Μακρόν - Μέρκελ αναζητούν γέφυρες με τον Τραμπ

Στο περίεργο τρίγωνο που δημιουργήθηκε στην Ουάσιγκτον αυτή την εβδομάδα από τις διαδοχικές επισκέψεις του Εμανουέλ Μακρόν και της Ανγκελα Μέρκελ χαμένη ήταν η γερμανίδα καγκελάριος και κερδισμένος ο γάλλος πρόεδρος. Ο Μακρόν και η Μέρκελ εφαρμόζουν πολύ διαφορετικές στρατηγικές για να προσεγγίσουν τον Ντόναλντ Τραμπ, και αμφότερες ξεδιπλώθηκαν στην Ουάσιγκτον, αλλά ο στόχος ήταν ο ίδιος: να πείσουν τον αμερικανό πρόεδρο να μην «κουρελιάσει» τη συμφωνία για τα πυρηνικά του Ιράν και να αποφύγει έναν εμπορικό πόλεμο με την ΕΕ.

Μόνο που ο Μακρόν επιδίωξε τον στόχο αυτόν σε μια τριήμερη επίσημη επίσκεψη (από Δευτέρα ως Τετάρτη), με λαμπρότητα και φανφάρες, ενώ η Μέρκελ αρκέστηκε σε μια μονοήμερη επίσκεψη εργασίας (την Παρασκευή) που περιελάμβανε μόλις 20λεπτη συνάντηση κατ’ ιδίαν με τον Τραμπ και, στη συνέχεια, γεύμα εργασίας.

Ως προς τον στόχο αυτόν καθαυτόν, είναι αμφίβολο αν οι ευρωπαίοι ηγέτες κατάφεραν να πείσουν τον αμερικανό πρόεδρο να μετακινηθεί από τις θέσεις του. Αυτό θα φανεί σύντομα στην πράξη. Ως προς το ποιος από τους δύο πλασαρίστηκε καλύτερα ως ο «ηγέτης του δυτικού κόσμου» και η «γέφυρα της ΕΕ προς τον Λευκό Οίκο», η ετυμηγορία είναι αναφανδόν υπέρ του Μακρόν.

Ηγέτης της Δύσης

Ο μεν γάλλος πρόεδρος έβαλε μπροστά τον συναισθηματισμό και την οικειότητα, κολάκεψε επανειλημμένως τον Τραμπ, υπέμεινε στωικά τις χοντράδες του και πήγε «με τα νερά του». Μόνο στην ομιλία του προς το Κογκρέσο «ξεσπάθωσε» και έθεσε τα θέματα με ευρωπαϊκό τρόπο, στηλιτεύοντας με το γάντι τον τραμπισμό και ενισχύοντας τη θέση του ως ηγέτη της Δύσης, παρά το γεγονός ότι στα εσωτερικά της Γαλλίας αντιμετωπίζει έντονες αντιδράσεις. Η δε γερμανίδα καγκελάριος συνέχισε την αυστηρή της, σοβαρή προσέγγιση στην Ουάσιγκτον, χωρίς οικειότητες και χαλαρότητα.

Το στυλ αυτό της Μέρκελ δεν είναι καινούργιο. Το νέο στην υπόθεση είναι η υποχώρηση που καταγράφεται στην εικόνα της ως ηγέτιδος του δυτικού κόσμου. Η εικόνα της αυτή είχε ενισχυθεί αμέσως μετά την εκλογή του αλλοπρόσαλλου Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ, αλλά τους τελευταίους μήνες, ιδίως μετά τη δυσκολία να σχηματίσει κυβέρνηση στη Γερμανία, τις υποχωρήσεις που αναγκάστηκε να κάνει και την αποδυνάμωση που έφεραν στην τέταρτη θητεία της στην καγκελαρία η Μέρκελ φαίνεται να μπαίνει στο περιθώριο.

Το ερώτημα είναι αν ο Μακρόν θα καλύψει το κενό και θα παίξει τον ρόλο του παγκόσμιου ηγέτη. «Ο Μακρόν βρίσκεται σήμερα στη θέση του οδηγού της ΕΕ» έγραψε το γερμανικό «Spiegel», αποδίδοντας μεταξύ άλλων την υποχώρηση της ισχύος της Μέρκελ στο ότι σπατάλησε πολιτικό κεφάλαιο με την προσφυγική πολιτική της.

