Μουσική διέξοδος

Ο Σαΐντ Ασίμ Καρίμι είναι ένας 19χρονος από το Αφγανιστάν που ήρθε στην Ελλάδα διά μέσου της Σάμου ύστερα από δύο χρόνια περιπλάνησης. Φιλοξενείται στις δομές του Δήμου Αθηναίων με τους γονείς του –γιατρός και φυσικοθεραπεύτρια αντιστοίχως –και τα μικρότερα αδέλφια του. Τον Φεβρουάριο του 2017 έπιασε για πρώτη φορά στα χέρια του βιολί, συμμετέχοντας στα μαθήματα του El Sistema Greece, ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού που διδάσκει μουσική σε παιδιά προσφυγικών κοινοτήτων και ευπαθών ομάδων χρησιμοποιώντας τη δύναμη της τέχνης των ήχων προκειμένου να ενθαρρύνει την κοινωνική ενσωμάτωση και την εκπαίδευση.

Μόλις λίγους μήνες αργότερα, τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου, ο νεαρός Σαΐντ βρέθηκε να παίζει στο Ηρώδειο με τη νεανική ορχήστρα Sistema Europe, μαζί με μουσικούς από όλο τον κόσμο. Το γεγονός αυτό τον γέμισε χαρά και αυτοπεποίθηση και πλέον τον ίδιο δρόμο ακολουθούν και τα μικρότερα αδέλφια του.

Για τον 16χρονο Αμπντουλά από τη Συρία η μουσική υπήρξε το «διαβατήριο» εξόδου από τη μελαγχολία που του δημιούργησε ο αναγκαστικός αποχωρισμός από τη μητέρα και τα αδέλφια του. Οταν η υπόλοιπη οικογένεια έφυγε για τη Γερμανία, εκείνος παρέμεινε στον προσφυγικό καταυλισμό του Σκαραμαγκά με τον πατέρα του, ο οποίος και τον έπεισε να συμμετάσχει στα μαθήματα του El Sistema Greece. Η μουσική, όχι μόνο τον βοήθησε να ανακάμψει ψυχολογικά, αλλά σήμερα παραδίδει ο ίδιος μαθήματα βιολιού σε μικρότερα παιδιά.

Μια πρωτοβουλία του Impact Hub Athens –ενός τοπικού και διεθνούς συνδεδεμένου δικτύου με σκοπό τον θετικό κοινωνικό αντίκτυπο –και του Γάλλου Ανίς Μπαρνά, tour manager oρισμένων ορχηστρών Sistema της Βενεζουέλας, της χώρας όπου πρωτοξεκίνησε το πρόγραμμα το 1975, το El Sistema Greece άρχισε τη δράση του το φθινόπωρο του 2016. Προηγουμένως, ο 37χρονος Μπαρνά είχε βρεθεί για κάποιο διάστημα ως εθελοντής στη Μόρια της Λέσβου. «Τα πρώτα μαθήματα βιολιού ξεκίνησαν μέσα σε δύσκολες συνθήκες, σε ένα μικρό κοντέινερ μέσα στον προσφυγικό καταυλισμό του Σκαραμαγκά, όπου φιλοξενούνταν κυρίως Σύροι, με 20 παιδιά τα οποία βρήκαμε πηγαίνοντας πόρτα-πόρτα και εξηγώντας στους γονείς πως ήρθαμε για να μείνουμε και να βοηθήσουμε» λέει η Σόφη Λάμπρου, συνιδρύτρια του οργανισμού.

Και συνεχίζει: «Το αρχικό μας μέλημα ήταν να στελεχώσουμε την ομάδα, να βρούμε τους μουσικούς που θα μας συνόδευαν στο εγχείρημα. Απευθυνθήκαμε στο Ωδείο Αθηνών και στον πρόεδρό του κ. Νίκο Τσούχλο που μας βοήθησε να έρθουμε σε επαφή με καθηγητές οι οποίοι κατά τη γνώμη του ταίριαζαν στο πρόγραμμα. Σιγά-σιγά χτίστηκε η πρώτη ομάδα των δασκάλων που έκαναν κάποια εκπαίδευση επάνω στη μεθοδολογία του El Sistema, η οποία είναι αρκετά διαφορετική από αυτή του συμβατικού ωδείου» εξηγεί η Δήμητρα Ραφτοπούλου, υπεύθυνη του ελληνικού οργανισμού.

