Η βάσανος των μεταρρυθμίσεων

Εν μεγάλη Eλληνική αποικία, 200 π.X. Κ.Π. Καβάφης

1.Ταπείνωση 1η. Μια φορά κι έναν καιρό, σε μια χώρα μακρινή και υπερήφανη, κάποιοι ξένοι έμποροι έφτασαν με την πραμάτεια τους. Βρήκαν όμως τα λιμάνια κλειστά για το καλύτερό τους εμπόρευμα. Το όπιο. Οι έμποροι ζήτησαν βοήθεια από τη βασίλισσά τους κι αυτή έστειλε στόλο που διέλυσε τον αυτοκρατορικό στρατό της περήφανης χώρας και την ανάγκασε να διαπραγματευτεί ένα σκληρό «μνημόνιο» με τους ξένους. Τους παραχώρησε το λιμάνι, το δικαίωμα να πωλούν τα εμπορεύματά τους και άλλα πολλά. Ηταν μια σκληρή ταπείνωση για τη χώρα που χιλιάδες χρόνια θεωρούσε ότι είναι το κέντρο της Γης, περιφρονούσε τους βάρβαρους που κατοικούσαν έξω από τα σύνορα της τεράστιας χώρας τους. Οι αυλικοί συγκεντρώθηκαν και με τα πολλά παραδέχτηκαν ότι οι βάρβαροι είχαν καταφέρει σπουδαίες προόδους στις τεχνικές του πολέμου, της διπλωματίας και της επιστήμης. Ετσι πρότειναν και εφάρμοσαν μια σειρά μεταρρυθμίσεων. Αρχισαν να μεταφράζουν επιστημονικά κείμενα που ήταν το υπόστρωμα της πολεμικής ισχύος των βαρβάρων, κατέστρωσαν ένα πρόγραμμα που το είπαν «πρόγραμμα αυτοενδυνάμωσης» και δημιούργησαν υπουργείο Εξωτερικών για να διαπραγματεύονται με τους ξένους. Γιατί μέχρι τότε δέχονταν τις αντιπροσωπείες των βαρβάρων μόνο για να υποβάλουν τα δώρα και τον σεβασμό τους στους αυτοκράτορες.

2.Ταπείνωση 2η. Για κακή τους τύχη, η όρεξη για ελεύθερη εμπορική πρόσβαση στην πλούσια και τεράστια χώρα μεταδόθηκε και σε άλλες βάρβαρες χώρες. Μια από αυτές, που την ονόμαζαν Γαλλία, αποφάσισε και κατέκτησε ιμπεριαλιστικά μια γειτονική περιοχή, μαλακό υπογάστριο της Αυτοκρατορίας, που την έλεγαν Ινδοκίνα. Η νέα ήττα, παρά τις μεταφράσεις και τις άλλες μεταρρυθμίσεις, απέδειξε ότι δεν ήσαν αρκετές. Μια νέα ορμή κατέλαβε τους ταλιμπάν εκσυγχρονιστές της Αυλής. Ομως οι μανδαρίνοι στην πλειοψηφία τους άρχισαν να αντιδρούν στον τόσο εκσυγχρονισμό, που απειλούσε πλέον και τις ίδιες τους τις θέσεις στην Αυλή.

3.Ταπείνωση 3η. Στο μεταξύ κι άλλες χώρες άρχισαν να εισβάλλουν στην αγορά, να εγκαθιστούν στρατεύματα προστασίας για τους εμπόρους. Καταμετρήθηκαν 18 τέτοιες χώρες. Ησαν όλες ευρωπαϊκές, εκτός από μία. Την Ιαπωνία. Μια χώρα στη γειτονιά της, μικρή και ασήμαντη, που όμως υιοθέτησε τις απαραίτητες ριζικές μεταρρυθμίσεις αποκτώντας την ιδιοκτησία τους. Χωρίς μνημόνια και τσιριμόνιες. Με αποτέλεσμα όχι μόνο να σηκώσουν αναιδές κεφάλι, αλλά και να τους νικήσουν κατά κράτος. Στο μεταξύ, οι 18 απαίτησαν και δημιούργησαν μια οχυρωμένη περιοχή κοντά στα Ανάκτορα, όπου ζούσαν εκτός αυτοκρατορικής κυριαρχίας, ώσπου το μαχαίρι έφτασε στο κόκαλο.

4.Οι «αγανακτισμένοι». Στο μεταξύ, στην επαρχία άρχισε να δημιουργείται ένα αυθόρμητο κίνημα λαϊκό, μια και η οικονομία δεν πήγαινε καλά. Τους συμμετέχοντες, κυρίως αγρότες, τους ονόμασαν Boxers. Αξεστοι, χωρίς παιδεία και δυνατότητα ανάλυσης σύνθετων καταστάσεων, διοχέτευσαν την οργή τους προς τους ξένους. Κι έτσι έδωσαν την ευκαιρία στους συντηρητικούς μανδαρίνους όχι μόνο να διακόψουν τον εκσυγχρονισμό, αλλά και να εκτελέσουν τους συναδέλφους τους αυλικούς, εκτός από δύο! Τα υπόλοιπα στην κινηματογραφική ταινία «Οι 55 ημέρες στο Πεκίνο».

