Η «φωνή» του αμερικανικού Νότου

Γιουντόρα Γουέλτυ
Το μεγάλο δίχτυ και άλλες ιστορίες
Μετάφραση – Εισαγωγή – Σημειώσεις Αθηνά Δημητριάδου
Εκδόσεις Καστανιώτη, 2018
σελ. 482, τιμή 23 ευρώ

Η Γιουντόρα Γουέλτι (1909-2001) δεν είναι άγνωστη στο αναγνωστικό κοινό της χώρας μας. Το 1992 από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια κυκλοφόρησε σε μετάφραση Ανδρέα Αποστολίδη το μυθιστόρημά της Η κόρη του αισιόδοξου δικαστή Μακ Κέλβα (το οποίο είχε τιμηθεί με το βραβείο Πούλιτζερ), αλλά δεν είχε την επιτυχία που του άξιζε. Ενδεχομένως επειδή οι νεότεροι αμερικανοί συγγραφείς που ζουν στη Νέα Υόρκη και στην Ανατολική Ακτή των ΗΠΑ μονοπωλούν την αγορά, μαζί με τρεις-τέσσερις συγγραφείς από τη Βρετανία, με αποτέλεσμα μεγάλο μέρος της σπουδαίας λογοτεχνίας του αμερικανικού Νότου να παραμένει παντελώς άγνωστο.

Η Γιουντόρα Γουέλτι ανήκει στις σπουδαιότερες συγγραφείς της Αμερικής. Για να είμαστε ακριβέστεροι, οι τρεις γυναίκες (διηγηματογράφοι κατ’ εξοχήν) του Νότου, η ίδια, η Κάθριν Αν Πόρτερ (η οποία υπήρξε μέντοράς της) και η Φλάνερι Ο’ Κόνορ είναι απείρως ανώτερες από τις γυναίκες πεζογράφους της Νέας Αγγλίας. Λ.χ. ως διηγηματογράφος η Φλάνερι Ο’ Κόνορ παραμένει άγνωστη στη χώρα μας, όπως άλλωστε και η Κάθριν Αν Πόρτερ, που το μοναδικό μυθιστόρημά της Το πλοίο των τρελών, ένα από τα σημαντικότερα του 20ού αιώνα, κυκλοφόρησε το 1965 στα ελληνικά και σήμερα δεν το βρίσκει κανείς πουθενά.

Εχει όμως ο καιρός γυρίσματα. Τώρα το ελληνικό αναγνωστικό κοινό έχει την ευκαιρία να αποκτήσει μια πολύ καλή εικόνα της Γιουντόρα Γουέλτι με τα δεκαπέντε διηγήματα από όλες τις συλλογές της που περιλαμβάνονται στα Απαντα, τα διηγήματά της που κυκλοφόρησαν στις ΗΠΑ το 1980. Απ’ ό,τι πληροφορούμαι, ετοιμάζεται και δεύτερος τόμος με τα υπόλοιπα είκοσι πέντε.

Πάντως, το έργο της Γουέλτι είναι μία από τις πολλές αποδείξεις του ότι αν οι κορυφαίοι διηγηματογράφοι του 19ου αιώνα είναι δύο Ευρωπαίοι (ο Μοπασάν και ο Τσέχοφ), οι αντίστοιχοι του 20ού είναι στην πλειονότητά τους Αμερικανοί. Εχει όμως σημασία το ότι δύο από αυτούς, ο Ρέιμοντ Κάρβερ και η Γιουντόρα Γουέλτι, θαύμαζαν απεριόριστα τον Τσέχοφ. Η τελευταία είπε κάποτε σε συνέντευξή της στο περιοδικό «Paris Review»: «Πνευματικά βρίσκομαι κοντά στον Τσέχοφ. Είναι ένας από εμάς, πολύ κοντά στον σημερινό κόσμο και στους κατοίκους τού (αμερικανικού) Νότου».

Πράγματι, διαβάζοντας τα διηγήματα της Γουέλτι, από το συγκλονιστικό Ο θάνατος ενός πλασιέ (το πρώτο που δημοσίευσε) ως το τελευταίο Από πού έρχεται η φωνή; διακρίνονται αμέσως κάποιες από τις σημαντικότερες ποιότητες του Τσέχοφ: η φυσικότητα του προφορικού λόγου, η οξυμένη παρατηρητικότητα, διάλογοι που κινητοποιούν τη δράση, χιούμορ, πικρό ή σκληρό ενίοτε (χιούμορ της απελπισίας στην εποχή της Μεγάλης Υφεσης που διαδέχθηκε το Κραχ του 1929) και επικέντρωση στα τοπικά χαρακτηριστικά: την τοπογραφία, το γλωσσικό ιδίωμα, την αίσθηση της κοινότητας μέσω της οποίας σε λίγες σελίδες ανακαλείται ένα παρελθόν που η συγγραφέας το γνωρίζει άριστα.

