Tα κτίρια-«κουφάρια» της Αθήνας χορεύουν

Ηταν μια πρώτη εικόνα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης: Η αντίδραση του διεθνούς έλληνα χορογράφου Αντώνη Φωνιαδάκη όταν κατά την επίσκεψή του στην Αθήνα βρέθηκε στο κέντρο, στη διασταύρωση της οδού Σταδίου με την οδό Αμερικής, και είδε μια γιγαντιαίων διαστάσεων επιφάνεια από βινύλιο που έφερε τυπωμένη τη φωτογραφία της δημιουργίας του «Γαλαξίας» να υψώνεται αργά και με τη βοήθεια ενός γερανού να αγκαλιάζει το εγκαταλελειμμένο κτίριο στη γωνία, λίγα μέτρα από το Σύνταγμα. Είδε το έργο που είχε χορογραφήσει τον Νοέμβριο του 2016 για την πρώτη ιστορική συνεργασία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής με το Εθνικό Θέατρο να επιστρέφει, αυτή τη φορά για να καλύψει μια στατική, διαρκή εικόνα παρακμής στην καρδιά της πόλης. Αυτό το έργο που πλέον βλέπουμε διασχίζοντας το κέντρο αποτελεί μέρος του Προγράμματος Πιλοτικής Αναβάθμισης του Εμπορικού Τριγώνου που υλοποιεί ο Δήμος Αθηναίων με αποκλειστική χορηγία του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Ενα πολυεπίπεδο πρόγραμμα που αφορά την αναμόρφωση 22 δρόμων (περιλαμβάνει πεζοδρομήσεις, δράσεις, αναβάθμιση αστικού εξοπλισμού κ.ά.) στο πλαίσιο του οποίου ντύνονται με εικόνες σύγχρονου χορού ελλήνων δημιουργών κτίρια-«κουφάρια» της πόλης.

«Τα κτίρια που έχουμε επιλέξει είναι διατηρητέα, δεν ανήκουν στον δήμο τα τελευταία τουλάχιστον είκοσι χρόνια» εξηγεί η Ελίνα Δάλλα, αρχιτέκτων και υπεύθυνη του προγράμματος του Δήμου Αθηναίων. «Και αυτό γιατί οι διαδικασίες αξιοποίησής τους είναι πολύπλοκες και χρονοβόρες. Για να μη συνεχιστεί η υποβάθμιση κεντρικών σημείων στην καρδιά της Αθήνας και στο πλαίσιο του προγράμματός μας, ενημερωνόμαστε για το ποιοι είναι οι ιδιοκτήτες, επικοινωνούμε μαζί τους και τους προσφέρουμε τη λύση της κάλυψης. Προσπαθούμε παράλληλα να τους βοηθήσουμε σε οποιοδήποτε τεχνικό πρόβλημα μπορεί να αντιμετωπίζουν, ώστε να υπάρξει αξιοποίηση του ακινήτου τους». Είναι χαρακτηριστικό ότι ο σχεδιασμός της δράσης έγινε τον Απρίλιο του 2016, οι διαδικασίες ξεκίνησαν εντατικά τον Ιανουάριο του 2017 και το πρώτο μεγάλο πανό κάλυψης (building wrap) τοποθετήθηκε στις 11 Οκτωβρίου 2017 στη γωνία των οδών Αιόλου και Αγίας Ειρήνης. Μέχρι σήμερα έχουν «ντυθεί» τέσσερα κτίρια, ενώ σύντομα θα ακολουθήσουν άλλα δύο.

Η επιλογή εικόνων σύγχρονου χορού, πάντοτε από έλληνες δημιουργούς, δεν ήταν τυχαία. Ο δήμαρχος Αθηναίων συγκρότησε ειδική καλλιτεχνική επιτροπή (με άμισθα μέλη) για τον σχεδιασμό αυτής της αστικής χορογραφίας. «Η Επιτροπή επικέντρωσε το ενδιαφέρον της στον σύγχρονο χορό, θεωρώντας τη χειραφέτηση του σώματος μέσα στον δημόσιο χώρο ως μια ιδιαίτερα δυναμική-δημιουργική προοπτική νέων καλλιτεχνών» εξηγεί η κυρία Δάλλα. Στη συνέχεια έγινε πρόσκληση σε ομάδες σύγχρονου χορού με σημαντική πορεία και έργο, από τις οποίες ζητήθηκε να αποστείλουν υλικό από παραστάσεις τους. «Η επιλογή για κάθε εφαρμογή προχώρησε με γνώμονα κυρίως τις αναλογίες των επιφανειών των συγκεκριμένων κτιρίων, αλλά και το πώς οι εικόνες «κάθονται» στο κάθε κτίριο χωριστά προκειμένου να καταλήξουμε στην τελική εικόνα. Τόσο οι εικόνες όσο και τα κείμενα στάλθηκαν από τους δημιουργούς τους».

