Φεουδάρχης Κοτζιάς στο υπουργείο Εξωτερικών

Σοβαρότατα προβλήματα συνταγματικότητας αλλά και ρυθμίσεις οι οποίες ισχυροποιούν υπέρ το δέον τον υπουργό Εξωτερικών περιλαμβάνει το προσχέδιο του νέου Οργανισμού του υπουργείου που επιδιώκει να διαμορφώσει στα μέτρα του και σχεδόν εν κρυπτώ ο Νίκος Κοτζιάς.

Οπως «Το Βήμα» πληροφορείται έπειτα από έρευνα και ενδελεχείς συζητήσεις με νομικούς και διπλωματικούς κύκλους, ο νέος Οργανισμός ουσιαστικά επιδιώκει να διαμορφώσει μια προσωποκεντρική δομή που θα ελέγχεται πλήρως από τον υπουργό Εξωτερικών, τόσο σε επίπεδο θεσμικό όσο επίσης νομικό και οικονομικό, χωρίς την ύπαρξη αντίβαρων και δικλίδων ασφαλείας. Η δε σύνθεση του κειμένου είναι κάκιστη και αναβλύζει ερασιτεχνισμό, έργο προφανώς ανθρώπου που δεν έχει την παραμικρή γνώση της λειτουργίας του υπουργείου.

Παρά τα όσα συζητούνται στους διαδρόμους των τριών κτιρίων του υπουργείου, τα προβληματικά σημεία δεν περιορίζονται μόνο στη μείωση των θέσεων των επονομαζόμενων fullambassadors, ούτε στη δημιουργία κλάδου διπλωματών – εμπειρογνωμόνων, θέματα για τα οποία οι αρμόδιες ενώσεις έχουν καταθέσει, εκ των υστέρων, αντιπροτάσεις. Αφορούν ουσιαστικότερα ζητήματα που θίγουν τον τρόπο άσκησης της εξωτερικής πολιτικής και τα οποία μάλλον δεν έχουν τύχει της απαραίτητης προσοχής ακόμη και από όσους «φωνασκούν» ιδιωτικώς αλλά σωπαίνουν δημοσίως (προερχόμενοι τόσο από τον δεξιό όσο και τον αριστερό χώρο).

Προς το παρόν, όμως, οι μεν διπλωματικοί υπάλληλοι ασχολούνται με την κατάργηση του προτεινόμενου τίτλου του «διπλωμάτη – εμπειρογνώμονα», οι δε εμπειρογνώμονες (ιδιαίτερα η παλαιότερη γενιά) με την πρόβλεψη ότι πρέπει να έχουν εξειδικευμένο αντικείμενο (προτεινόμενο άρθρο 100, παράγραφος 2). Γνώστης του παρασκηνίου επισημαίνει πάντως, με ισχυρή δόση χιούμορ, ότι ο όρος «διπλωμάτης – εμπειρογνώμονας» ήταν ένας τίτλος που έδινε κάποτε ο ίδιος ο κ. Κοτζιάς στον εαυτό του όταν υπηρετούσε εκεί. Την αναφέρει μάλιστα χαρακτηριστικά και στο βιογραφικό πολλών εκ των βιβλίων του!

Η… περιήγηση ξεκινά από το άρθρο 4 του σχεδίου. Στο σημείο 1 αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι ο υπουργός Εξωτερικών δεν προΐσταται απλώς του υπουργείου και διευθύνει τις υπηρεσίες του (όπως ισχύει μέχρι σήμερα), αλλά επίσης «έχει τη συνολική ευθύνη για τη χάραξη της εξωτερικής πολιτικής!». Ο κ. Κοτζιάς και οι νομικοί του σύμβουλοι ενδέχεται να αγνοούν το άρθρο 82, παράγραφος 1 του Συντάγματος, το οποίο σαφώς λέει ότι «η κυβέρνηση καθορίζει και κατευθύνει τη γενική πολιτική της χώρας σύμφωνα με τους ορισμούς του Συντάγματος και των νόμων». Ωστόσο, οι νομικοί σύμβουλοι της Ενωσης Διπλωματικών Υπαλλήλων (ΕΔΥ) το γνωρίζουν, διότι επισημαίνεται και στη γνωμοδότηση που κατέθεσαν. Ποια γνώμη έχει αλήθεια επί του θέματος αυτού ο Αλέξης Τσίπρας που ηγείται της κυβέρνησης; Ή μήπως αγνοεί τους σχεδιασμούς του υπουργού του;

