Το ελληνικό βιβλίο και η επόμενη μέρα της ΔΕΒΘ

Το ερωτηματολόγιο της HELEXPO προς τους επισκέπτες της 15ης Διεθνούς Εκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης (ΔΕΒΘ), που διεξήχθη την περασμένη εβδομάδα, ζητούσε μεταξύ άλλων να την αποτιμήσουμε σε σύγκριση με άλλες εκθέσεις βιβλίου στην Ελλάδα. Ωστόσο, σύγκριση με τις γιορτές βιβλίου, τα φεστιβάλ και τα παζάρια σε παραλίες, πάρκα, πλατείες και πεζόδρομους δεν υπάρχει. Η ΔΕΒΘ είναι ό,τι πιο κοσμοπολίτικο και οργανωμένο διαθέτει αυτή τη στιγμή ο χώρος του βιβλίου, ο μόνος θεσμός που μας έχει απομείνει και που οφείλουμε να περιφρουρήσουμε.

Η εφετινή διοργάνωση, απλωμένη σε τρία περίπτερα, με ανανεωμένη αισθητική, πολλές θεματικές και πάμπολλες εκδηλώσεις, ήταν η πιο φιλόδοξη και η πιο συγκροτημένη στη μετά το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) εποχή. Σε μια χώρα όπου τα εγχειρήματα και οι θεσμοί δεν έχουν μνήμη, συνέχεια και διάρκεια, η ΔΕΒΘ προσπαθεί να ανακαλύψει ξανά τα βήματα προς μια ωριμότητα που είχε κατακτηθεί στην 8η ΔΕΒΘ του 2011. Ηταν η πρώτη χρονιά της δημαρχίας Μπουτάρη, με άπλωμα των εκδηλώσεων της ΔΕΒΘ σε μουσεία και εκθεσιακούς χώρους και εντυπωσιακή προβολή στην πόλη, που τέτοια δεν ξαναείδαμε. Ηταν η πιο επιτυχημένη από άποψη προσέλευσης, κατά προσωπική εκτίμηση, και οπωσδήποτε ήταν η πιο ζωντανή και διαδραστική, με το κοινό να συμμετέχει ενεργά στις συζητήσεις. Με φρέσκια τότε την Αραβική Ανοιξη, το αφιέρωμα στις χώρες του Μαγκρέμπ και της Μέσης Ανατολής είχε φέρει πλήθη στη ΔΕΒΘ που ήθελαν να κατανοήσουν τι συμβαίνει γύρω μας από το στόμα αράβων συγγραφέων και διανοητών. Η προσέλκυση ξένων δημοσιογράφων είχε καταστήσει σαφές ότι η ΔΕΒΘ θα έπρεπε να στραφεί στα Βαλκάνια και στην Ανατολική Μεσόγειο, όπου μπορεί να αποκτήσει σημαντική θέση και ρόλο. Με την κατάρρευση του ΕΚΕΒΙ, αυτό το νήμα κόπηκε.

Ο χαρακτήρας της ΔΕΒΘ, με τα χρόνια, έχει αποσαφηνιστεί. Είναι πρωτίστως μια έκθεση για το κοινό, ακολούθως μια έκθεση εμπορική και περιφερειακά μόνο έκθεση επαγγελματική, όπως οι αντίστοιχες του εξωτερικού. Φταίει που δεν είναι διεθνής, όπως ισχυρίζονται ορισμένοι εκδότες; Τυπικά είναι διεθνής, συμμετέχουν ξένοι εκδότες. Βεβαίως, δεν θα δούμε εκεί τον Random House ή τον Hachette και θα πρέπει να αφήσουμε στην άκρη τέτοιους εκδοτικούς μεγαλοϊδεατισμούς. Και βεβαίως όσοι ξένοι εκδότες έρχονται στη Θεσσαλονίκη δεν ενδιαφέρονται να αγοράσουν ελληνικά βιβλία, αλλά να πουλήσουν τα δικά τους. Για την αγορά ελληνικών τίτλων ζητούν επιδότηση της μετάφρασης, κάτι που απαιτεί μια εθνική στρατηγική για το ελληνικό βιβλίο, που δεν υπάρχει. Ωστόσο, ήταν εκεί η Γαλλίδα Αν-Λορ Μπριζάκ, η οποία επιλέγει ελληνικούς τίτλους για τις συλλογές της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας (BnF). Με ετήσιο προϋπολογισμό 7.000 ευρώ για ελληνόγλωσσους και ξενόγλωσσους τίτλους περί Ελλάδας, ήρθε στη Θεσσαλονίκη για να αγοράσει ελληνικά βιβλία. Φανταστείτε να έρχονταν κάθε χρόνο οι αντίστοιχοι συνεργάτες των εθνικών βιβλιοθηκών ανά τον κόσμο.