Oυσιαστικά σε καθένα από τα επιλεγμένα κτίρια ορίστηκαν δύο ζώνες, και ανάλογα χρησιμοποιήθηκαν δύο είδη υλικών. Στο κάτω μέρος τοποθετήθηκε εκτυπωμένο βινύλιο πάνω σε ξύλινη κατασκευή. Στην επάνω ζώνη που καλύπτει τους ορόφους μπήκε ειδικά εκτυπωμένο δίχτυ, αφού για στατικούς λόγους ήταν απαραίτητο οι επιφάνειες να μην έχουν μεγάλη αντίσταση στον αέρα. Η συνολική επιφάνεια καλύψεως όλων των κτιρίων αγγίζει περίπου τα 1.500 τ.μ. Ολο το κόστος καλύπτεται από τον αποκλειστικό δωρητή Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος και το πρόγραμμα υλοποιείται σε συνεργασία με το Athens Partnership. Ο κίνδυνος του βανδαλισμού έχει επίσης προβλεφθεί. «Τα πανό, όπως και όλες οι εφαρμογές μας στον δημόσιο χώρο, έχουν καλυφθεί με ειδικό anti tagging υλικό προκειμένου να μπορεί η οποιαδήποτε μουντζούρα να σβηστεί ευκολότερα» σπεύδει να διευκρινίσει η κυρία Δάλλα. «Γνωρίζουμε πως τα τελευταία χρόνια στην Αθήνα οι βανδαλισμοί είναι συχνοί και κάνουν όποια προσπάθεια για εφαρμογές στον δημόσιο χώρο δυσκολότερη. Αλλά αυτό δεν μας αποτρέπει από την προσπάθειά μας να βελτιώσουμε την εικόνα του κέντρου της πόλης».

Η διαδικασία αυτή στηρίχθηκε αρκετά στην εμπειρία των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, οπότε «ντύθηκαν» περί τα 80 κτίρια στην Αθήνα προκειμένου να δημιουργηθεί μια ευρύτερη εικόνα, και συμπεριελήφθησαν τότε όχι μόνο ημιτελή ή εγκαταλειμμένα κτίρια, αλλά και τοπόσημα της πόλης. Είναι ζωτικής σημασίας –για να μη μιλάμε για έργα βιτρίνας –να συνδυάζονται αυτές οι καλύψεις με έργα αναβάθμισης των κτιρίων. «Ωστόσο, αφού τα κτίρια δεν είναι ιδιοκτησίες του δήμου της Αθήνας αλλά ιδιοκτησίες ιδιωτών ή ιδρυμάτων, ο δήμος δεν μπορεί να προχωρήσει σε κανένα έργο επισκευής τους» υπογραμμίζει η κυρία Δάλλα.

Είναι προφανές ότι όσο και αν η παρέμβαση αυτή δημιουργεί μια ευχάριστη οπτική αστική εμπειρία και ταυτόχρονα γίνεται πλατφόρμα προώθησης του έργου ελλήνων δημιουργών, δεν μπορεί εκ των πραγμάτων να αντιμετωπίσει το σοβαρό πρόβλημα απαξίωσης του κτιριακού αποθέματος του κέντρου της Αθήνας σήμερα. Σύμφωνα με έρευνα της διαΝΕΟσις που υλοποίησε ο Νίκος Τριανταφυλλόπουλος, επίκουρος καθηγητής της Πολυτεχνικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και παρουσιάστηκε τον Φεβρουάριο του 2018, περισσότερο από το 60% των κτιρίων στο κέντρο της Αθήνας κατασκευάστηκε πριν από το 1960, ενώ πάνω από το 85% αυτών χρήζουν παρεμβάσεων αποκατάστασης και εκσυγχρονισμού. Ποσοστό μεγαλύτερο από το 50% αυτών των κτιρίων παραμένουν κενά.

Η αξιοποίησή τους γίνεται προβληματική εξαιτίας και της πολύπλοκης συνιοδιοκτησίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι από τα κενά κτίρια το 55% ανήκει σε τουλάχιστον 10 συνιδιοκτήτες σύμφωνα με την έρευνα της διαΝΕΟσις, ενώ υπάρχουν κτίρια στην καρδιά της Αθήνας, επιφάνειας 4.000 τ.μ. με περισσότερους από 400 συνιδιοκτήτες! Αυτό καθιστά τις προσπάθειες του Δήμου Αθηναίων στο πλαίσιο του προγράμματος εξαιρετικά δύσκολες.

Εχει ενδιαφέρον ο τρόπος με τον οποίο περιγράφει η κυρία Δάλλα την εμπειρία της από την προσέγγιση ιδιοκτητών κτιρίων προκειμένου να «ντυθούν» αυτά με πανό κάλυψης. «Το ιδιοκτησιακό καθεστώς των κτιρίων ήταν η πρώτη δυσκολία που συναντήσαμε. Ο δήμος, όπως ίσως δεν γνωρίζει πολύς κόσμος, δεν διαθέτει στοιχεία των ιδιοκτητών των κτιρίων. Προκειμένου να μάθουμε τους ιδιοκτήτες στείλαμε, ως Δήμος Αθηναίων, αίτημα για κάθε κτίριο χωριστά στο Κτηματολόγιο. Το Κτηματολόγιο με τη σειρά του, για να απαντήσει, έπρεπε να επικοινωνήσει με τους ιδιοκτήτες, οι οποίοι έπρεπε να συμφωνήσουν στο να κοινοποιηθεί στον Δήμο Αθηναίων αυτή η πληροφορία ή, σε περίπτωση που δεν υπήρχαν τα στοιχεία του ιδιοκτήτη, να τα ζητήσει από την Αστυνομία, καθώς θεωρούνται προσωπικά δεδομένα. Αυτή η διαδικασία πήρε πάνω από έξι μήνες!».

