Αβραάμ Β. Γεοσούα: «Η Μεσόγειος μας ενώνει»

Αβραάμ Β. Γεοσούα
Η κομπάρσα
Mετάφραση Μάγκυ Κοέν
Εκδόσεις Καστανιώτη, 2018
σελ. 352, τιμή 18 ευρώ

Βρέθηκε την περασμένη εβδομάδα στην Αθήνα, μαζί με πέντε ακόμη ισραηλινούς συγγραφείς, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για την «Αθήνα, Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου 2018». Ο βραβευμένος και πολυμεταφρασμένος Αβραάμ Γεοσούα, ένας από τους συγγραφείς της λεγόμενης «εθνικής σχολής» του Ισραήλ –συγγραφείς που εμφανίστηκαν στα γράμματα μετά την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ, διαμορφώνοντας το πρόσωπο της ισραηλινής λογοτεχνίας -, είναι γνωστός και αγαπημένος συγγραφέας και στην Ελλάδα. Καταγόμενος από σεφαραδίτικη οικογένεια της Θεσσαλονίκης που μετακινήθηκε στην Παλαιστίνη στα μέσα του 19ου αιώνα, γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Ιερουσαλήμ και έζησε στη Χάιφα, όπου δίδασκε Συγκριτική Γραμματολογία στο πανεπιστήμιο της πόλης.

Τώρα, στην όγδοη δεκαετία της ζωής του και μετά τον πρόσφατο θάνατο της συζύγου του, έχει μετακομίσει στο Τελ Αβίβ για να είναι κοντά στα παιδιά και στα εγγόνια του. Η οικογένεια, οι σχέσεις με τα αδέρφια και τους γονείς, οι αλλαγές στον τρόπο ζωής που επιβάλλει η ηλικία, η ανησυχία των γονιών για τα παιδιά τους και η έγνοια των παιδιών για τους ηλικιωμένους γονείς τους, καθώς και οι αποφάσεις που καθορίζουν τη ζωή μας βρίσκονται στο επίκεντρο του μυθιστορήματός του Η κομπάρσα (μετάφραση Μάγκυ Κοέν, Καστανιώτης 2018) που μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά. Η πρωταγωνίστρια, η 42χρονη Νόγκα, αρπίστρια στη συμφωνική ορχήστρα του Αρνχαϊμ, μετακομίζει για τρεις μήνες από την Ολλανδία, όπου ζει μόνιμα, στην Ιερουσαλήμ, για να προσέχει το διαμέρισμα της μητέρας της όσο εκείνη δοκιμάζει τη ζωή σε έναν οίκο ευγηρίας στο Τελ Αβίβ ύστερα από παρότρυνση του γιου της. Η επιστροφή στο πατρικό σπίτι, στην Ιερουσαλήμ των παιδικών χρόνων, θα φέρει τη Νόγκα αντιμέτωπη με αποφάσεις που καθόρισαν τη ζωή της και τώρα καλείται να επανεξετάσει. Αυτά θα συζητούσαμε στην προγραμματισμένη μας συνέντευξη. Ωστόσο, μας πρόλαβαν οι διεθνείς εξελίξεις.

Μία μέρα πριν από τη συνάντησή μας με τον Αβραάμ Γεοσούα σε κεντρικό ξενοδοχείο της Αθήνας, στην Ιερουσαλήμ γίνονταν τα εγκαίνια της αμερικανικής πρεσβείας, ενώ οι Παλαιστίνιοι διαμαρτύρονταν στη συνοριακή γραμμή στη Λωρίδα της Γάζας, με τον ισραηλινό στρατό να ανοίγει πυρά εναντίον τους στην πιο αιματηρή σύγκρουση από το 2014. Ο Γεοσούα, δηλωμένος υπέρμαχος της ειρηνικής λύσης των δύο κρατών, είναι θλιμμένος. «Ηταν τρέλα του Τραμπ να μεταφέρει την αμερικανική πρεσβεία στην Ιερουσαλήμ. Πρόκειται για ένα μεγάλο λάθος που καταδικάζει κάθε δυνατότητα ειρηνευτικών συνομιλιών», λέει ο ισραηλινός συγγραφέας. «Σε μια συμβιβαστική λύση θα υπήρχε παρουσία των Παλαιστινίων στην Ιερουσαλήμ, θα ήταν κοινή πρωτεύουσα για τα δύο κράτη. Η αναγνώρισή της τώρα ως πρωτεύουσας του Ισραήλ από τις ΗΠΑ μάς απομακρύνει από αυτό το ενδεχόμενο». Από την άλλη, δηλώνει «οργισμένος με τη Χαμάς. Ηττηθήκαμε το 2006, εκκενώσαμε τη Λωρίζα της Γάζας από τον στρατό και τους εποίκους και αντί να αναζητήσουν χρήματα και να φροντίσουν να ξεκινήσει η ανοικοδόμηση, αντί να κάνουν τη Λωρίδα της Γάζας μια νέα Σιγκαπούρη, σκάβουν τούνελ, εκτοξεύουν ρουκέτες και έχουν καταδικάσει τους Παλαιστινίους στη φτώχεια». Υπάρχει βέβαια και ο εποικισμός της Δυτικής Οχθης από τους Ισραηλινούς και το απαρτχάιντ, που βρίσκει «πολύ λυπηρό» και υποστηρίζει ότι «πλέον, η εφικτή λύση για την κατάλυση του απαρτχάιντ είναι να δοθεί ιθαγένεια στους Παλαιστινίους της Δυτικής Οχθης και να αποκτήσουν ίσα δικαιώματα με τους Ισραηλινούς».

