Mυρμήγκια
Χημικά όπλα και επιθέσεις αυτοκτονίας
Αν νομίζατε ότι οι αποστολές αυτοκτονίας και ο εξοπλισμός με χημικά όπλα είναι αποκλειστικά ανθρώπινη υπόθεση, καιρός να αναθεωρήσετε την άποψή σας. Κάποια μυρμήγκια υιοθετούν αυτές ακριβώς τις στρατηγικές για να προστατέψουν τις αποικίες τους από τους εχθρούς.
Τα «εκρηκτικά» Colobopsis explodens είναι ένα είδος μυρμηγκιών που ανακαλύφθηκε στα δάση της Νοτιοανατολικής Ασίας και περιγράφηκε πρόσφατα από διεθνή ομάδα επιστημόνων από την Αυστρία, την Ταϊλάνδη και το Μπρουνέι στην επιθεώρηση «ZooKeys». Στις κοινωνίες αυτών των μυρμηγκιών, τα οποία ζουν στα δέντρα, υπάρχουν δυο τάξεις εργατών οι οποίες εκτός των άλλων είναι επιφορτισμένες με το καθήκον της υπεράσπισης της φωλιάς. Οι εργάτες-στρατιώτες που ανήκουν στην «κατώτερη» τάξη επιδεικνύουν μια εκπληκτική αμυντική τακτική, αναλαμβάνοντας ρόλο καμικάζι. Οταν κάποιος εχθρός απειλεί τη φωλιά, τρέχουν καταπάνω του και «σκάζουν» τα τοιχώματα του σώματός τους εκλύοντας μια κολλώδη τοξική ουσία. Οι στρατιώτες πεθαίνουν επί τόπου, όμως η «έκρηξη» σκοτώνει και τον εχθρό, ή τουλάχιστον τον τραυματίζει. Αν η αποτροπή δεν έχει αποτέλεσμα, οι εργάτες της «ανώτερης» τάξης αναλαμβάνουν ρόλο στα μετόπισθεν, φράζοντας με τα μεγάλα κεφάλια τους τις εισόδους της φωλιάς για να κρατήσουν μακριά τον «πολιορκητή».
Οι κοινωνίες των εκρηκτικών μυρμηγκιών της Νοτιοανατολικής Ασίας δεν είναι οι μόνες στις οποίες κάποια μέλη θυσιάζονται για το κοινό καλό. Αυτοκτονικές συμπεριφορές έχουν παρατηρηθεί και στους στρατιώτες κάποιων ειδών τερμιτών, όμως οι επιστήμονες ανακήρυξαν τα C.explodens πρότυπο αυτοθυσίας, γιατί η μαχητική τακτική τους είναι εντυπωσιακά στοχευμένη: πλησιάζουν τον εχθρό και τυλίγονται «κολλώντας» επάνω του έτσι ώστε να εξασφαλίσουν ότι όταν το σώμα τους εκραγεί θα προξενήσει οπωσδήποτε βλάβη.
Από την άλλη πλευρά, στην Κεντρική Αμερική, τα μυρμήγκια Sericomyrmex amabilis προβλημάτιζαν τους εντομολόγους επειδή φαίνονται να παραδίδονται αμαχητί σε έναν συγκεκριμένο εισβολέα, το παρασιτικό μυρμήγκι Megalomyrmex symmetochus. Τα S. amabilis είναι… παραγωγοί, καλλιεργούν μύκητες για να εξασφαλίσουν την τροφή τους και συνήθως υπερασπίζονται τις αποικίες και τις καλλιέργειές τους. Οταν όμως εμφανίζονται τα M. symmetochus μένουν άπραγα αφήνοντας τα παρασιτικά μυρμήγκια να μπουν ανενόχλητα στη φωλιά τους και να κατασπαράξουν τη σοδειά και τις προνύμφες τους. Οι επιστήμονες υπέθεταν ότι ενδεχομένως τα M. symmetochus περνούν απαρατήρητα επειδή έχουν ίδια μυρωδιά με τα S. amabilis ή επειδή δεν μυρίζουν καθόλου. Ωστόσο, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Animal Behaviour», τίποτε από τα δύο δεν συμβαίνει. Οπως αναφέρουν οι ερευνητές από το Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Οχάιο στις ΗΠΑ που την υπογράφουν, τα μυρμήγκια-καλλιεργητές θυσιάζουν τα παιδιά και την τροφή τους απολύτως συνειδητά, με στόχο να αποκτήσουν χημικά όπλα για να αποφύγουν πιο… αιμοβόρες επιθέσεις: τα M. symmetochus παράγουν ένα ισχυρό δηλητήριο, το οποίο τα S. amabilis χρειάζονται για να αντιμετωπίσουν ένα άλλο, πολύ πιο επικίνδυνο μυρμήγκι που επιτίθεται στις αποικίες τους.