Η ίδια φοίτησε στο Πάντειο, εργάστηκε για ένα διάστημα σε εταιρείες επικοινωνίας στην Αθήνα και αργότερα, λίγο προτού ξεσπάσει η βαριά κρίση στην Ελλάδα, πήγε στο Μιλάνο προκειμένου να σπουδάσει πολιτιστική παραγωγή και μάνατζμεντ στο φημισμένο Πανεπιστήμιο Bocconi. Εργάστηκε στη Σκάλα του Μιλάνου και στη συνέχεια στο θέατρο Regio του Τορίνο, με τομέα ευθύνης τις περιοδείες. Στην Ιταλία γνώρισε τον Ανίς Μπαρνά και όταν ξεκίνησε το El Sistema στη χώρα μας της προτάθηκε να επιστρέψει και να αναλάβει τη θέση που έχει σήμερα. «Μετά τον Σκαραμαγκά, συνεχίσαμε στο Λαύριο και από εκεί στον Ελαιώνα –πάντα μέσα σε καταυλισμούς -, όπου υπήρχαν 19 εθνικότητες» περιγράφει η Δήμητρα Ραφτοπούλου.

Η ίδια εξηγεί ότι τον πρώτο καιρό οι συνθήκες ήταν πολύ δύσκολες. Υπήρχε δυσπιστία και έντονη επιθετικότητα από πλευράς των παιδιών, τόσο μεταξύ τους όσο και απέναντι στους δασκάλους και στους υπευθύνους του προγράμματος: «Κάποια από αυτά τα παιδιά είχαν ζήσει χρόνια ολόκληρα στον δρόμο, ίσως και όλη τους τη ζωή. Δεν ήξεραν τι θα πει τάξη, δάσκαλος, σχολείο. Παράλληλα, είχαν αντιμετωπίσει σκληρή βία και εκφράζονταν ανάλογα. Μπορούσε να δαγκώσει το ένα το άλλο ή ακόμη και τον δάσκαλο, να πηδήξουν από το παράθυρο του κοντέινερ και άλλα τέτοια… Σιγά-σιγά, με το μάθημα, κατάλαβαν ότι δεν χρειάζεται να γίνονται βίαιοι για να πουν αυτό που θέλουν ή να τραβήξουν την προσοχή».

Ανάλογη εμπειρία καταθέτει ο καθηγητής βιολιού Γιάννης Ισμυρνιόγλου που συνεργάζεται με το El Sistema Greece από τον Νοέμβριο του 2017, αρχίζοντας από τον Σκαραμαγκά: «Στην αρχή υπήρχαν εντάσεις, αλλά τώρα η κατάσταση έχει αλλάξει. Τονίζουμε ότι εδώ που μαθαίνουμε μουσική είμαστε όλοι μια οικογένεια και οι διαμάχες δεν έχουν θέση σε αυτήν. Από τη στιγμή που το μάθημα είναι ομαδικό, προσπαθώ να τους δείξω και την ευθύνη της ομάδας. Βάζω τους μεγαλύτερους σε επίπεδο μαθητές να διδάξουν τους μικρότερους. Οταν το παιδί μπει στη θέση του δασκάλου, αισθάνεται ευθύνη: να μελετήσει περισσότερο, να το δείξει σωστά».

Εκτοτε, τα μαθήματα συνεχίστηκαν στον χώρο του Impact Hub στου Ψυρρή, στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης, στο Σχιστό αλλά και στο Μοσχάτο, σε συνεργασία με τη φιλανθρωπική οργάνωση «Αποστολή» της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών. Από το 2017, ορμώμενοι από τη Συναυλία της Sistema European Youth Orchestra (SEYO) στο Ηρώδειο, οι υπεύθυνοι απηύθυναν κάλεσμα και σε έλληνες μουσικούς προκειμένου να γνωρίσουν το πρόγραμμα και να συμμετάσχουν. Ετσι, φτιάχτηκε η νεανική ορχήστρα του El Sistema Greece με μαέστρο τη Φαίδρα Γιαννέλου (οι ηλικίες των μελών κυμαίνονται μεταξύ 6-27 ετών), η οποία ήδη έχει δώσει τις πρώτες της συναυλίες και ετοιμάζεται για τις επόμενες.

Σε λίγες ημέρες θα συμπράξει στο Lullaby Project στο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Το εν λόγω πρότζεκτ γεννήθηκε τον Δεκέμβριο του 2011 στη Νέα Υόρκη, από το Weill Music Institute του Κάρνεγκι Χολ, φέρνοντας σε επαφή νέες μητέρες και εγκύους με καλλιτέχνες, με στόχο να γράψουν και να τραγουδήσουν τα δικά τους νανουρίσματα στα μωρά τους. Στη Νέα Υόρκη το πρόγραμμα απευθύνεται σε οικογένειες σε νοσοκομεία, άστεγες μητέρες, μητέρες-πρόσφυγες, ανάδοχες οικογένειες, μητέρες σε φυλακές και σε σχολεία, και τελικά επεκτείνεται σε ολόκληρες τις ΗΠΑ μέσω συνεργαζόμενων οργανισμών.