Ελπίζοντας τόσα χρόνια για την ειρήνη, ανησυχεί με την τροπή που πήραν τα πράγματα. «Ανησυχώ τι κόσμο θα αφήσω στα παιδιά μου» λέει και περνάμε στο θέμα του μυθιστορήματός του: τα παιδιά. Εχοντας τρία παιδιά ο ίδιος, μία κόρη και δύο γιους, ήθελε να διερευνήσει «την απόφαση πολλών νέων ανθρώπων, ιδίως στην Ευρώπη, λιγότερο στο Ισραήλ, να μην αποκτήσουν παιδιά. Ειδικά για μια γυναίκα, τι είναι αυτό που την οδηγεί να πάρει αυτή την απόφαση, ειδικά σήμερα που τα πράγματα έχουν αλλάξει και μπορεί να αποκτήσει και να μεγαλώσει μόνη της ένα παιδί;». Μιλάει για μια κοινωνία πολύ προοδευτική στην επιστήμη και στις αντιλήψεις σε αυτόν τον τομέα, για τις προόδους στην τεχνητή γονιμοποίηση, για τη μεγάλη δραστηριότητα και την «τρέλα» που επικρατεί στο Ισραήλ για την απόκτηση παιδιού. Κάνει λόγο για μια 56χρονη Ισραηλινή που αποφάσισε να ξαναγίνει μάνα όταν ο γιος της σκοτώθηκε στον πόλεμο, για τους Ισραηλινούς που καταψύχουν το σπέρμα τους πριν φύγουν για τον στρατό σε περίπτωση που δεν γυρίσουν πίσω, για την κόρη του που απέκτησε παιδί –«έχω μια δωδεκάχρονη όμορφη εγγονή» –και αποφάσισε να το μεγαλώσει από κοινού με έναν ομοφυλόφιλο φίλο της. «Αν λοιπόν η δυνατότητα υπάρχει, γιατί μια γυναίκα αποφασίζει να μην κάνει παιδιά;».

«Υστερα από τόσα μυθιστορήματα είναι η πρώτη φορά που δίνω σε μια γυναίκα τον πρωταγωνιστικό ρόλο» λέει ο Γεοσούα για την Κομπάρσα, που έχει χαρακτηριστεί φεμινιστικό μυθιστόρημα. «Μπήκα στη νοοτροπία της και μπόρεσα να κατανοήσω τον τρόπο σκέψης της, αν και είναι δύσκολος χαρακτήρας» λέει για τη Νόγκα. «Είναι μια δυνατή ανεξάρτητη γυναίκα που ξέρει τι θέλει. Ηταν κάποτε παντρεμένη, είχε έναν ευτυχισμένο γάμο αλλά δεν ήθελε παιδιά. Ο άνδρας της δεν το δέχτηκε και χώρισαν. Η οικογένειά της αποδέχεται την απόφασή της, η μητέρα της, ο πατέρας της, το περιβάλλον της την αποδέχονται. Ωστόσο, ήθελα να εξετάσω τι μπορεί να συμβεί αν αλλάξει γνώμη, ήθελα να διερευνήσω την ιδέα πώς ένας άνθρωπος αλλάζει γνώμη, πώς λειτουργούν οι μηχανισμοί του εαυτού, πώς μπορεί γεγονότα που δεν σχετίζονται με εμάς και τις αποφάσεις μας να προκαλέσουν ρωγμές στη βεβαιότητα των αποφάσεών μας». Περνώντας τον καιρό της στην Ιερουσαλήμ ως κομπάρσα στον κινηματογράφο και στο θέατρο, η Νόγκα αλλάζει αργά και έμμεσα γνώμη σχετικά με το αν θέλει να κάνει παιδί. «Θα αποκτήσει τελικά» αποκαλύπτει ο συγγραφέας για την ηρωίδα του, η οποία εμφανίζεται με παιδί σε μια σκηνή του μυθιστορήματός του Η σήραγγα, που θα κυκλοφορήσει σύντομα στο Ισραήλ. Πρόκειται για πολύ ευαίσθητα ζητήματα της γυναικείας ψυχολογίας, που την κατανόησή τους οφείλει ο Γεοσούα «στην πολύ στενή συμβίωση, επί πενήντα έξι χρόνια» με την ψυχαναλύτρια γυναίκα του.