Επίσης, ο γάλλος πρόεδρος κατάλαβε από πολύ νωρίς την προοπτική που άνοιγε για τον ίδιο και τη θέση της Γαλλίας στα παγκόσμια ζητήματα η προσέγγιση του Τραμπ. Γι’ αυτό προσκάλεσε τον αμερικανό πρόεδρο στο Παρίσι πέρυσι τον Ιούλιο, στην εθνική εορτή της Γαλλίας, τον «θάμπωσε» με τη στρατιωτική παρέλαση στους δρόμους του Παρισιού, και ήδη από την πρώτη τους συνάντηση, που είχε προηγηθεί στις Βρυξέλλες στο περιθώριο συνόδου του ΝΑΤΟ, ξεκίνησε έναν ιδιότυπο ανταγωνισμό με τον Τραμπ, σφίγγοντάς του παρατεταμένα το χέρι σχεδόν μέχρι κατάγματος των δαχτύλων και κάνοντάς τον να χαλαρώσει πρώτος τη χειραψία –πράγμα που ο αμερικανός πρόεδρος περιέργως εκτίμησε.

Κακή χημεία

Η Μέρκελ, αντίθετα, δεν είχε καλή χημεία με τον Τραμπ από την αρχή: του έκανε «μάθημα» δημοσίως περί δημοκρατίας και ελευθερίας όταν τον συνεχάρη για την εκλογή του στην προεδρία των ΗΠΑ, ενώ στην επίσκεψή της στον Λευκό Οίκο πριν από έναν χρόνο ο Τραμπ δεν της έσφιξε καν το χέρι. Η σχέση τους παρέμεινε δύσκολη και επιδεινώθηκε με τον καιρό, με τελευταίο παράδειγμα την άρνηση της Γερμανίας να συμμετάσχει στους αμερικανο-γαλλο-βρετανικούς βομβαρδισμούς κατά στόχων του συριακού καθεστώτος πριν από δύο εβδομάδες, το οποίο δεν είδε με καλό μάτι η Ουάσιγκτον.

Στη Γερμανία, αρκετοί θεώρησαν τη μη συμμετοχή στους βομβαρδισμούς άλλη μία απόδειξη της υποχώρησης της Μέρκελ στη διεθνή σκηνή. «Εχουμε πολύ καλή σχέση» είπε ο Τραμπ υποδεχόμενος τη Μέρκελ στον Λευκό Οίκο την Παρασκευή. Ομως τα λόγια του ήχησαν τυπικά, περισσότερο σαν να απαντούσαν σε δημοσιεύματα για την κακή χημεία ανάμεσα στους δύο ηγέτες παρά σαν να απηχούσαν την πραγματικότητα.

Ως αποτέλεσμα όλων αυτών, ο Μακρόν είναι ο «άνθρωπος του Τραμπ» στην Ευρώπη, παρά τις κολοσσιαίες διαφορές μεταξύ τους από άποψη ιδεολογίας και προσωπικότητας. Οι δύο ηγέτες τηλεφωνιούνται πολύ συχνά και ανταλλάσσουν απόψεις για τα παγκόσμια ζητήματα, πράγμα που ενισχύει τη θέση του γάλλου προέδρου διεθνώς –«Εμανουεεέλ! What’s up?» φωνάζει ο Τραμπ στο ακουστικό μόλις τον ακούει, σύμφωνα με τον «Monde». Την ενίσχυση της θέσης του Μακρόν στην Ουάσιγκτον βοήθησε και η υποχώρηση της «ειδικής σχέσης» ανάμεσα στις ΗΠΑ και στη Βρετανία, καθώς ο Τραμπ δεν έχει καλή χημεία ούτε με τη βρετανίδα πρωθυπουργό Τερέζα Μέι και, μάλιστα, δεν έχει ακόμη επισκεφθεί το Λονδίνο.

Από την οδοντόπαστα του Μπλερ στην πιτυρίδα του Μακρόν

Οι δημόσιες επιδείξεις στοργής ανάμεσα στους προέδρους Μακρόν και Τραμπ φανέρωσαν τη μεταξύ τους οικειότητα αλλά και έναν ανταγωνισμό για το ποιος από τους δύο είναι ο κυρίαρχος. Ο αμερικανός πρόεδρος φάνηκε να κερδίζει στη μεταξύ τους διελκυστίνδα για το ποιος θα περάσει στο παγκόσμιο κοινό ως το «αρσενικό άλφα». Ο Τραμπ έπιασε τον Μακρόν από το χέρι – «σαν να ήταν παιδί» ή «σαν να τραβούσε σκύλο από το λουρί», σχολίασε ο Τύπος – και τον οδήγησε προς το Οβάλ Γραφείο.

Το παιχνίδι αυτό κορυφώθηκε όταν ο Τραμπ έβγαλε με το δάχτυλό του ένα σκουπιδάκι από το πέτο του Μακρόν, λέγοντας μπροστά στις κάμερες: «Θα βγάλω αυτή την πιτυρίδα. Πρέπει να τον κάνουμε τέλειο. Είναι τέλειος». Ο γάλλος πρόεδρος υπέστη την ταπείνωση χαμογελαστός.

