Tο «φάντασμα» του Μαρξ πάνω από το Μέγαρο Μαξίμου

«Ο μαρξισμός δεν είναι τσιτάτα, αλλά εργαλείο για να καταλάβουμε τον κόσμο» δήλωνε ο Αλ. Τσίπρας το 2013. Ηταν η εποχή που ο ΣΥΡΙΖΑ ατένιζε με αξιώσεις την προοπτική της κατάκτησης της κυβερνητικής εξουσίας που δεν άργησε να έρθει δύο χρόνια μετά. Ηταν η δική του «έφοδος στον ουρανό», όπως είχε γράψει ο Μαρξ για το επαναστατικό εγχείρημα της Κομμούνας του Παρισιού του 1871. Φράση που θα επικαλεστεί ο κ. Τσίπρας, ως πρωθυπουργός πια, ενώπιον του Εμανουέλ Μακρόν στην Πνύκα το 2017 για να ξεδιπλώσει το δικό του αφήγημα -της ευρωπαϊκής, ειρηνικής εφόδου, όπως την είχε χαρακτηρίσει, κατά των κοινωνικών προβλημάτων στη Γηραιά Ηπειρο.

Ωστόσο η «βίαιη ωρίμαση», η μνημονιακή μετάλλαξη και το τέλος των «αυταπατών» πόσο απομάκρυναν τον ΣΥΡΙΖΑ από τον Μαρξ ή, διαφορετικά, πόση σχέση έχει ο ΣΥΡΙΖΑ με τον Μαρξ και τον μαρξισμό; Το πρόσφατο πρωτοσέλιδο της κομματικής εφημερίδας «Αυγή» με την pop art προσωπογραφία του γερμανού επαναστάτη διανοητή, με αφορμή τα 200 χρόνια από τη γέννησή του, διήγειρε πολλαπλώς τα ιδεολογικά και πολιτικά αντανακλαστικά εντός αλλά κυρίως εκτός κυβερνώντος κόμματος, με την κομμουνιστική Αριστερά να κατακεραυνώνει τον ΣΥΡΙΖΑ για υποκρισία και προσπάθεια να προσαρμόσει τον θεμελιωτή της κομμουνιστικής θεωρίας «στα μέτρα του» ως άλλοθι για τις πολιτικές του επιλογές, οι οποίες πόρρω απέχουν από την επαναστατική θεωρία του Μαρξ που ως… φάντασμα πλανιέται πάνω από το Μέγαρο Μαξίμου.

Η δημόσια συζήτηση με αφορμή τα 200 χρόνια από τη γέννηση του συγγραφέα του «Κεφαλαίου» συμπίπτει με τη συμπλήρωση των 50 χρόνων από τη διάσπαση του ΚΚΕ (12η Ευρεία Ολομέλεια του 1968) που διαμόρφωσε τα δύο μεταπολιτευτικά ρεύματα της κομμουνιστικής και ευρωκομμουνιστικής θεώρησης και πυροδότησε σκληρή ιδεολογική και πολιτική διαπάλη ανάμεσα στον «ορθόδοξο» μαρξισμό – λενινισμό που εκφράζει το ΚΚΕ και την «ευέλικτη» μορφή του, που εξέφρασε το ΚΚΕ Εσωτερικού. Η αποκομμουνιστικοποίηση της ανανεωτικής Αριστεράς κορυφώθηκε με τη διάσπαση του ΚΚΕ Εσωτερικού το 1987, από την οποία προέκυψε η Ελληνική Αριστερά (ΕΑΡ) υπό τον Λεωνίδα Κύρκο και το ΚΚΕ Εσωτερικού –Ανανεωτική Αριστερά υπό τον Γιάννη Μπανιά, το οποίο μετεξελίχθηκε σε Ανανεωτική Κομμουνιστική Οικολογική Αριστερά (ΑΚΟΑ) το 1991.