Υπέροχο πουλι του παραδείσου
Κάθε είδος τον χορό του
Κανείς δεν μπορεί να προσάψει στο υπέροχο πουλί του παραδείσου (Lophorina superba) ότι δεν στέκεται επάξια στο ύψος του ονόματός του. Δεν είναι μόνο πανέμορφο, με τα μαύρα και τιρκουάζ φτερά του, αλλά επιπλέον, για να «ρίξει» την καλή του και να καταφέρει να ζευγαρώσει, αλλάζει εντελώς την εμφάνισή του και δίνει ολόκληρη παράσταση χορεύοντας και τραγουδώντας. Το μοναδικό αυτό μουσικοχορευτικό σόου αποκαλύφθηκε σε όλο του το μεγαλείο πριν από μερικά χρόνια από ερευνητές του Πανεπιστημίου Κορνέλ της Νέας Υόρκης που το μελετούν στην πατρίδα του, τη Νέα Γουινέα. Πρόσφατα οι ορνιθολόγοι του Κορνέλ, οι οποίοι συνεχίζουν τις μελέτες τους στο νησί του Ειρηνικού Ωκεανού, ανακάλυψαν ένα ακόμη σπανιότερο είδος στο Φόγκελκοπ, μια μικρή περιοχή στο δυτικό άκρο του. Εκ πρώτης όψεως τα δύο είδη δεν φαίνεται να ξεχωρίζουν μεταξύ τους, εκτός από μερικές μικρές διαφορές που μπορεί να εντοπίσει κάποιος στο θηλυκό. Οταν ωστόσο οι επιστήμονες στάθηκαν τυχεροί συλλαμβάνοντας με τη βιντεοκάμερα τον χορό του ζευγαρώματος, είδαν ότι το υπέροχο πουλί του παραδείσου του Φόγκελκοπ επιδεικνύει κατά τη διάρκειά του ένα δικό του, ξεχωριστό και μάλλον πιο μεγαλοπρεπές στυλ. Το άνοιγμα των φτερών του σχηματίζει ένα «γεμάτο» ημικύκλιο (στο άλλο είδος είναι πιο «στενό» και οβάλ), το τραγούδι του είναι διαφορετικό, ενώ αντί να χορεύει πηδώντας από εδώ και από εκεί όπως ο κατά τα άλλα σχεδόν πανομοιότυπος συγγενής του, κάνει με χάρη χορευτικό βήματα δεξιά και αριστερά.
Θηλαστικά της θάλασσας
«Ανοσία» στη νόσο των δυτών
Φάλαινες, δελφίνια, φώκαινες και άλλα κητώδη κάνουν εντυπωσιακές βουτιές αγγίζοντας σε αρκετές περιπτώσεις ιλιγγιώδη βάθη. Οι φυσητήρες, για παράδειγμα, που είναι και οι πρωταθλητές στις καταδύσεις, βουτούν καθημερινά στα 300-800 μ. και μπορούν να φθάσουν ως τα 2.000 μ. για να βρουν τα γιγάντια καλαμάρια με τα οποία τρέφονται. Οπως και οι άνθρωποι, τα ζώα που καταδύονται κρατώντας την αναπνοή τους απειλούνται από τη νόσο των δυτών, τη δημιουργία φυσαλίδων αζώτου στο αίμα οι οποίες μπορεί να σπάσουν εξαιτίας της διαφοράς πίεσης κατά τη γρήγορη ανάδυση από τα μεγάλα βάθη στα μικρότερα. Εκτός από έντονο πόνο, η νόσος των δυτών προκαλεί βλάβες ή και θάνατο, όμως τα θαλάσσια θηλαστικά τις περισσότερες φορές την αποφεύγουν. Πώς το καταφέρνουν; Σύμφωνα με νέα μελέτη, το μυστικό βρίσκεται στην «αρχιτεκτονική» των πνευμόνων τους: αυτή τούς προσφέρει ένα καταδυτικό πλεονέκτημα, αν και δεν τα σώζει πάντα.