Το περιστατικό ονομάστηκε «υπόθεση πιτυρίδα», κατά την «υπόθεση Ντρέιφους», και «διπλωματία της πιτυρίδας», και ερμηνεύθηκε από αρθρογράφο της «Washington Post» ως εξής: «Ο Τραμπ υπονόησε: “Εχουμε στενή σχέση, αλλά είμαι ο κυρίαρχος, ο γορίλας άλφα που σε ξεψειρίζει. Θα σε επικρίνω όμως λέγοντας ότι έχεις πιτυρίδα και θα το κάνω μπροστά στο παγκόσμιο κοινό και να δούμε πώς θα το χειριστείς”».

Η «υπόθεση πιτυρίδα» αποτελεί το κορυφαίο δείγμα οικειότητας που είχε αμερικανός πρόεδρος με ξένο ηγέτη από την εποχή που ο Τζορτζ Γ. Μπους φιλοξένησε τον Τόνι Μπλερ στο Καμπ Ντέιβιντ και ανακοίνωσε ότι μοιράστηκαν την ίδια οδοντόπαστα.

Δεν έλειψαν οι παραλληλισμοί ανάμεσα στον Μακρόν και στον Μπλερ: όπως ο γάλλος πρόεδρος, ο βρετανός πρωθυπουργός είχε πολλές διαφορές από τον αμερικανό πρόεδρο αλλά επεδίωξε στενές σχέσεις και να αποτελέσει τη «γέφυρα» της Ευρώπης προς τον Λευκό Οίκο. Το αποτέλεσμα ήταν να μείνει ο Μπλερ γνωστός ως «το σκυλάκι του Μπους». Θα γίνει άραγε ο Μακρόν «το σκυλάκι του Τραμπ»; αναρωτιούνται οι πιο δηκτικοί από τους σχολιαστές.

Τι γυρεύουν οι Ευρωπαίοι στον Λευκό Οίκο

Τα ζητήματα που κυριάρχησαν στις δύο επισκέψεις στον Λευκό Οίκο, του Μακρόν και της Μέρκελ, ήταν τα εξής:

Διατήρηση της συμφωνίας για τα πυρηνικά του Ιράν

Το «μασάζ» στον Τραμπ ξεκίνησε από τον Μακρόν και συνεχίστηκε με τη Μέρκελ – άλλωστε οι δύο ευρωπαίοι ηγέτες είχαν συναντηθεί την περασμένη εβδομάδα στο Βερολίνο και είχαν αποφασίσει κοινή ευρωπαϊκή γραμμή. Προσπάθησαν να πείσουν τον Τραμπ να συνεχίσει να αναβάλλει τις κυρώσεις προς το Ιράν, όταν εκπνεύσει η προηγούμενη αναβολή στις 12 Μαΐου, και ως αντάλλαγμα του προσέφεραν την προοπτική να προστεθεί ένα νέο παράρτημα στη συμφωνία για τα πυρηνικά, το οποίο θα καλύπτει ζητήματα που ο Τραμπ θεωρεί ότι λείπουν από την αρχική συμφωνία: παράταση της διάρκειας της συμφωνίας, περιορισμός των δοκιμών βαλλιστικών πυραύλων από το Ιράν και περιορισμός της ιρανικής ανάμειξης στη Συρία, στον Λίβανο, στο Ιράκ και στην Ιορδανία.

Η Τεχεράνη, η Μόσχα και το Πεκίνο επιθυμούν να παραμείνει η συμφωνία ως έχει, αλλά και η ΕΕ επιθυμεί πάση θυσία τη διατήρησή της: καλύτερα μια κακή συμφωνία παρά καθόλου συμφωνία, είπε ο Μακρόν στον Τραμπ. Η συμφωνία, που ονομάζεται Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης (JCPOA), υπογράφηκε τον Ιούλιο του 2015 ανάμεσα στο Ιράν, στις ΗΠΑ, στη Γαλλία, στη Βρετανία, στη Ρωσία, στην Κίνα και στη Ρωσία. Περιορίζει δραστικά την ικανότητα εμπλουτισμού ουρανίου του Ιράν, δίνει απεριόριστη πρόσβαση στους επιθεωρητές της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ) στις ιρανικές εγκαταστάσεις και εκπνέει το 2025, ενώ έδωσε οικονομικά ανταλλάγματα στην Τεχεράνη και χαλάρωσε τις κυρώσεις.

Η εντύπωση που έδωσε ο Τραμπ στους δύο ευρωπαίους ηγέτες είναι ότι θα επαναφέρει τις κυρώσεις προς το Ιράν στις 12 Μαΐου – κίνηση την οποία η Τεχεράνη θεωρεί κατάργηση της συμφωνίας και απειλεί ότι θα επιστρέψει στην κατασκευή πυρηνικών όπλων.