Υπάρχουν τα καλά και τα κακά νέα. Ετσι μαθαίνουμε ότι το πρώτο κτίριο που ντύθηκε, τον Οκτώβριο του 2017, στη γωνία των οδών Αιόλου και Αγίας Ειρήνης σύντομα θα επιστρέψει «γυμνό» αλλά και πλήρως επισκευασμένο. Είναι αυτή μια μικρή αστική νίκη που κάθε άλλο παρά ο κανόνας είναι, αφού πολλοί ιδιοκτήτες που προσεγγίστηκαν για μοναδικά κτίρια στην καρδιά της Αθήνας δεν ανταποκρίθηκαν δυστυχώς… Αξίζει να σημειώσουμε ότι τα συγκεκριμένα πανό αντέχουν για χρόνια πάνω στα κτίρια, αν δεν σκιστούν λόγω απρόβλεπτων καταστάσεων.

Τα μεγάλα πανό κάλυψης (building wraps) «αγκαλιάζουν» ήδη τέσσερα κτίρια στο Εμπορικό Τρίγωνο.Το πρώτο βρίσκεται στη γωνία των οδών Αγίας Ειρήνης και Αιόλου και απεικονίζει σκηνές από την παράσταση «Οpus» σε σύλληψη, φωτογραφία και φωτισμούς του Χρήστου Παπαδόπουλου. Ο δημιουργός διερευνά το πώς το σώμα μπορεί να γίνει η οπτική εκδοχή του μουσικού οργάνου πάνω στο οποίο αποτυπώνεται η μουσική μέσω της κίνησης.

Το δεύτερο βρίσκεται στην πλατεία Αγίας Ειρήνης (Αιόλου 38) με φωτογραφίες από δύο παραστάσεις σε σύλληψη και χορογραφία του Κυριάκου Χατζηιωάννου («Mysterion / Higher States, Part 1» και «Le Sacre du Printemps – Suite Baloise»). Ο χορογράφος διερεύνησε τον σαμανισμό και τις καθημερινές του τελετές σε αυτό το έργο.

Το τρίτο βρίσκεται στο νούμερο 24 της οδού Πραξιτέλους. Ο τίτλος του έργου είναι «Fight or Flight» σε χορογραφία Πέρσας Σταματοπούλου και Σταυρούλας Σιάμου. Το έργο πραγματεύεται τον αρχέγονο μηχανισμό και κλασικό όρο της ψυχολογίας που «λέει» πως όταν κάποιος, άνθρωπος ή ζώο, βρίσκεται σε μια κρίσιμη κατάσταση, τότε το σώμα του είναι σε ετοιμότητα ανάμεσα σε δύο επιλογές: να πολεμήσει ή να φύγει. Η παράσταση παρουσιάστηκε στο Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου το 2013 και η φωτογραφία είναι της Εύης Φυλακτού.

To τέταρτο κατά σειρά μεγαλοπανό κάλυψης με εικόνες σύγχρονου ελληνικού χορού βρίσκεται στη γωνία Σταδίου και Αμερικής. Η φωτογραφία απεικονίζει σκηνή από την παράσταση «Links» του Αντώνη Φωνιαδάκη, που παρουσιάστηκε από το Μπαλέτο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο θέατρο Ολύμπια τον Απρίλιο του 2016. ΤοCityLinkχρηματοδότησε τμήμα του συγκεκριμένου πανό.Η άλλη όψη παρουσιάζει το έργο «Γαλαξίας» του Αντώνη Φωνιαδάκη που ήταν συμπαραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και του Εθνικού Θεάτρου.

Η συγκεκριμένη δράση συμπεριλαμβάνει άλλα δύο κτίρια που θα ντυθούν το επόμενο χρονικό διάστημα. Ενα από αυτά είναι το Μέγαρο Αθηνογένους στη Σταδίου 50. «Ο σχεδιασμός μας για αυτό το πανό είχε γίνει πριν μπουν οι σκαλωσιές που εδώ και λίγες ημέρες καλύπτουν το κτίριο, για το οποίο πλέον γνωρίζουμε ότι θα ξεκινήσουν εργασίες ανακατασκευής» επισημαίνει η κυρία Δάλλα.Το άλλο κτίριο της δράσης που θα ντυθεί στο άμεσο μέλλον είναι αυτό στην οδό Πραξιτέλους 13, ιδιοκτησίας κληροδοτήματος του Δήμου Πόρου.