Υπάρχει ακόμη ένα θέμα που ίσως θα έπρεπε να απασχολήσει το Μέγαρο Μαξίμου. Αφορά το άρθρο 10 που έχει τίτλο «Συνεργασία του υπουργείου Εξωτερικών με άλλα υπουργεία και κρατικές υπηρεσίες». Σε αυτό αναφέρεται (σημείο 3) ότι «συστήνονται με απόφαση του υπουργού Εξωτερικών διυπουργικές επιτροπές συνεργασίας». Είναι όμως εφικτό αυτό ή παρεισφρέει στις πρωθυπουργικές αρμοδιότητες; Αν εντρυφήσει κανείς στο Προεδρικό Διάταγμα 63/2005 με το οποίο κωδικοποιείται η νομοθεσία για την κυβέρνηση και τα κυβερνητικά όργανα, δεν θα δυσκολευτεί να εντοπίσει ότι οι διυπουργικές επιτροπές είναι όργανα της κυβέρνησης και όχι των υπουργών. Προβλέπεται δε ρητά ότι οι επιτροπές αυτές είτε συστήνονται με απόφαση του ίδιου του Πρωθυπουργού είτε με «απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου κατόπιν πρότασης του Πρωθυπουργού».

Αν στα παραπάνω προστεθούν προβλέψεις, όπως π.χ. ότι οι αρμοδιότητες του γενικού γραμματέα του υπουργείου Εξωτερικών «ορίζονται και εξειδικεύονται» από τον ίδιο τον υπουργό, αντιλαμβάνεται κανείς εύκολα το προωθούμενο προσωποπαγές μοντέλο. Στα μάλλον λίγα θετικά σημεία περιλαμβάνονται όντως η μείωση του αριθμού των fullambassadors από 20 σε 12 (αν και ίσως απαιτείται κάποια μεταβατική διάταξη), οι εξετάσεις που προβλέπονται για την προαγωγή στον βαθμό του Συμβούλου Πρεσβείας Β’ (αν και ο μη συνυπολογισμός του ατομικού φακέλου εξαντλεί την αυστηρότητα). Ο περιορισμός των αποσπάσεων στο εξωτερικό ίσως να μπορούσε να συμπεριληφθεί στα θετικά, αν δεν αντισταθμιζόταν από την αύξηση στα τρία χρόνια των ειδικών αποστολών που αποφασίζει ο υπουργός χωρίς να δίνει λογαριασμό σε κανέναν.

Εμπειροι παρατηρητές της εσωτερικής λειτουργίας του υπουργείου Εξωτερικών διαπιστώνουν ότι το σχέδιο του νέου Οργανισμού έχει και άλλα κρυφά σημεία. Είναι σαφές ότι ο κ. Κοτζιάς επιδιώκει να διευρύνει όσο το δυνατόν περισσότερο την αποστολή του χαρτοφυλακίου, εντάσσοντας σε αυτήν πολλές από τις σημερινές γενικότερες αρμοδιότητες του υπουργείου. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει φυσικά αυτή για «την αναβάθμιση του ρόλου και της παρουσίας της χώρας στο διεθνές σύστημα» (άρθρο 1, σημείο δ). Πρόκειται για ένα θέμα που εμφανώς «καίει» τον κ. Κοτζιά, καθώς το επισημαίνει σε κάθε ευκαιρία, προφανώς αγνοώντας ότι ο ρόλος ενός κράτους στο διεθνές σύστημα προκύπτει από την ευρύτερη ισχύ του και την υπευθυνότητά του, όχι από την επιθυμία κάποιων προσώπων. Ωστόσο, ήδη από τις 26 Ιανουαρίου ο κ. Κοτζιάς έχει συστήσει Γραφείο Πρωτοβουλιών Υπουργού, όπου εντάσσει ακόμη και τριμερείς συνεργασίες που συστάθηκαν πριν από την έναρξη της θητείας του (π.χ. οι τριμερείς Ελλάδος – Κύπρου – Ισραήλ και Ελλάδος – Κύπρου – Αιγύπτου).

