Η Αμερική που λιντσάρει

Χένρι Σμιθ. Τον βασάνισαν και τον έκαψαν αφότου τον κρέμασαν σε ύψος τριών μέτρων στο Παρίσι του Τέξας το 1893. Παρκς Μπανκς. Τον κακοποίησαν μέχρι θανάτου επειδή είχε πάνω του τη φωτογραφία μιας λευκής γυναίκας στο Μισισίπι του 1922. Μέρι Τέρνερ. Τόλμησε να καταγγείλει το λιντσάρισμα του άνδρα της από ένα αφηνιασμένο πλήθος, οπότε την κρέμασαν ανάποδα, της έβαλαν φωτιά και μετά της άνοιξαν την κοιλιά για να πέσει στο έδαφος το παιδί που είχε μέσα της. Σαμ Χόουζ. Αφού του έβαλαν φωτιά, του έκοψαν το ένα αφτί, ύστερα το άλλο και κατόπιν τα δάχτυλα των χεριών και το δέρμα του προσώπου, προτού του ξεριζώσουν τα έντερα στην Πολιτεία της Τζόρτζια το 1899. Ηταν όλοι τους Αφροαμερικανοί και πέθαναν από μαινόμενους λευκούς.

Ιστορίες για να μαθαίνουν οι νεότεροι και να μην ξεχνούν οι παλαιότεροι στις Ηνωμένες Πολιτείες –και όχι μόνο. Μπορεί να τις διαβάσει ο επισκέπτης στο Νational Memorial of Peace and Justice (Εθνικό Μνημείο για την Ειρήνη και τη Δικαιοσύνη) στο Μοντόγκμερι της Αλαμπάμα, το οποίο άνοιξε πρόσφατα στην πάλαι ποτέ πρωτεύουσα της Συνομοσπονδίας των δουλοκτητικών Πολιτειών των ΗΠΑ. Σε αυτό δεσπόζει μια επιβλητική εγκατάσταση από 800 ατσάλινες κολόνες που παραπέμπουν σε φέρετρα, μια εξαιρετική δουλειά των αρχιτεκτόνων MASS Design Group από τη Βοστώνη στα πρότυπα του Μνημείου του Ολοκαυτώματος στο Βερολίνο και του Μουσείου του Απαρτχάιντ στο Γιοχάνεσμπουργκ. Σε καθεμία από αυτές έχει χαραχθεί το όνομα της κομητείας και τα ονόματα των ανθρώπων, ανδρών, γυναικών και παιδιών, που λιντσαρίστηκαν την περίοδο από το 1877 ως το 1950, όσο βρίσκονταν σε πλήρη ισχύ οι νόμοι του Τζιμ Κρόου που επέβαλλαν τον φυλετικό διαχωρισμό στις Νότιες ΗΠΑ.

Οι κολόνες αυτές είναι τοποθετημένες στην κορυφή ενός μικρού λόφου στο Μοντγκόμερι και αρχικά παραπέμπουν σε ταφόπλακες, όμως καθώς το έδαφος υποχωρεί εξαιτίας της κλίσης αρχίζουν να αιωρούνται πάνω από τα κεφάλια των επισκεπτών και μάλιστα να κουνιούνται ελαφρώς με το φύσημα του αέρα, προκειμένου να θυμίζουν τους κρεμασμένους Αφροαμερικανούς που υπέφεραν από τη βαρβαρότητα όσων ήθελαν να αποδείξουν με πόσους τρόπους μπορεί να είναι ανώτερη η λευκή φυλή. Γιατί, εκτός από τις ασήμαντες αφορμές που προκαλούσαν τα λιντσαρίσματα, εντυπωσιάζει και ο αριθμός των λευκών που έσπευδαν, οικογενειακώς, να παρακολουθήσουν το υπερθέαμα, καταναλώνοντας ανά περίπτωση και αφεψήματα σαν να βρίσκονταν σε πανηγύρι. Είκοσι χιλιάδες μαινόμενοι λευκοί παρέστησαν για να δουν τον Γουίλι Μπράουν να καίγεται ζωντανός στην Ομάχα της Νεμπράσκα το 1919.