Υπάρχουν δικές του αποφάσεις που έχει αμφισβητήσει; τον ρωτήσαμε. «Μικρός ήθελα να γίνω δικηγόρος», απάντησε, «αλλά είχα καλή πένα και χιούμορ και μέχρι τα είκοσι είχα καταλήξει ότι θα γίνω συγγραφέας. Γράφω λογοτεχνία και δίδαξα για πολλά χρόνια λογοτεχνία, τα σπουδαία έργα. Η ζωή μου ήταν καλή και τα μυθιστορήματα μου έδωσαν φωνή που ακούγεται στο Ισραήλ». Μπορεί επομένως η λογοτεχνία να γίνει το όχημα της ειρήνης; «Με σέβονται στο Ισραήλ ακόμη και άνθρωποι που δεν συμφωνούν με τις απόψεις μου, αλλά είμαι αναγκασμένος να παρατήσω το όνειρο της λύσης των δύο κρατών που υποστήριζα επί πενήντα χρόνια. Με απογοητεύει η πορεία που έχουμε πάρει, ο σοβινισμός και ο εθνικισμός του Νετανιάχου από τη μια και η ανοησία των Παλαιστινίων από την άλλη».

Ωστόσο, έχει ήδη μια άλλη πρόταση, την οποία επρόκειτο να παρουσιάσει στην ελληνίδα υπουργό Πολιτισμού που θα συναντούσε λίγο αργότερα. Την ιδέα ενός συνασπισμού κρατών της Μεσογείου. «Ελλάδα, Ιταλία, Κύπρος, Τουρκία, Ισραήλ, χώρες της Βόρειας Αφρικής μπορούμε να πάρουμε την πρωτοβουλία συγκρότησης και ανάπτυξης μιας μεσογειακής ταυτότητας. Να συνάψουμε μια συμμαχία, να οργανώσουμε μια δική μας κοινότητα, να αναπτύξουμε ένα είδος κοινής αγοράς, κοινής κουλτούρας, όπως η Ευρώπη. Δεν θα είναι ανταγωνιστική της Ευρωπαϊκής Ενωσης, θα είναι, αν θέλετε, μια υποδιαίρεση. Θα ανήκετε και στην Ευρώπη, ναι, αλλά η Ευρώπη είναι κυρίως η Γερμανία και η Γαλλία. Εδώ μας ενώνουν ο τόπος, η ιστορία, οι μύθοι, ο πολιτισμός. Οι Αραβες σας αποδέχονται, οι σχέσεις της Ελλάδας με το Ισραήλ έχουν πλέον αποκατασταθεί. Μπορείτε να συμβάλετε στην καλλιέργεια της μεσογειακής ταυτότητας, μιας ταυτότητας που μπορεί να είναι εφικτή και δραστική στη βάση της κοινής μας ιστορίας. Στην Ιταλία, όπου έχει ισχύ η φωνή μου, έχω μιλήσει συχνά γι’ αυτό. Σε αυτή τη μεσογειακή ταυτότητα οι Αραβες μπορούν να βρουν μια θέση, να αφήσουμε πίσω τις συγκρούσεις. Μπορείτε να πείτε στους Αραβες της Βόρειας Αφρικής ότι εσείς δεν έχετε καμιά σχέση με τα φριχτά πράγματα που γίνονται στο Ιράν, στη Συρία, στο Ιράκ, οι φίλοι σας είναι εδώ, οι σύντροφοί σας είναι εδώ, και είναι χριστιανοί, και μουσουλμάνοι, και Εβραίοι». Πώς θα γίνει πρακτικά αυτό; «Μπορεί να υπάρξει ένα κέντρο συντονισμού και καθοδήγησης, στη Σικελία για παράδειγμα, κάτι αντίστοιχο με τις Βρυξέλλες της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Αυτός ο συνασπισμός είναι για την ώρα μια ιδέα, αλλά μην ξεχνάτε ότι και η Ευρωπαϊκή Ενωση από μια ιδέα ξεκίνησε. Και εδώ η Ελλάδα μπορεί να αναλάβει σημαντικό ρόλο, να πάψει να είναι η χώρα που δέχεται τις επιπλήξεις της καγκελαρίου Μέρκελ και να αποκτήσει μια αποστολή, έναν ρόλο, μια νέα υπόσταση».