Μέχρι τώρα οι ειδικοί πίστευαν ότι η «ανοσία» των θαλάσσιων θηλαστικών στη νόσο των δυτών έχει κάποια σχέση με τη δομή του θώρακά τους, η οποία επιτρέπει τη συμπίεση των πνευμόνων. Χωρίς να γνωρίζουν ποιος ακριβώς είναι ο μηχανισμός, υπέθεταν ότι αυτή η «παθητική συμπίεση» εμποδίζει σε έναν βαθμό τη δημιουργία φυσαλίδων αζώτου. Οι επιστήμονες από το Ωκεανογραφικό Ιδρυμα Γουντς Χόουλ και το Ωκεανογραφικό Ιδρυμα της Ισπανίας ανακάλυψαν ωστόσο έναν άλλον σημαντικό μηχανισμό. Μελετώντας νεκρά δελφίνια και φώκιες σε έναν θάλαμο με υπερβαρικό οξυγόνο, είδαν ότι με την αύξηση της πίεσης οι πνεύμονές τους χωρίζονται σε δύο περιοχές: η μία γεμίζει με αέρα ενώ η άλλη συμπιέζεται και «στενεύει». Οπως αναφέρουν στο σχετικό άρθρο τους στην επιθεώρηση «Proceedings of the Royal Society B», οι ερευνητές εικάζουν ότι στις μεγάλες βουτιές το αίμα θα πρέπει να κυκλοφορεί κυρίως από τη συμπιεσμένη περιοχή, μειώνοντας σημαντικά τη δημιουργία φυσαλίδων. Αν και η ανακάλυψη χρήζει περαιτέρω διερεύνησης, υποπτεύονται ότι ο ίδιος μηχανισμός πρέπει να υπάρχει όχι μόνο στα υπόλοιπα κητώδη αλλά και σε άλλα ζώα που βουτούν κρατώντας την αναπνοή τους, όπως π.χ. οι θαλάσσιες χελώνες.
Φαλαινοκαρχαρίας
Μετανάστευση-ρεκόρ
Οι φαλαινοκαρχαρίες (Rhincodon typus) είναι το μεγαλύτερο ψάρι στον πλανήτη. Μπορεί να φθάσουν σε μήκος τα 12,6 μ. και σε βάρος τους 21,5 τόνους, αλλά αποκαλούνται άκακοι γίγαντες επειδή τρέφονται φιλτράροντας πλαγκτόν, αβγά ψαριών, κριλ και μικρά σε μέγεθος καλαμάρια και ψάρια. Πέραν αυτών ωστόσο, γνωρίζουμε ελάχιστα για τη ζωή τους. Θέλοντας να μάθουν περισσότερα επιστήμονες από το Ινστιτούτο Τροπικών Ερευνών Σμιθσόνιαν των ΗΠΑ, έδεσαν ένα «τσιπάκι» σε έναν θηλυκό φαλαινοκαρχαρία προκειμένου να καταγράψουν το ταξίδι του. Η Αννα, όπως είναι το όνομά της, ξεκίνησε από το Εθνικό Πάρκο Κοΐμπα στις ακτές του Παναμά στον Ειρηνικό και έφθασε, ύστερα από περίπου δύο χρόνια, στην Τάφρο των Μαριανών, πραγματοποιώντας τη μακρότερη μετανάστευση που έχει καταγραφεί ποτέ από επιστήμονες. Αφού έμεινε επί 116 ημέρες στο Πάρκο Κοΐμπα, ο φαλαινοκαρχαρίας κολύμπησε προς το γαλλικό νησί Κλίπερτον, πλησίασε το νησί Κόκος της Κόστα Ρίκα και συνέχισε προς το νησί Ντάργουιν των Γκαλάπαγκος του Ισημερινού, το οποίο είναι γνωστό ότι προσελκύει μεγάλες ομάδες καρχαριών. Στις 266 ημέρες το σήμα χάθηκε, γεγονός το οποίο σήμαινε ότι το ψάρι κολυμπούσε σε πολύ μεγάλα βάθη. Η επαφή αποκαταστάθηκε ύστερα από 235 ημέρες, στα νότια της Χαβάης. Αφού έμεινε εκεί για εννέα ημέρες, η Αννα συνέχισε προς τα νησιά Μάρσαλ για να καταλήξει τελικά στην Τάφρο των Μαριανών, το βαθύτερο σημείο των ωκεανών της Γης με βάθος 10.971 μ. Οι φαλαινοκαρχαρίες, οι οποίοι από το 2016 έχουν κηρυχθεί κινδυνεύον είδος, βουτούν ως τα 1.900 μέτρα, όμως οι ερευνητές δεν γνωρίζουν τι ακριβώς πήγε να κάνει η Αννα στην Τάφρο των Μαριανών.