Δεν θα υπεισέλθουμε στο σημείο που αναφέρει ότι μέσω της αποστολής του το υπουργείο επιδιώκει «την ασφάλεια και την ακεραιότητα της χώρας κατά τις επιταγές του Συντάγματος». Δεν είναι άλλωστε σαφές ποιο είναι το συνταγματικό έρεισμα αυτή της πρόβλεψης. Σημαντικότερο είναι μάλλον το γεγονός ότι μάλλον υποβαθμίζεται η ελληνική συμμετοχή στην ΕΕ. Πώς αλλιώς να ερμηνευθεί η διάταξη του άρθρου 2, παράγραφος 1, σημείο γ, όπου ουσιαστικά η εκπροσώπηση της χώρας μας στην ΕΕ «τσουβαλιάζεται» με εκείνη σε άλλα διεθνή όργανα και διασκέψεις;

Στον σημερινό Οργανισμό υπάρχει σαφής αναφορά (σε σειρά διατάξεων) για την «επεξεργασία της πολιτικής για τη θεσμική εξέλιξη της Ενωσης και την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση σε συνεργασία με άλλα υπουργεία και φορείς». Ωστόσο, τίποτα δεν είναι τυχαίο. Σε μια εποχή που συζητούνται (ασχέτως αν θα ευοδωθούν) μείζονες αλλαγές στην ΕΕ με βασικό εισηγητή, μεταξύ άλλων, τον πρόεδρο της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν (στενό συνομιλητή του κ. Τσίπρα), το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών εκπέμπει μια οσμή έντονου ευρωσκεπτικισμού. Μάλιστα, το Τμήμα Ευρωπαϊκού Δικαίου της Ειδικής Νομικής Υπηρεσίας (ΕΝΥ) θα μπορεί πλέον να χειρίζεται όχι μόνο νομικά αλλά και πολιτικά θέματα, όπως π.χ. οι πιθανές αλλαγές στην αρχιτεκτονική της ευρωζώνης!

Η «σιδηρά πειθαρχία» μέσω ποινών και οι παράλληλες δομές

Ο κ. Κοτζιάς δεν έκρυψε από την πρώτη στιγμή ότι επιθυμούσε να επιβάλει «σιδηρά πειθαρχία» στο υπουργείο μέσω ποινών. Στον νέο Οργανισμό εμφανίζεται να θέλει να καταργήσει τις εναπομείνασες ασφαλιστικές δικλίδες. Σε αυτό το πλαίσιο, καταργείται (προτεινόμενα άρθρα 37 και 38) η παρουσία εκπροσώπου του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους (ΝΣΚ) στα Υπηρεσιακά Συμβούλια του υπουργείου. Μάλιστα στο άρθρο 40, που αφορά το Δευτεροβάθμιο Πειθαρχικό Υπηρεσιακό Συμβούλιο, προβλέπεται ότι ο υπουργός και κάθε πειθαρχικός προϊστάμενος μπορεί να ασκεί ένσταση για αποφάσεις είτε υπέρ της διοίκησης είτε υπέρ του υπαλλήλου, χωρίς όμως να παρέχεται ανάλογο δικαίωμα σε κάποιον τιμωρηθέντα υπάλληλο! Τι συμβαίνει όμως στην περίπτωση π.χ. μιας ομόφωνης απαλλαγής ενός υπαλλήλου; Θα έχει και τότε δικαίωμα ένστασης ο υπουργός; Κατά ορισμένες νομικές πηγές, αυτή η πρόβλεψη θα μπορούσε να αντιβαίνει ακόμη και προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), αλλά ας μην πάμε τόσο μακριά…