Το χειρότερο σενάριο όμως θα μπορούσε να αποφευχθεί προς το παρόν. Ο Τραμπ μπορεί να υπογράψει την επαναφορά των κυρώσεων στις 12 Μαΐου, με το βλέμμα στο εσωτερικό κοινό του, αλλά να αργήσει να τις κάνει πράξη (αν και γύρω στα μέσα Ιουλίου ακολουθεί νέα προθεσμία για περισσότερες, σκληρότερες κυρώσεις). Μπορεί επίσης το νέο παράρτημα να μη δεσμεύει τη Ρωσία και την Κίνα αλλά ο Τραμπ να το πουλήσει ως «βελτίωση» στο εσωτερικό των ΗΠΑ.

Εξαίρεση της Ευρώπης από τους δασμούς που επέβαλε ο Τραμπ

Οι Ευρωπαίοι έχουν κοινή γραμμή στην προσπάθεια να αντιμετωπίσουν την πολιτική προστατευτισμού του Τραμπ, ο οποίος ανακοίνωσε δασμούς 25% στον εισαγόμενο χάλυβα και 10% στο εισαγόμενο αλουμίνιο και εξαίρεσε προσωρινά την Ευρώπη ως την 1η Μαΐου. Είναι πολύ απίθανο όμως ο Μακρόν και η Μέρκελ να τον έπεισαν να παρατείνει επ’ αόριστον, όπως ζητούν οι Ευρωπαίοι, την εξαίρεση της ΕΕ που εκπνέει μεθαύριο.

Οι δύο ευρωπαίοι ηγέτες προσπάθησαν να αποτρέψουν έναν εμπορικό πόλεμο ανάμεσα στις ΗΠΑ και στην ΕΕ, η οποία έχει δηλώσει ότι θα απαντήσει στους δασμούς του Τραμπ επιβάλλοντας δασμούς σε αμερικανικά προϊόντα όπως το μπέρμπον, οι μοτοσικλέτες και τα τζιν παντελόνια, ενώ ο Τραμπ απειλεί ότι θα ανταπαντήσει επιβάλλοντας φόρο στα εισαγόμενα αυτοκίνητα από τη Γερμανία.

Το θέμα συζητήθηκε εκτενέστερα ανάμεσα στον Τραμπ και στη γερμανίδα καγκελάριο, καθώς οι ΗΠΑ έχουν τεράστιο εμπορικό έλλειμμα με τη Γερμανία, το οποίο αναμένεται να ξαναφθάσει τα 64 δισ. δολάρια το 2018 (όπως το 2017 και το 2016). Ο Τραμπ πίεσε τη Μέρκελ να λάβει μέτρα για να μειώσει το έλλειμμα, διότι «υπονομεύει την παγκόσμια οικονομική σταθερότητα».

Συνέχιση της αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας στη Συρία

Ο Τραμπ επιθυμεί να επιστρέψουν στις ΗΠΑ οι 2.000 αμερικανοί στρατιώτες που βρίσκονται στη Συρία.
Οι Ευρωπαίοι, αντίθετα, θεωρούν απαραίτητη τη συνέχιση της αμερικανικής παρουσίας στη χώρα. Ο Μακρόν είχε το προβάδισμα στο θέμα αυτό έναντι της Μέρκελ επειδή η Γαλλία συμμετείχε, μαζί με τις ΗΠΑ και τη Βρετανία, στον βομβαρδισμό στόχων του συριακού καθεστώτος στα μέσα Απριλίου.

Πάντως το κυριότερο επιχείρημα των ευρωπαίων ηγετών για να μην αποσύρει ο Τραμπ τα στρατεύματά του ήταν να μην αφήσει ελεύθερο το πεδίο στην εξάπλωση του Ιράν προς τη Μεσόγειο.

Επαναφορά των ΗΠΑ στη συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα

Δεν αναμένονται σύντομα εξελίξεις στο συγκεκριμένο ζήτημα, γι’ αυτό οι δύο ευρωπαίοι ηγέτες περιορίστηκαν στο να εκφράσουν την ανησυχία τους για το περιβάλλον και την επιθυμία τους να διασωθεί η συμφωνία του Παρισιού. «Δεν υπάρχει Πλανήτης Β» σημείωσε ο γάλλος πρόεδρος. Ο Μακρόν μάλιστα χάρισε στον Τραμπ ένα κλαδί βελανιδιάς, το οποίο φύτεψαν μαζί στον κήπο του Λευκού Οίκου, δώρο που θεωρήθηκε «σπόντα» προς τον αμερικανό πρόεδρο για την προστασία του περιβάλλοντος.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