Ηταν η πτέρυγα εκείνη που ήθελε να διατηρήσει έναν σύγχρονο μαρξιστικό χαρακτήρα μακριά από δογματισμούς και θεωρητικές ομφαλοσκοπήσεις. Πολλά από τα στελέχη της βρέθηκαν από τα μετερίζια των μαρξιστικών αναζητήσεων να είναι υπουργοί και κορυφαίοι παράγοντες του μνημονιακού ΣΥΡΙΖΑ: ο Πρόεδρος της Βουλής Ν. Βούτσης, ο υπουργός Επικρατείας Αλ. Φλαμπουράρης, ο υπουργός Εσωτερικών Π. Σκουρλέτης, η υπουργός Διοικητικής Μεταρρύθμισης Ολγα Γεροβασίλη, η αναπληρώτρια υπουργός Κοινωνικής Αλληλεγγύης Θεανώ Φωτίου, ο υπουργός Δικαιοσύνης Στ. Κοντονής, ο υπουργός Παιδείας Κ. Γαβρόγλου, οι πρώην υπουργοί Ν. Φίλης, Θ. Δρίτσας, Τασία Χριστοδουλοπούλου κ.ά. Μεταξύ αυτών και «θεωρητικοί», όπως ο πρώην υπουργός Αρ. Μπαλτάς, καθηγητής Φιλοσοφίας των Επιστημών στο ΕΜΠ –όπου δίδαξε και τον κ. Τσίπρα –και εκ των μελετητών του θεμελιωτή του «δομικού μαρξισμού» Λουί Αλτουσέρ, αλλά και ο Χ. Γολέμης, ο οποίος παραιτήθηκε πριν από έναν χρόνο από διευθυντής του Ινστιτούτου «Νίκος Πουλαντζάς» λόγω πολιτικών διαφωνιών με την κυβερνητική «γραμμή».

Μαρξιστικό παρελθόν έχουν και τα στελέχη που προέρχονται από το ΚΚΕ και «μετακόμισαν» μετά τη διάσπαση του κόμματος το 1991 στον Συνασπισμό αναθεωρώντας την άποψή τους για τη μαρξιστική θεωρία. Ηταν η εποχή των μεγάλων ανατροπών (και θεωρητικών) με την κατάρρευση του «υπαρκτού σοσιαλισμού». Ενα τμήμα τους αποχώρησε από τον ΣΥΡΙΖΑ τον Αύγουστο του 2015, όταν ψηφίστηκε το τρίτο μνημόνιο: Π. Λαφαζάνης, Δ. Στρατούλης, Ν. Χουντής, Π. Λεουτσάκος κ.ά., οι οποίοι επαναπροσέγγισαν τις μαρξιστικές καταβολές τους. Με μεγάλη μαρξιστική παιδεία είναι οι σημερινοί υπουργοί Οικονομίας και Ανάπτυξης Ι. Δραγασάκης και Εξωτερικών Ν. Κοτζιάς –ο πρώτος ήταν επικεφαλής του Οικονομικού Τμήματος της ΚΕ του ΚΚΕ και ο δεύτερος επικεφαλής της Ιδεολογικής του Επιτροπής, ήταν το στέλεχος του Περισσού που «έπαιζε τον Μαρξ και τον Λένιν στα δάχτυλα…».

Ξεχωριστή περίπτωση αποτελεί ο υπουργός Οικονομικών Ευ. Τσακαλώτος, ο άνθρωπος που σήκωσε εξ ολοκλήρου στις πλάτες του το τρίτο μνημόνιο και παρά ταύτα δεν διστάζει να επικαλεστεί με κάθε ευκαιρία τον θεμελιωτή του διαλεκτικού και ιστορικού υλισμού, τον οποίο έχει μελετήσει εμβριθώς. «Τόσο ώστε να τον παραφράζει με μεγάλη ευκολία» σχολιάζουν πικρόχολα στο ΚΚΕ, με το οποίο έχει συγκρουστεί συχνά στη Βουλή στο όνομα του Μαρξ!

Ο γνωστός από την περίοδο της κρίσης βρετανός δημοσιογράφος Πολ Μέισον είχε πει για τον κ. Τσακαλώτο, όταν διαδέχθηκε τον «ασυνεπή μαρξιστή», όπως έχει αυτοπροσδιοριστεί, Γιάνη Βαρουφάκη (ο οποίος, ειρήσθω εν παρόδω, έγραψε την εισαγωγή στη νέα έκδοση του «Κομμουνιστικού Μανιφέστου» των Μαρξ και Ενγκελς που κυκλοφόρησε πριν από λίγες ημέρες στη Βρετανία): «Ο Τσακαλώτος είναι μαρξιστής που συμβιβάζεται με την πραγματικότητα του καπιταλισμού». Λίγες ώρες μετά την ψήφιση πέρυσι τέτοιον καιρό του πολυνομοσχεδίου με τα προαπαιτούμενα της δεύτερης αξιολόγησης (μεταξύ των οποίων η περικοπή των συντάξεων από το 2019 και η μείωση του αφορολογήτου από το 2020), ο κ. Τσακαλώτος δήλωνε: «Οπως έχει πει ο Μαρξ, οι άνθρωποι καθορίζουν την πορεία τους, αλλά όχι κάτω από συνθήκες που διαλέγουν οι ίδιοι». Ετσι βρέθηκε τον περασμένο Δεκέμβριο να χτυπάει το καμπανάκι στο χρηματιστήριο της μητρόπολης του καπιταλισμού: «Ενας μαρξιστής στη Wall Street» έγραψε τότε ο Τύπος.

