Δεν είναι όλοι.
Συχνά οι διαγωνισμοί αποτελούν κίνηση μάρκετινγκ. Είναι γνωστό και δεν είναι επιλήψιμο, όπως δεν είναι επιλήψιμο να δίνονται αφορμές για γιορτή στον κόσμο του βιβλίου. Αρκεί να μην καταλήξουμε –ισοπεδωτικά– να εξισώσουμε τα βραβεία κριτικής αξιολόγησης που απονέμονται από πολιτιστικούς φορείς με κάποια ιστορία και θεσμοθετημένες διαδικασίες με τα βραβεία κοινού, δημοτικότητας και μάρκετινγκ απαξιώνοντας τα πρώτα για χάρη των δεύτερων.