Ποιος θα αναλάβει τη χάραξη εθνικής πολιτικής για το βιβλίο; Οχι το Ελληνικό Ιδρυμα Πολιτισμού (ΕΙΠ), το οποίο μεν έχει στηρίξει αποτελεσματικά τη ΔΕΒΘ, που του ανατέθηκε μετά την κατάργηση του ΕΚΕΒΙ, αλλά δεν είναι αυτή η αποστολή του. Είναι αναγκαίο να συσταθεί επιτέλους ο φορέας για το βιβλίο που εξαγγέλλει από πέρυσι η υπουργός Πολιτισμού. Χρειάζεται επίσης να εξασφαλιστεί μόνιμη χρηματοδότηση της ΔΕΒΘ, από την πολιτεία, τους εκδότες και ιδιωτικούς φορείς, ώστε να έχει διάρκεια και να μπορεί να εξελιχθεί στη βάση ενός μακροπρόθεσμου σχεδιασμού και όχι ανασαίνοντας στους ρυθμούς των τριετών ΕΣΠΑ. Το ποσό των 280.000 ευρώ που δαπανήθηκε για την εφετινή διοργάνωση δεν είναι μεγάλο για να βρεθεί.

Είναι απαραίτητο να ενισχυθεί το επαγγελματικό σκέλος της ΔΕΒΘ και να γίνεται ανάμειξη των προσκεκλημένων ξένων συγγραφέων με τους Ελληνες σε κοινές εκδηλώσεις –πράγμα που απαιτεί προετοιμασία από καιρό. Το πολύ ενδιαφέρον Φεστιβάλ Νέων Λογοτεχνών θα εκπέσει σύντομα σε έναν αυτιστικό θεσμό αν δεν τροφοδοτείται από τον διάλογο με νέους συγγραφείς του εξωτερικού. Χρειάζονται, επίσης, αξιόπιστες μετρήσεις της επισκεψιμότητας από την πλευρά της HELEXPO, τις οποίες αυτή τη στιγμή δεν έχουμε, αλλά και δημοσιοποίηση των ποσοτικών και ποιοτικών στοιχείων που συλλέγει. Απαραίτητο είναι κάθε διοργάνωση να αφήνει ένα αποτύπωμα, να καταγράφονται σε έναν σταθερό ιστότοπο η εμπειρία και η ιστορία της ΔΕΒΘ ώστε να μην αρχίζουμε κάθε χρόνο από την αρχή. Μαθαίνουμε ότι εφέτος αποτυπώθηκε η διοργάνωση σε ένα σαραντάλεπτο ντοκιμαντέρ –θα είναι χρήσιμο.

Η ανάγκη συνεργασίας μεταξύ των εκδοτών, προκειμένου να μπορέσει να έχει αποτελέσματα μια εθνική στρατηγική βιβλίου, ήταν έκδηλη στα εγκαίνια της εφετινής ΔΕΒΘ. Ο εκδότης Γιώργος Δαρδανός διαμαρτυρήθηκε ότι οι πολιτικοί μονοπώλησαν τις ομιλίες των εγκαινίων και δεν δόθηκε λόγος στους εκδότες, οι οποίοι ωστόσο, πολυδιασπασμένοι σε τρία σωματεία που δεν συνεργάζονται μεταξύ τους (ΕΝΕΛΒΙ, ΣΕΒΑ και ΣΕΚΒ), δεν στάθηκε δυνατό να συμφωνήσουν σε έναν κοινό εκπρόσωπο του εκδοτικού κόσμου και έτσι οι διοργανωτές προτίμησαν να μη δώσουν τον λόγο σε κανέναν.

