Αρχαιότητες και βυζαντινά κοσμήματα σε έκθεση για το «Ωραίο»

Ο πρώτος σταθμός ήταν στη Σπάρτη. Τώρα η περιοδεύουσα έκθεση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (ΕΑΜ) σε συνεργασία με το Πολιτιστικό Ιδρυμα Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ) «Οι αμέτρητες όψεις του Ωραίου» μεταφέρεται στο Μουσείο Αργυροτεχνίας, στο Κάστρο Ιωαννίνων (Ακρόπολη Ιτς Καλέ). Το σύνολο των 40 αρχαιοτήτων που βγήκαν από τις αίθουσες και τις αποθήκες του ΕΑΜ –κάποιες για πρώτη φορά εκτίθενται στο κοινό, άλλες έχουν ταξιδέψει σε εκθέσεις ανά τον κόσμο –φτάνει στα Ιωάννινα και συναντά 18 μοναδικά βυζαντινά κοσμήματα, δημιουργώντας έτσι έναν ενεργό διάλογο μεταξύ αρχαίων και νεότερων κοσμημάτων με κυρίαρχο στοιχείο τον χρυσό. Ολα τα εκθέματα είναι μάρτυρες της κυρίαρχης αισθητικής, της ανθρώπινης ματαιοδοξίας, αλλά και του κύρους και της κοινωνικής θέσης.

Τα εκθέματα, πλάι σε ειδικές προβολές και ειδικές επεξηγηματικές αναρτήσεις, περιγράφουν τη διαχρονική προσπάθεια του ανθρώπου να αναζητήσει το Ωραίο και να το εντάξει στην καθημερινότητά του, αποτυπώνοντάς το σε έργα τέχνης, αντικείμενα καλλωπισμού και σκεύη καθημερινής χρήσης. Αναδύονται ταυτόχρονα οι κυρίαρχες απόψεις περί αισθητικής που ξεκινούν από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. «Κατά τον Πλάτωνα, η έννοια του κάλλους, δηλαδή της ομορφιάς, ανάγεται στον κόσμο των ιδεών, ενώ κατά τον Αριστοτέλη η ομορφιά σχετίζεται με το Καλό και το Αληθές, τα οποία προσεγγίζονται μέσω της ορθής σκέψης, αλλά και της ισορροπίας παθών και συγκινήσεων. Οι απόψεις τους άσκησαν σημαντική επίδραση στη διαμόρφωση αντιλήψεων και πρακτικών που αποτυπώνονται σε αντικείμενα του καθημερινού βίου και σε έργα τέχνης, από την εποχή τους έως σήμερα» σημειώνει η Μιμίκα Γιαννοπούλου που μεταξύ άλλων υπογράφει τον μουσειογραφικό σχεδιασμό, τη συγγραφή και την επιστημονική επιμέλεια των κειμένων.

Ενα αγαλμάτιο της θεάς Αφροδίτης πλαισιωμένης από φτερωτούς Ερωτες καλωσορίζει τον επισκέπτη, ο οποίος στη συνέχεια θα έχει την ευκαιρία να θαυμάσει κυκλαδικά ειδώλια, αγγεία και έργα μικροτεχνίας. Ιδιαίτερη θέση στο Μουσείο Αργυροτεχνίας έχουν τα χρυσά κοσμήματα, κομψοτεχνήματα της αρχαιότητας από τις συλλογές του ΕΑΜ, τα οποία συνδιαλέγονται με ασημένια κοσμήματα και εξαρτήματα ενδυμάτων των νεότερων χρόνων (19ος-20ός αιώνας). Οι επισκέπτες θα δουν, για παράδειγμα, τα χτένια της Αφροδίτης, μια περίτεχνη αργυρή αχιβάδα (3ος αιώνας π.Χ.) όπου η γυναίκα έβαζε μέσα τα ψιμύθια, την πούδρα της δηλαδή. Ή το μαρμάρινο ειδώλιο γυμνής γυναικείας μορφής με τα χέρια διπλωμένα πάνω από την κοιλιά της, που όμως δεν έχει λυγισμένα τα γόνατα, όπως συνηθίζουμε να βλέπουμε σε αυτές τις δημιουργίες της κυκλαδικής πλαστικής της Πρωτοκυκλαδικής ΙΙ περιόδου. Και αυτό διότι το συγκεκριμένο ειδώλιο απεικονίζει μια έγκυο γυναίκα.

Αξίζει να σταθούμε στα κοσμήματα και στα εξαρτήματα των νεότερων χρόνων, που είτε ανήκουν στη συλλογή του Μουσείου Αργυροτεχνίας είτε τα παραχώρησαν στο ΠΙΟΠ για τις ανάγκες της έκθεσης το Τμήμα Κληροδοτημάτων του Δήμου Ιωαννιτών, το Δημοτικό Μουσείο Ιωαννίνων, το Μουσείο Αλή Πασά και Επαναστατικής Περιόδου (Συλλογή Φώτη Ραπακούση) και ο ιδιώτης κ. Κωνσταντίνος Ιωαννίδης. Τα περισσότερα από αυτά προέρχονται από τα Ιωάννινα και την ευρύτερη περιοχή της Ηπείρου που φημιζόταν για την τέχνη της αργυροτεχνίας.

Οπως θα ενημερωθεί ο επισκέπτης από τις σχετικές αναρτήσεις μέσα στην έκθεση, με τεχνικές μορφοποίησης, όπως η σφυρηλάτηση και η χύτευση, και τεχνικές διακόσμησης, όπως η φουσκωτή, το σαβάτι και το σμάλτο, αλλά και με μεικτές τεχνικές, όπως το δημοφιλές φιλιγκράν, οι τεχνίτες αποτυπώνουν στα κοσμήματα τη συλλογική αισθητική, την ιστορική μνήμη, αλλά και την κοινωνική και εθνική ταυτότητα των κατόχων τους. Η ποικιλία τεχνικών κατασκευής και διακόσμησης με τα οποία φιλοτεχνήθηκαν αναδεικνύουν την κληροδοτημένη τεχνογνωσία αλλά και την υψηλή τέχνη και εκλέπτυνση των δημιουργών τους. Από τον 17ο ως και τον 19ο αιώνα δημιουργίες επώνυμων «χρυσικών» διαδόθηκαν στην Ευρώπη, στην Αίγυπτο και στην Ασία.