ΑΡ. ΜΠΑΛΤΑΣ, βουλευτής, μέλος της ΚΕ του ΣΥΡΙΖΑ
«Ο Μαρξ άνοιξε έναν νέο τρόπο να βλέπουμε τις κοινωνίες»

«Η σημασία του Μαρξ είναι ότι άνοιξε στην ανθρώπινη σκέψη έναν νέο τρόπο να βλέπουμε τις κοινωνίες. Ξεκινώντας από την ανάλυση του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, ανέδειξε τον τρόπο που οργανώνονται οι κοινωνίες ως συναρθρώσεις τρόπων παραγωγής. Και αυτή η οπτική τουλάχιστον μέχρι σήμερα δεν έχει αμφισβητηθεί. Από εκεί και πέρα, προφανώς ο Μαρξ δεν τα έλυσε όλα και οι επίγονοί του, είτε αναφερόμενοι κατευθείαν σε αυτόν είτε όχι, προχώρησαν σε διάφορες θεωρήσεις που συναρτώνται με την οπτική του. Ταυτόχρονα υπάρχει ένα φιλοσοφικό έργο ημιτελές και επιδεχόμενο διάφορες ερμηνείες, το οποίο μάς επιτρέπει να δούμε αλλιώς την ιστορία της Φιλοσοφίας και τη συμβολή διαφόρων φιλοσόφων από τον Αριστοτέλη μέχρι τον Σπινόζα, τον Χέγκελ και τον Φόιερμπαχ. Τα παραπάνω είναι απολύτως ενεργά σήμερα και ο ΣΥΡΙΖΑ εξακολουθεί να εμπνέεται κατά μεγάλο μέρος από αυτές τις ιδέες».

Ν. ΦΙΛΗΣ, βουλευτής, μέλος της ΠΓ του ΣΥΡΙΖΑ
«Το πρόταγμα του Μαρξ για αλλαγή της κοινωνίας εμπνέει»

«Ο ΣΥΡΙΖΑ είναι κόμμα προγραμματικής ενότητας, που όμως το πρόγραμμά του βασίζεται σε αριστερές – προοδευτικές αρχές και υπηρετεί την επιδίωξη του δημοκρατικού μετασχηματισμού και της κοινωνικής αλλαγής. Στον καπιταλισμό της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, που είναι ριζικά διαφορετικός από εκείνον του 19ου αιώνα, όπου όμως επιβεβαιώνεται το μαρξιστικό σχήμα της ταξικής πόλωσης, τόσο σε εθνικό – περιφερειακό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο, η σκέψη, η ανάλυση και το πρόταγμα του Μαρξ, ότι πρέπει και μπορεί να αλλάξει η κοινωνία προς όφελος των πολλών, εμπνέουν και σηματοδοτούν πολιτικά τα κόμματα και τα κινήματα της ριζοσπαστικής Αριστεράς. Με αυτή την έννοια, ο ΣΥΡΙΖΑ (παρά τους μνημονιακούς καταναγκασμούς που δοκιμάζουν τις ιδεολογικές αντοχές του) εξακολουθεί να είναι ένα κόμμα που εντάσσεται όχι μόνο ιστορικά, αλλά και ιδεολογικά – προγραμματικά στον ευρύ και ανοικτό ορίζοντα των μαρξιστικών αναζητήσεων. Αυτός ο ορίζοντας είναι αναγκαίος για την αλλαγή στην Ευρώπη, καθώς εδώ σήμερα πλανώνται όχι μόνο φαντάσματα αλλά και εφιάλτες, που μόνο με τη ριζική αντιμετώπιση των κοινωνικών ανισοτήτων και την αποφασιστική διεύρυνση της δημοκρατίας παντού μπορούν να αντιμετωπιστούν».

Ι. ΓΚΙΟΚΑΣ, βουλευτής, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ
«Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει τόση σχέση με τον Μαρξ όση ο φάντης με το ρετσινόλαδο»

«Στο ερώτημα τι σχέση έχει ο ΣΥΡΙΖΑ με τον Μαρξ και τον μαρξισμό θα μπορούσαμε να απαντήσουμε απλώς: “Οση σχέση έχει ο φάντης με το ρετσινόλαδο” ή “όση σχέση έχει ο Π. Καμμένος με τον Φρ. Ενγκελς”!
Ωστόσο τα πράγματα είναι σοβαρά για να επιτρέψουμε λαθροχειρίες γύρω από το έργο του κορυφαίου επαναστάτη διανοητή και θεμελιωτή του επιστημονικού κομμουνισμού. Ρωτούμε: Τι σχέση έχει ο Μαρξ και ο μαρξισμός με τις υποκλίσεις στον Τραμπ, τον Νετανιάχου, τον Πάπα της Ρώμης; Με τα καμπανάκια της Wall Street και τα συνέδρια του ΣΕΒ; Με τη διατήρηση και διεύρυνση των αμερικανονατοϊκών βάσεων στη χώρα μας; Με το ξεπούλημα του νερού, της ΔΕΗ, του ΟΤΕ, των λιμανιών και αεροδρομίων;