Δίπλα στο Μνημείο βρίσκεται και το Legacy Museum (Μουσείο Κληρονομιάς), σε μια πρώην αποθήκη όπου κάποτε ελάμβανε χώρα το σκλαβοπάζαρο της πόλης. Χωρίς εκθέματα με τη συμβατική έννοια, αν εξαιρέσει κανείς τα εκατοντάδες βάζα με χώμα από περιοχές όπου διαπράχθηκαν τα λιντσαρίσματα και έργα όπως το γλυπτό του Τάιτους Καφάρ «Αμφιβολία» (2017). Διότι το Μουσείο αποπειράται περισσότερο να οπτικοποιήσει ένα πολύ σοβαρό επιχείρημα. Οτι «από το δουλεμπόριο στο συστηματικό λιντσάρισμα και στον μεταπολεμικό φυλετικό διαχωρισμό του Τζιμ Κρόου έως τις μαζικές, θα έλεγε κανείς, φυλακίσεις Αφροαμερικανών στην Αμερική σήμερα, η δουλεία δεν τελείωσε ουσιαστικά ποτέ. Απλώς εξελίχθηκε». Αυτή είναι η άποψη του Μπράιαν Στίβενσον, εμπνευστή του όλου εγχειρήματος και διευθυντή του μη κερδοσκοπικού οργανισμού νομικής υπεράσπισης Equal Justice Initiative (EJI), που ανέλαβε την ανέγερση του Μνημείου και του Μουσείου. Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, ο Μπράιαν Στίβενσον ξέρει για ποιο πράγμα μιλάει και όχι μόνο επειδή οι προπάπποι του ήταν σκλάβοι στη Βιρτζίνια. Από το 2010 ο ίδιος μαζί με μέλη του EJI διεξήγαγαν εκτενή έρευνα προκειμένου να καταγράψουν όλες τις περιπτώσεις μαύρων Αμερικανών οι οποίοι υπέστησαν φρικτό θάνατο στον Νότο. Κατέληξαν ότι ήταν περισσότεροι από 4.400. Επιπλέον ο Στίβενσον, ως δικηγόρος με εξειδίκευση στα ανθρώπινα δικαιώματα, έχει δει από πρώτο χέρι τη σκληρότητα και την αδιαφορία που επιδεικνύει η ποινική Δικαιοσύνη των ΗΠΑ στους Αφροαμερικανούς σήμερα. «Στην πιο τιμωρητική κοινωνία στον πλανήτη» 2,3 εκατομμύρια Αμερικανοί βρίσκονται στη φυλακή σήμερα, ο μεγαλύτερος αριθμός σε όλον τον κόσμο, σύμφωνα με τη δεξαμενή σκέψης Prison Policy Initiative, ενώ ένας στους τρεις που γεννιέται μαύρος πρέπει να περιμένει ότι κάποια στιγμή θα βλέπει τη ζωή πίσω από τα κάγκελα. Από το 1989, που ηγείται του EJI, ο Στίβενσον προσφέρει νομικές υπηρεσίες σε φτωχούς ανθρώπους οι οποίοι είναι καταδικασμένοι είτε σε θάνατο είτε σε μια ζωή χωρίς μέλλον, καθώς πιστεύει ακράδαντα ότι «ο καθένας από εμάς είναι πολύ περισσότερα από το χειρότερο πράγμα που έχει κάνει ποτέ του» όπως έλεγε στον αμερικανικό Τύπο.

Ο Στίβενσον θέλει να βοηθήσει την Αμερική να αντιμετωπίσει κατά πρόσωπο την καταστροφική κληρονομιά της, η οποία το δίχως άλλο έχει μεγάλες επιπτώσεις στις φυλετικές σχέσεις στην Αμερική σήμερα. Και ξέρει πολύ καλά ότι έχει αναλάβει ένα δύσκολο πρότζεκτ. Αρχής γενομένης από το ίδιο το Μοντγκόμερι, όπου κάποτε η Ρόζα Παρκς αρνιόταν να παραχωρήσει τη θέση της στο λεωφορείο, το οποίο όμως παραμένει πρωτεύουσα σε μια Πολιτεία όπου ακόμη και σήμερα ισχύει ο φυλετικός διαχωρισμός στα σχολεία (δυο δημοψηφίσματα τον επικύρωσαν το 2004 και το 2012). Το Μνημείο Λιντσαρίσματος, όπως είναι αλλιώς γνωστό, βρίσκεται σε κοντινή απόσταση από τον πρώτο Λευκό Οίκο της Συνομοσπονδίας. Λειτουργεί ως μουσείο και δοξάζει τη ζωή τού πάλαι ποτέ προέδρου της και αμερικανού πατριώτη Τζέφερσον Ντέιβις, δίχως βέβαια να κάνει αναφορά στους εκατοντάδες μαύρους Αμερικανούς που είχε υποδουλώσει η οικογένειά του. Στα εγκαίνια του Μνημείου η (Ρεπουμπλικανή) κυβερνήτης της Αλαμπάμα ήταν ηχηρά απούσα, ενώ σε ρεπορτάζ του «Guardian» οι πιο μετριοπαθείς κάτοικοι της πόλης δήλωναν πρόσφατα ότι η ανέγερση του Μνημείου «είναι σπατάλη χρημάτων και χώρου και φέρνει στην επιφάνεια τα σκ… της πόλης». Το δίχως άλλο ο Στίβενσον θα τους απαντούσε ότι είναι μια βρώμικη δουλειά αλλά κάποιος πρέπει να την κάνει.