Το 2018 το Lullaby Project έφτασε στην Ελλάδα και «συνάντησε» το El Sistema Greece. Πέντε μητέρες που διαμένουν στις προσφυγικές κοινότητες συνεργάζονται με πέντε συνθέτες: γράφουν, συνθέτουν και τραγουδούν νανουρίσματα σε μια νέα κοινή γλώσσα, εμπλουτισμένη με πληθώρα παραδόσεων. Η σύμπραξη αυτή θα παρουσιαστεί την 1η Ιουνίου, οπότε και θα πραγματοποιηθούν δύο ταυτόχρονες παραστάσεις, στην Αθήνα, στο ΚΠΙΣΝ, και στη Νέα Υόρκη, στο Κάρνεγκι Χολ, οι οποίες θα «συνομιλήσουν» μεταξύ τους εκμηδενίζοντας την απόσταση.

«Στα μαθήματα συμμετέχουν παιδιά από τους προσφυγικούς καταυλισμούς και από ευπαθείς ομάδες, παιδιά που δεν έχουν δυνατότητα πρόσβασης σε ωδεία. Στην Ορχήστρα, όμως, λαμβάνουν μέρος φοιτητές ή απόφοιτοι ωδείων αλλά και παιδιά που έχουν παρακολουθήσει κάποιο εύλογο διάστημα τα μαθήματα. Και έχει πραγματικό ενδιαφέρον να βλέπεις έναν απόφοιτο και ένα παιδί που μαθαίνει μουσική λίγους μόλις μήνες να παίζουν δίπλα-δίπλα» λέει η Σόφη Λάμπρου του Impact Hub Athens.

Το El Sistema Greece χρηματοδοτείται από φιλανθρωπικούς οργανισμούς και δωρεές. Με ανάλογο τρόπο έγινε και η προμήθεια μουσικών οργάνων για τα παιδιά. Είτε μέσω προσφορών –μεμονωμένων ή ομαδικών –είτε με αγορές οι οποίες έγιναν από τον ίδιο τον οργανισμό, ο οποίος πλέον αριθμεί 30 εργαζομένους –όλοι τους αμειβόμενοι. «Από τον Σεπτέμβριο ετοιμαζόμαστε για ακόμη μεγαλύτερο άνοιγμα. Θα πάμε σε σχολεία, σε γειτονιές, όπου υπάρχει ανάγκη. Με την ορχήστρα θέλουμε να δώσουμε πολλές συναυλίες, μακάρι να μπορέσουμε να στείλουμε και παιδιά στο εξωτερικό…» καταλήγει η Δήμητρα Ραφτοπούλου με ένα πλατύ χαμόγελο.

«Lullaby Project», σε συνεργασία με το Carnegie Hall: ΚΠΙΣΝ, Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος Εθνικής Λυρικής Σκηνής, την 1η Ιουνίου, στις 21.00.

Η φράση «Μουσική για κοινωνική αλλαγή» υπήρξε το μότο του μουσικού, παιδαγωγού και ακτιβιστή Χοσέ Αντόνιο Αμπρέου (1939-2018), ο οποίος ίδρυσε το El Sistema στη Βενεζουέλα το 1975. Ο σκοπός τού εν λόγω εκπαιδευτικού προγράμματος ήταν να βοηθήσει παιδιά από τις πλέον υποβαθμισμένες περιοχές της χώρας να ξεφύγουν από τη φτώχεια και τη βία μέσω της μουσικής. Η αρχή έγινε με 11 μαθητές σε ένα υπόγειο γκαράζ και βαθμιαία έφθασε να «αγκαλιάζει» εκατοντάδες χιλιάδες Βενεζουελάνους οι οποίοι στελέχωσαν 120 νεανικές και 60 παιδικές ορχήστρες σε ολόκληρη τη χώρα, καθώς και μεγάλο δίκτυο χορωδιών όπου η μουσική εκπαίδευση άρχιζε από την ηλικία των 2 ετών.

Παράλληλα, συμπεριλήφθηκαν εργαστήρια στο πλαίσιο των οποίων τα παιδιά διδάσκονταν να κατασκευάζουν αλλά και να επισκευάζουν όργανα, ειδικά προγράμματα για παιδιά με ειδικές ικανότητες ή μαθησιακές δυσκολίες, καθώς και εξειδικευμένα κέντρα φωνολογίας, οπτικοακουστικών μέσων και ανώτερης μουσικής εκπαίδευσης. Το El Sistema προσέλκυσε παγκόσμιο ενδιαφέρον, ο Αμπρέου τιμήθηκε με σημαντικά βραβεία, ενώ περισσότερες από 50 χώρες στηρίχθηκαν σε αυτό, προκειμένου να συστήσουν αντίστοιχα προγράμματα. Η Συμφωνική Ορχήστρα Νέων «Σιμόν Μπολιβάρ» είναι ο διασημότερος «καρπός» του προγράμματος, από όπου αναδείχθηκε και ο σουπερστάρ αρχιμουσικός Γκουστάβο Ντουνταμέλ, νυν μουσικός διευθυντής της Φιλαρμονικής του Λος Αντζελες.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 20 Μαϊου 2018.