Πριν από μερικές ημέρες πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη η παρουσίαση της τουρκικής έκδοσης του βιβλίου του ιστορικού Κωνσταντίνου Φωτιάδη που αφορά στην τραγική ιστορία του ποντιακού ελληνισμού των αρχών του 20ου αιώνα.
Τίτλος του βιβλίου είναι «H Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου» και εκδότης είναι ο τουρκικός οίκος Belge. Την μετάφραση στα τουρκικά έκανε ο Ατίλα Τουιγκάν. Στην παρουσίαση του βιβλίου, εκτός από τον συγγραφέα, μίλησαν ο εκδότης Ραγκίπ Ζαράκογλου και ο Ταμέρ Τσιλινγκίρ, αριστερός ακτιβιστής και συγγραφέας από την Τραπεζούντα της βορειοανατολικής Τουρκίας ο οποίος, αφού φυλακίστηκε από το δικτατορικό καθεστώς του στρατηγού Εβρέν την δεκαετία του 1980, δραπέτευσε και ζει ως πολιτικός εξόριστος στην Ελβετία.
Ο εκδότης κύριος Ζαράκογλου είναι γνωστός αγωνιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη γειτονική Τουρκία και ο εκδοτικός του οίκος έχει καθιερωθεί στη συνείδηση των προοδευτικών τούρκων πολιτών ως ένας φάρος ιδεών και όαση δημοκρατικού διαλόγου. Πολλές φορές έχει δεχθεί επιθέσεις από κύκλους της τουρκικής ακροδεξιάς αλλά συνεχίζει απτόητος να ενημερώνει την τουρκική κοινή γνώμη με εκδόσεις για ευαίσθητα θέματα. Στο πλαίσιο αυτής της δραστηριότητας ο εκδοτικός οίκος αποφάσισε να ασχοληθεί και με το ακανθώδες ζήτημα της ιστορίας των Ελλήνων του Πόντου.
Πρόκειται για ένα ογκώδες έργο 640 σελίδων που στηρίζεται σε πολύ μεγάλο αριθμό πρωτογενών ιστορικών πηγών. Το βιβλίο συμβάλει στον εμπλουτισμό της τουρκικής ιστορικής βιβλιογραφίας και συλλογικής μνήμης αλλά και στην επαναφορά στη δημόσια συζήτηση ενός θέματος ταμπού για την Τουρκία. Θα πρέπει να αναφερθεί πως τα τελευταία είκοσι χρόνια, κυρίως λόγω του κουρδικού προβλήματος, προοδευτικά τμήματα της τουρκικής κοινωνίας άρχισαν να ξαναδιαβάζουν το παρελθόν και να αναθεωρούν τις απόψεις τους για καίρια ιστορικά ζητήματα που αφορούν στο εξαιρετικά βίαιο και επίπονο τέλος της οθωμανικής αυτοκρατορίας, την τύχη των χριστιανικών πληθυσμών της και τη συγκρότηση εθνικού κράτους στην Ανατολία.
Νέα κοινωνικά κινήματα μνήμης και ταυτότητας έκαναν την εμφάνισή τους στο δημόσιο χώρο, αμφισβητώντας την κυρίαρχη εθνικιστική και μιλιταριστική ιστορική αφήγηση του κεμαλισμού. Μια νέα γενιά Τούρκων και Κούρδων ιστορικών και κοινωνικών επιστημόνων με διεθνή παρουσία, μέσα από την έρευνα και την συγγραφή, φέρνει στο φως τις σκοτεινές πτυχές των κρατικών οθωμανικών πολιτικών, νεοτουρκικών και κεμαλικών, έναντι όχι μόνο των Ελλήνων του Πόντου αλλά και όλων των χριστιανικών κοινοτήτων της Μικράς Ασίας. Επιπλέον η διεθνής επιστημονική έρευνα έχει τεκμηριώσει πως ο αξιωματικός του οθωμανικού στρατού, Μουσταφά Κεμάλ (Ατατούρκ), αποτέλεσε πηγή έμπνευσης και δάσκαλο του Μουσολίνι και του Χίτλερ λίγα χρόνια αργότερα. Η σχέση κεμαλισμού και ναζισμού είναι παραπάνω από προφανής.