Ορκες
Υδάτινη υπογραφή με DNA
Επιστήμονες οι οποίοι μελετούν τις φάλαινες δολοφόνους στις βορειοδυτικές ακτές των Ηνωμένων Πολιτειών έκαναν μια απρόσμενη ανακάλυψη. Είδαν ότι στο πέρασμά τους οι όρκες αφήνουν στο νερό ίχνη από το DNA τους τα οποία μπορούν να προσφέρουν πολύτιμες πληροφορίες! Αυτό το «περιβαλλοντικό DNA» ή «eDNA» φαίνεται, σύμφωνα με τους ερευνητές από το Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Ορεγκον, να παραμένει στο νερό ακόμη και δύο ώρες μετά το πέρασμα του θαλάσσιου θηλαστικού. Προφανώς προκύπτει από τις σωματικές λειτουργίες των φαλαινών, από την απόρριψη του «νεκρού» δέρματός τους – η οποία γίνεται σε μόνιμη βάση και σε μεγάλες ποσότητες – αλλά και από το «ξεφύσημα» που κάνουν μέσα στο νερό. Τα ευρήματα εντοπίστηκαν στον πορθμό του Πουτζέτ στην Πολιτεία της Ουάσιγκτον, σε ένα σχετικά «κλειστό» και προστατευμένο περιβάλλον, όμως οι επιστήμονες από το Ορεγκον σκοπεύουν να συνεχίσουν τις έρευνες και στην ανοιχτή θάλασσα. Αυτό γιατί, όπως αναφέρουν στο σχετικό άρθρο τους στην επιθεώρηση «Frontiers», η εξαγωγή δειγμάτων DNA από το νερό μπορεί να εξελιχθεί σε ένα σημαντικό νέο εργαλείο για τη μελέτη όχι μόνο των φαλαινών δολοφόνων (οι οποίες, να σημειώσουμε, ανήκουν στην οικογένεια των δελφινιδών και είναι κινδυνεύον είδος) αλλά και άλλων θαλάσσιων θηλαστικών. Λειτουργώντας συμπληρωματικά με τις ακουστικές και τις οπτικές έρευνες το «eDNA» μπορεί να βοηθήσει στην ταυτοποίηση των ειδών και των οικοτόπων τους, να προσφέρει πληροφορίες σχετικά με τη γεωγραφική καταγωγή των ζώων (οι όρκες του Πορθμού του Πουτζέτ έχουν, για παράδειγμα, διαφορετικό γενετικό προφίλ από εκείνες άλλων περιοχών) αλλά και να συμβάλει στον εντοπισμό νέων ειδών. Προς το παρόν τα ίχνη του στο νερό είναι πολύ αλλοιωμένα για να δώσουν πληροφορίες σχετικά με την υγεία και το φύλο ή να ταυτοποιήσουν μεμονωμένα άτομα, όμως οι ερευνητές ευελπιστούν ότι με την ταχεία πρόοδο των γενετικών τεχνολογιών στο εγγύς μέλλον θα γίνεται και αυτό.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