Σαφή με έκτυπο τρόπο έγιναν και στην εφετινή ΔΕΒΘ τα ενδιαφέροντα του αναγνωστικού κοινού: εκδηλώσεις που αφορούν υπαρξιακά ζητήματα και ζητήματα διαχείρισης του εαυτού στην καθημερινότητα σχετιζόμενες με βιβλία ψυχολογίας και θρησκευτικά βιβλία ήταν εκείνες που είχαν τη μεγαλύτερη προσέλευση. Η κοσμοπλημμύρα στην ομιλία του π. Φιλόθεου Φάρου ξεπερνούσε το πλήθος στην περσινή εκδήλωση του μπεστσελερίστα Ζάουμε Καμπρέ στον ίδιο χώρο. Τα πλήθη στις εκδηλώσεις με ιερωμένους στο περίπτερο των εκδόσεων Εν Πλω, που απασχολούν τα πηγαδάκια της ΔΕΒΘ, είναι ενδεικτικά μιας νέας κατάστασης που συντελείται τα τελευταία χρόνια στον χώρο του βιβλίου: το λαϊκό βιβλίο –παραδοσιακά στην ιστορία του βιβλίου το θρησκευτικό βιβλίο και το ρομάντζο -, το οποίο κυκλοφορούσε σε λαϊκές εκδόσεις που δεν τις έπιαναν τα ραντάρ των ευπωλήτων, αποκτά πλέον φροντισμένο εκδοτικό πρόσωπο και διεκδικεί τη θέση του στα mainstream βιβλιοπωλεία και στις εκθέσεις. Το είδαμε τα προηγούμενα χρόνια με το ρομάντζο (τη λεγόμενη ροζ λογοτεχνία), το βλέπουμε τώρα με το θρησκευτικό βιβλίο.

Πολιτικοποιήθηκε εφέτος η ΔΕΒΘ, σε ένα κλίμα προεκλογικής προετοιμασίας, με φιλοκυβερνητικό χρώμα εξαιτίας της προσέλευσης του Προέδρου της Βουλής και της συμμετοχής βουλευτών στις εκδηλώσεις; Είναι μια εκτίμηση ορισμένων. Ωστόσο, πολιτικοί, ιδίως οι Θεσσαλονικείς, πάντοτε συμμετείχαν στη ΔΕΒΘ. Εκτός κυβέρνησης, ο Ευάγγελος Βενιζέλος, λόγου χάριν, συμμετείχε εφέτος σε δύο εκδηλώσεις. Αν εξαιρέσουμε τη συσσώρευση πολιτικών προσώπων στα εγκαίνια, τα οποία λίγο ενδιαφέρουν το κοινό, το εύρος της ποικιλομορφίας της ΔΕΒΘ είναι πλέον τέτοιο, που δεν είναι εύκολο να χειραγωγηθεί. Ωστόσο, φάνηκε ότι ένα εκτεταμένο πρόγραμμα θεωρητικών συζητήσεων δεν μπορεί να αποτελεί στόχο της έκθεσης. Η ΔΕΒΘ δεν είναι χώρος συνεδριακός, είναι η μόνη ευκαιρία να γίνουν συζητήσεις για το βιβλίο ως περιεχόμενο αλλά και ως προϊόν, με έλληνες και ξένους προσκεκλημένους επαγγελματίες του βιβλίου, και είναι η άριστη ευκαιρία για μια ετήσια εκδοτική ημερίδα, η οποία θα πρέπει κάποτε να ενταχθεί στο πρόγραμμα της ΔΕΒΘ. Είναι καιρός όσα προβληματίζουν και διχάζουν τον κόσμο του βιβλίου να συζητηθούν ανοιχτά και όχι στα πηγαδάκια των διαδρόμων της ΔΕΒΘ, στα καφενεία της Αλεξάνδρου Σβώλου ή στα ηλεκτρονικά στέκια.