Οι «περίεργες προσθήκες» δεν έχουν τελειωμό. Στο άρθρο 70, παράγραφος 2, σημείο δ, που αφορά τα μητρώα των υπαλλήλων, γίνεται αναφορά στη συμπερίληψη στον υπηρεσιακό φάκελο εγγράφων «θετικού ή αρνητικού περιεχομένου που αφορούν την υπηρεσιακή δραστηριότητα του υπαλλήλου». Το έλλειμμα συνταγματικότητας είναι οφθαλμοφανές. Παρά την πρόβλεψη προσφυγής, ποιος προσφέρει διασφαλίσεις για την αμφίβολη προέλευση αυτών των εγγράφων; Πάντως όχι ο νέος Οργανισμός. Στη δε παράγραφο 3 αναφέρεται ότι «με απόφαση του υπουργού Εξωτερικών οι ατομικοί φάκελοι μπορεί να περιλαμβάνουν και άλλα στοιχεία και έγγραφα τα οποία αφορούν τους υπαλλήλους». Ποιος διασφαλίζει την ακεραιότητα των εγγράφων; Μήπως η αυθεντία του υπουργού;

Θα πρέπει επίσης να επισημανθεί η δημιουργία «παράλληλων δομών». Προτείνεται, μεταξύ άλλων, η σύσταση Γραφείου Εσωτερικών Υποθέσεων, που μπορεί μεν να απαντάται σε άλλα υπουργεία, αλλά σαφώς ενδέχεται να δημιουργήσει προβλήματα σύγκρουσης αρμοδιοτήτων με τη Γενική Επιθεώρηση και τις εισαγγελικές Αρχές. Συστήνεται επίσης Αυτοτελές Γραφείο Νομοθετικής Πρωτοβουλίας που θα υπάγεται απευθείας στον υπουργό, με αρμοδιότητες συγκρουόμενες σε μεγάλο βαθμό κυρίως με το ΝΣΚ όσο και με την ΕΝΥ. Παράλληλα, ο υπουργός θα μπορεί να αναθέτει στο γραφείο αυτό ελεγκτικές και εισηγητικές αρμοδιότητες επί, ασαφώς περιγραφομένων, «συγκεκριμένων θεμάτων». Ξεκάθαρα αντισυνταγματικό είναι φυσικά το προτεινόμενο άρθρο 28 περί σύστασης Γραφείου Οικονομικού Ελέγχου που ξεκάθαρα αντίκειται στο άρθρο 98, παράγραφος 1 του Συντάγματος περί του ρόλου του Ελεγκτικού Συνεδρίου. Σημειώνεται ότι στα δύο τελευταία γραφεία προβλέπεται η πρόσληψη εξωτερικών νομικών συμβούλων και ορκωτών λογιστών.

Οι ακόλουθοι Τύπου

Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στο άρθρο 19 που αφορά την Υπηρεσία Ενημέρωσης και Δημόσιας Διπλωματίας. Με βάση αυτό, η Υπηρεσία αναλαμβάνει νέες αρμοδιότητες που ξεκάθαρα συγκρούονται με εκείνες της Γενικής Γραμματείας Ενημέρωσης του υπουργείου Ψηφιακής Πολιτικής στο οποίο προΐσταται ο στενός συνεργάτης του Πρωθυπουργού, ο Νίκος Παππάς. Το άρθρο 19 συμπληρώνεται από άλλα άρθρα (π.χ. τα 2, 24, 42, 46) με τα οποία ουσιαστικά υποκαθίστανται οι σημερινοί ακόλουθοι Τύπου, που είναι και απόφοιτοι της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης.

Ο νέος Οργανισμός προβλέπει ότι η Υπηρεσία Ενημέρωσης αναλαμβάνει οδηγίες για τον συντονισμό ενεργειών για την επικοινωνιακή διπλωματία της χώρας, μπορεί να αναθέτει την αποδελτίωση ξένου Τύπου σε τρίτους, αναθέτει στο Κέντρο Ανάλυσης και Σχεδιασμού ρόλο στην ανάπτυξη των δημοσίων σχέσεων του υπουργείου, ενώ οι πρεσβευτές της Ελλάδος στο εξωτερικό θα μπορούν να αναθέτουν και σε διπλωμάτες τα καθήκοντα ενημέρωσης των μέσων ενημέρωσης στα κράτη όπου υπηρετούν.