Η καθημερινή ζωή εν τούτοις δεν περιγράφεται μόνο ρεαλιστικά. Υπάρχει σχεδόν σε όλα τα διηγήματα της Γουέλτι ένα στοιχείο έκπληξης, κάτι που φαντάζει εξαιρετικά απλό αλλά παραπέμπει κάποτε και σε έναν κόσμο μυθικό και μαγικό. Είναι εμφανέστατο στη συλλογή Τα χρυσά μήλα (1949) που περιέχει επτά διηγήματα, από τα οποία μεταφέρονται στα ελληνικά (με μαεστρία, όπως και τα υπόλοιπα του τόμου) τέσσερα.

Πρόκειται για μία από τις χαρακτηριστικότερες και πλέον φιλόδοξες συλλογές της. Οπως ο Φόκνερ δημιούργησε τη φανταστική κομητεία Γιοναπατόφα στο Μισισίπι, έτσι και η ίδια δημιουργεί τη Μοργκάνα, μια μικρή πόλη (και αυτή φανταστική, και αυτή στο Μισισίπι) υφαίνοντας έναν ανθρωπολογικό και μυθικό ιστό όπου οι ιστορίες συμπλέκονται και διακειμενικά παραπέμπουν στον Γέιτς, στον θρύλο του βασιλιά Αρθούρου και φυσικά στα Μήλα των Εσπερίδων.

Βέβαια, η «φωνή του Νότου» είναι ευκρινέστερη σε διηγήματα όπως Ο πετρωμένος άντρας ή Γιατί μένω στο ΕΛΤΑ, ένα εξαιρετικά δύσκολο, από μεταφραστικής πλευράς, διήγημα, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τους διαλόγους. Η μεταφράστρια το μετέφερε ευρηματικά στα ελληνικά και η απόδοσή της του P.O. (Post Office) σε ΕΛΤΑ ήταν η μόνη αρμόζουσα, αφού πρόκειται για το αντίστοιχο αρκτικόλεξο.

Ιστορίες σαν κι αυτές των διηγημάτων της Γουέλτι τις ζούμε με τον άλφα ή βήτα τρόπο και παρόμοιες δημοσιεύονται σε επαρχιακές, συχνά, εφημερίδες: Τι συζητεί, για παράδειγμα, μια παρέα από γεροντοκόρες που πάει εκδρομή; Τι συμβαίνει όταν τρεις συντηρητικές κυρίες συζητούν για το αν θα πρέπει ένα κορίτσι με νοητική υστέρηση να παντρευτεί ή να κλειστεί σε ίδρυμα; Ή ακόμα (όπως στο Ο θάνατος ενός πλασιέ) τι γίνεται όταν ένας πλασιέ χάνει τον δρόμο και το αυτοκίνητό του;

Ο αμερικανικός Νότος παρελαύνει στα διηγήματα της Γουέλτι σε μικρή και μεγάλη κλίμακα. Θα συναντήσουμε όλες τις ηλικίες, λευκούς και μαύρους, άντρες και γυναίκες, ονόματα πολιτικών της εποχής, στελεχών της Κου Κλουξ Κλαν, αναφορές στην περίοδο της ποτοαπαγόρευσης, σε ντίβες του βωβού κινηματογράφου, σε δημοφιλείς –τότε –ιστορίες και συγγραφείς.

«Είμαι από τον Νότο, το Μισισίπι, την πιο καθυστερημένη Πολιτεία της χώρας» έγραφε στις επιστολές της σε εκδότες περιοδικών εκείνη η μεγάλη κυρία των αμερικανικών γραμμάτων. Αλλά αυτή την «καθυστερημένη Πολιτεία», δίνοντάς την σε τέτοιο εύρος και με τόσες λεπτομέρειες, την κατέστησε παγκόσμια επικράτεια. Δεν είναι συμπτωματικό που επηρέασε τόσους πεζογράφους: από την Αλις Μονρό ως τον Ρίτσαρντ Φορντ και την Τόνι Μόρισον.

Η τελευταία είχε πει σε συνέντευξή της το 1993, αναφερόμενη στη Γουέλτι: «Υπάρχουν συγγραφείς που χωρίς αυτούς μερικές ιστορίες δεν θα είχαν γραφεί ποτέ. Δεν εννοώ το θέμα ή την αφήγηση αλλά το πώς τις έχουν γράψει». Αυτό το «πώς» θα γοητεύσει και τους έλληνες αναγνώστες που θα διαβάσουν στην ωραία μετάφραση της Αθηνάς Δημητριάδου τα διηγήματα αυτής της σπουδαίας συγγραφέως. Η μεταφράστρια φρόντισε να εφοδιάσει το βιβλίο με ενημερωτική εισαγωγή και τις απαραίτητες σημειώσεις στο τέλος.