5.Ο Τσάρλτον Ιστον και η Αβα Γκάρντνερ. Οι παλαιότεροι ίσως να θυμούνται την ταινία του 1963, μια υπερπαραγωγή του Χόλιγουντ που περιγράφει τον έρωτα μιας ξεπεσμένης ρωσίδας αριστοκράτισσας και ενός γενναίου αμερικανού στρατηγού, που μαζί με τον Ντέιβιντ Νίβεν οχυρωμένοι στην πόλη των ξένων αμύνονται στην επέλαση των αγανακτισμένων Boxers. Με την αυτοκράτειρα να έχει ενστερνιστεί το κίνημα των αγανακτισμένων, να απαιτεί την άμεση απομάκρυνση των εκατοντάδων ξένων και των μικρών στρατευμάτων που τους προστάτευαν. Η αντίσταση στις ορδές των επιτιθέμενων ήταν πολύνεκρη, αιματηρή, ανελέητη. Μέχρι και η όμορφη Ρωσίδα τραυματίζεται θανάσιμα. Αλλά τελικά οι «καλοί» την τελευταία στιγμή σώζονται, μια και το ιππικό φτάνει και συντρίβει χωρίς έλεος τους πολιορκητές. Η τελευταία φράση της αυτοκρατορικής κυρίας είναι: «Σήμερα τελειώνει η δυναστεία».

Κάποια συμπεράσματα. Η δυναστεία των Τσινγκ καταρρέει λίγα χρόνια αργότερα και ύστερα από πολλές και μακροχρόνιες συγκρούσεις η Κίνα βρίσκεται και πάλι στον δρόμο για την κατάκτηση της πρώτης θέσης ισχύος, όπου και βρισκόταν πριν από την ιστορία μας. Κάποια χρήσιμα συμπεράσματα από αυτή τη σύντομη ιστορική αναδρομή, εν όψει της εξόδου μας στις αγορές.

1
Μια χώρα δεν μπορεί να σταθεί στα πόδια της μεσοπρόθεσμα αν δεν είναι προετοιμασμένη και αποφασισμένη να βρίσκεται σε διαδικασία μεταρρυθμίσεων, που να την προσαρμόζουν στις ανάγκες της εποχής. Οσο επώδυνες και όσο αντιδημοφιλείς και αν είναι.

2
Τα κινήματα των αγανακτισμένων-Boxers, καθώς τροφοδοτούνται κυρίως από το συναίσθημα, μπορεί να δίνουν διέξοδο στην οργή, αλλά δεν μπορεί να είναι σχέδιο κυβερνητικό. Γιατί αντί για λύσεις προκαλούν προβλήματα, ακόμα και ανεπανόρθωτες καταστροφές, ανατροπές ή ακόμη και εξαφάνιση.

3
Τα μνημόνια προσαρμογής που επιβάλλονται από τους εκάστοτε ισχυρούς δεν έχουν αποτελέσματα, παρά μόνο αν γίνουν κτήμα –ιδιοκτησία το λέμε αλλιώς –των ενδιαφερομένων.

4
Το να θεωρείς ότι κατέχεις την αλήθεια, ότι έχεις μια θέση δεδομένη στην ανθρωπότητα, ή ότι το ένδοξο παρελθόν σου σε καλύπτει απέναντι στις μεταρρυθμιστικές ανάγκες, χωρίς να λαμβάνεις υπόψη την πραγματικότητα, είναι σαν να συγκρούεσαι μετωπικά με τοίχο. Γιατί η οικονομία είναι ηλίθια σαν τούβλο και η ιδεολογία εξαερώνεται στη σύγκρουση αυτή.

5
Πριν από όλα όμως, για την επιβίωση μιας χώρας σε έναν κόσμο που τρέχει με ασύλληπτη για άλλες εποχές ταχύτητα, χρειάζεται συστηματική και διαρκώς εξελισσόμενη εκπαίδευση.

6
Τέλος, τα τείχη που υψώνονται από αντιμεταρρυθμιστικές δυνάμεις είναι σαν τα σινικά τείχη ή σαν την προστασία της ΕΕ. Για ένα διάστημα προστατεύουν, αλλά έχουν ημερομηνία λήξης. Μετά την ημερομηνία αυτή οι ορδές των λαών της στέπας και η διαρκώς αυξανόμενη ισχύς των γειτόνων σου που μεταρρυθμίζουν αποστεωμένες δομές στρέφονται απειλητικά σε βάρος σου.

Ο κ. Αντώνης Τριφύλλης είναι πρώην στέλεχος της ΕΕ και μέλος του Εποπτικού Συμβουλίου της διαΝΕΟσις.