Όλα αυτά τα ζητήματα επανέρχονται πλέον στη δημόσια συζήτηση και μέσα στην ίδια την Τουρκία. Πρόκειται για μια ελπιδοφόρα εξέλιξη που θα βοηθήσει στον εκδημοκρατισμό της γειτονικής χώρας και στην ουσιαστική βελτίωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων σε βάθος χρόνου. Όπως γνωρίζουμε από την βιβλιογραφία, οι αντιλήψεις για το παρελθόν, η κατανόηση και η πρόσληψη σημαντικών ιστορικών γεγονότων, διαδραματίζουν μεγάλο ρόλο στη διαμόρφωση της πολιτικής κουλτούρας μιας κοινωνίας. Η επεκτατική ρητορική και οι κρατικές πρακτικές βίας και καταστολής καθώς και η ανυπαρξία κράτους δικαίου στην Τουρκία, οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στην αποτυχία αναγνώρισης των εγκλημάτων του οθωμανικού κράτους κατά των χριστιανικών πληθυσμών της μικρασιατικής επικράτειας.
Έτσι η κουλτούρα της κρατικής βίας, η αυθαιρεσία και η ατιμωρησία αναπαράγονται μέχρι και σήμερα. Η αναθεωρητική, αποσταθεροποιητική πολιτική του τουρκικού κράτους και ο επεκτατισμός του έναντι όλων των γειτόνων του νομιμοποιείται και αναπαράγεται από μια ιδιότυπη αίσθηση αυτοκρατορικού πεπρωμένου και μεγαλείου και μια αντίληψη περί ηθικής ανωτερότητας και ιστορικού δικαίου που καλλιεργούνται ακατάπαυστα στην τουρκική κοινή γνώμη από τους κρατικούς μηχανισμούς. Αν δεν αλλάξει η πολιτική κουλτούρα των κυρίαρχων πολιτικών δυνάμεων και δεν αναγνωριστούν τα τραγικά λάθη και τα εγκλήματα του παρελθόντος, η Τουρκία, λόγω των δημογραφικών και κοινωνιολογικών της ιδιαιτεροτήτων, θα συνεχίσει να βυθίζεται στη βία και στην αστάθεια και να αποτελεί απειλή για ολόκληρη την περιοχή.
Χθες ήταν οι Αρμένιοι, οι Έλληνες και οι Ασσύριοι, σήμερα είναι οι Κούρδοι, οι Αλεβίτες και όλοι όσοι αντιπολιτεύονται το πολιτικό ισλάμ αλλά και τον κεμαλισμό, τις δύο όψεις του αυταρχικού τουρκικού κρατικού συστήματος. Η Ευρώπη και οι ΗΠΑ, όλος ο δημοκρατικός κόσμος, έχουν ευθύνη να βοηθήσουν ώστε να ανθίσει η αληθινή δημοκρατία στην Ανατολία. Να ζήσουν οι λαοί της περιοχής αυτής την δική τους αληθινή μεταπολίτευση. Αυτό προϋποθέτει ριζική αλλαγή του «πολιτικού λογισμικού» της χώρας. Χρειάζεται ενδυνάμωση της ανεξάρτητης κοινωνίας των πολιτών στην Τουρκία. Είναι μια δύσκολη διαδικασία που θα πάρει χρόνο. Είναι όμως μονόδρομος.
Οι ελληνικές πολιτικές δυνάμεις, αυτές που πραγματικά πιστεύουν στη δημοκρατία, στα ανθρώπινα δικαιώματα και καταδικάζουν την βία και τον ρατσισμό, οφείλουν να αναλάβουν πρωτοβουλίες για την ενημέρωση της διεθνούς κοινής γνώμης για την τραγική μοίρα των Ελλήνων του μικρασιατικού χώρου. Δεν είναι μόνο μια ηθική οφειλή στον προσφυγικό ελληνισμό. Είναι και ο δρόμος της αληθινής ελληνοτουρκικής φιλίας, αλληλεγγύης και συνεργασίας στην ανατολική Μεσόγειο. Είναι ο δρόμος του ανθρωπισμού. Ο ποντιακός ελληνισμός και η Θεσσαλονίκη άνοιξαν τον δρόμο. Η κοινωνία των πολιτών πρωτοστατεί.
Ο Νίκος Κ. Μιχαηλίδης είναι διδάκτορας ανθρωπολογίας του πανεπιστημίου Πρίνστον