Με την εφαρμογή όλων των μνημονίων, την επίθεση στο δικαίωμα της απεργίας; Με τους πλειστηριασμούς, τα χαρατσώματα, τα ματωμένα πλεονάσματα και άλλα τόσα; Τίποτα από αυτά δεν είναι δίκαιο… ωστόσο έγιναν πράξη από τον ΣΥΡΙΖΑ. Ομως έχει αξία να σημειώσουμε και το εξής: Ο ΣΥΝ – πρόδρομος του ΣΥΡΙΖΑ – και πριν αναλάβει τα καθήκοντα της αστικής διακυβέρνησης κακοποιούσε το έργο του Μαρξ, τη θεωρία του για τους νόμους κίνησης του καπιταλισμού, τα ιστορικά ξεπερασμένα όριά του και την αναγκαιότητα της επαναστατικής ανατροπής του. Διαχρονικά το αποσυνέδεε από την επαναστατική δράση του ίδιου του Μαρξ στο πλαίσιο της Διεθνούς και του εργατικού κινήματος.

Ο ΣΥΝ υπήρξε από τους μεγαλύτερους αρνητές της αναγκαιότητας ύπαρξης ΚΚ και επεδίωξε τη μετάλλαξη και διάλυσή του στη χώρα μας. Εδωσε “αριστερό” άλλοθι στην κατασυκοφάντηση της Οκτωβριανής Επανάστασης, της εργατικής εξουσίας, του σοσιαλισμού που γνωρίσαμε. Ας συνεχίσουν λοιπόν να υπηρετούν το κεφάλαιο και να τρέμουν την ανατροπή του από “της γης τους κολασμένους”».

Η ιστορία μιας αφίσας

Μια αφίσα για το φεστιβάλ της εφημερίδας της Κομμουνιστικής Νεολαίας της Γαλλίας «L’ Avant-Garde» ενέπνευσε τα στελέχη της ΕΚΟΝ «Ρήγας Φεραίος», Νεολαίας του ΚΚΕ Εσωτερικού, που την υιοθέτησαν προτρέποντας τους νέους της εποχής (τέλη της δεκαετίας του ‘70 – αρχές της δεκαετίας του ‘80) να αγωνιστούν με το κόμμα τους για την ανανέωση. Απεικόνιζε τον Μαρξ με γυαλιά που φορούσαν οι πρώτοι μοτοσικλετιστές στα τέλη του 19ου αιώνα, κατά τον οποίο έζησε ο γερμανός φιλόσοφος (1818-1883), να κάνει οτοστόπ! Η αφίσα είχε προκαλέσει αντιδράσεις κυρίως στα αμφιθέατρα, αλλά και εντός του ΚΚΕ Εσωτερικού, με την παλιά φρουρά να εκφράζει δυσπιστία για τον τολμηρό συμβολισμό. Κάποιοι θεώρησαν ότι αποτελεί «ιεροσυλία» και ότι θα δώσει λαβή στο ΚΚΕ να επιτεθεί για άλλη μια φορά στους «συντρόφους της αντίπερα όχθης» για απεμπόληση των ιδεών του μαρξισμού. Τελικά, επικράτησε η επιθυμία των νεολαίων του κόμματος οι οποίοι ατένιζαν με κριτική ματιά και τον Μαρξ και τις απόψεις της ηγεσίας του κόμματος. Ηταν η φάση της «απομάγευσης» του μαρξισμού.

Βεβαίως και στην Ελληνική Κομμουνιστική Νεολαία (ΕΚΟΝ) «Ρήγας Φεραίος» υπήρχαν διαφορετικές πτέρυγες: μια πιο «δεξιά» και μια πιο «αριστερή» με αναφορές στον «κριτικό μαρξισμό» και τον Νίκο Πουλαντζά, έναν ακόμα εκπρόσωπο του «δομικού μαρξισμού» που είχε συνταχθεί με το ΚΚΕ Εσωτερικού, τον Αλτουσέρ και τον «φιλόσοφο της αυτονομίας» Κορνήλιο Καστοριάδη. Ηταν το κομμάτι εκείνο που αποτέλεσε τη «Β’ Πανελλαδική», η οποία ήρθε σε ρήξη με την ηγεσία του κόμματος και διασπάστηκε από τον «Ρήγα».