Στον ιστό του Ερντογάν

Σε ιστό πολλαπλών μετώπων κρίσης στις ελληνοτουρκικές σχέσεις εισέρχεται η Αθήνα μετά την προκήρυξη πρόωρων προεδρικών και βουλευτικών εκλογών στην Τουρκία, οι οποίες θα διεξαχθούν στις 24 Ιουνίου. Το επόμενο δίμηνο προβλέπεται «καυτό», διότι πέραν των όσων συμβαίνουν στον θαλάσσιο και εναέριο χώρο του Αιγαίου Πελάγους και της Ανατολικής Μεσογείου υπάρχουν άλλα τρία ζητήματα που θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν εντάσεις. Αυτά είναι: α) η υπόθεση των οκτώ τούρκων στρατιωτικών, β) η υπόθεση των δύο ελλήνων στρατιωτικών που παραμένουν προφυλακισμένοι στις φυλακές υψίστης ασφαλείας στην Αδριανούπολη και γ) το Προσφυγικό και η σταθερότητα της Δήλωσης Ευρωπαϊκής Ενωσης – Τουρκίας. Στο τρίγωνο Μέγαρο Μαξίμου – υπουργείο Εξωτερικών – υπουργείο Εθνικής Αμυνας έχουν μάλιστα πραγματοποιηθεί αρκετές συσκέψεις τις τελευταίες ημέρες με σκοπό να διαμορφωθεί μια τακτική, ώστε η Αθήνα να διέλθει με όσο περισσότερη ασφάλεια γίνεται τις «συμπληγάδες» του προσεχούς διαστήματος.

Η Τουρκία βρίσκεται ήδη σε προεκλογικό «πυρετό», και μάλιστα σε μια ατμόσφαιρα όπου το εθνικιστικό υπόστρωμα ενισχύεται συνεχώς τόσο από τις δηλώσεις κορυφαίων αξιωματούχων, προεξάρχοντος του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, όσο επίσης του πρωθυπουργού Μπιναλί Γιλντιρίμ και του υπουργού Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου. Οδεύει προς τις κάλπες υπό σφοδρή πόλωση, με τον κ. Ερντογάν να επιδιώκει να κερδίσει από τον πρώτο γύρο ώστε να αναδειχθεί Πρόεδρος με ευρύτατες εξουσίες τις οποίες τού παραχωρεί το αναθεωρηθέν σύνταγμα. Ο τούρκος ηγέτης επέλεξε να προκηρύξει τις πρόωρες εκλογές 17 μήνες νωρίτερα από την προγραμματισμένη προσφυγή στις κάλπες τον Νοέμβριο του 2019, σε μια στιγμή που είναι απόλυτος κυρίαρχος στο πολιτικό και οικονομικό πεδίο.

Η ανεύθυνη κίνηση τριών νεαρών να υψώσουν την ελληνική σημαία στη βραχονησίδα Μικρός Ανθρωποφάγος, νοτιοανατολικά των Φούρνων, προκάλεσε συναγερμό στην κυβέρνηση. Μετά και την παρέμβαση του κ. Γιλντιρίμ, ο οποίος μίλησε για υποστολή της σημαίας από άνδρες τουρκικής ακταιωρού, κάτι που με βάση όλα τα υπάρχοντα στοιχεία δεν συνέβη, το «φάντασμα των Ιμίων» άρχισε να πλανάται πάνω από τα κέντρα λήψης αποφάσεων. Η βασική απόφαση που ελήφθη και την οποία έσπευσε να περάσει δημοσίως ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Δημήτρης Τζανακόπουλος ήταν η αποσύνδεση της υπόθεσης της σημαίας από την ελληνική κυριαρχία επί της βραχονησίδας και γενικά επί των νησιών του Αιγαίου που ανήκουν στην Ελλάδα με βάση και τα σχετικά διεθνή νομικά κείμενα (Συνθήκη της Λωζάννης του 1923, ιταλοτουρκικές συμφωνίες του 1932, Συνθήκη των Παρισίων του 1947). «Η κυριαρχία επί ελληνικού εδάφους δεν εξαρτάται από κάτι τέτοιο. Είναι αναμφισβήτητη και κατοχυρώνεται από τις διεθνείς συνθήκες» ήταν η σχετική αποστροφή Τζανακόπουλου.

Ωστόσο, η «υπόθεση με τη σημαία» δεν έχει ακόμη τελειώσει. Δεν λείπουν όσοι, στο παρασκήνιο, εκμυστηρεύονται σε ιδιωτικές τους συνομιλίες ότι ορισμένοι ενδέχεται να προβαίνουν σε τέτοιου είδους κινήσεις ως προβοκάτσια. Η νευρικότητα όμως παραμένει στο Αιγαίο και τα πρόσφατα περιστατικά, όπως π.χ. με το ελικόπτερο της τουρκικής ακτοφυλακής στη Ρω, αποτελούν αδιάψευστο μάρτυρα του πόσο κοντά σε ένα πιθανό ατύχημα βρίσκονται οι δύο χώρες. Η Αθήνα επιδιώκει να ενισχύσει το οπλοστάσιό της και η συμφωνία με τη Γαλλία για τη χρονομίσθωση δύο φρεγατών FREMM ενώ παράλληλα διεξάγονται οι συνομιλίες για την αγορά δύο υπερσύγχρονων φρεγατών Bellh@r@ (θεωρούνται οι διάδοχοι των FREMM) εντάσσεται σε αυτό το πλαίσιο.

Οι ψύχραιμοι παρατηρητές των ελληνοτουρκικών σχέσεων σημειώνουν ότι οι τουρκικές αμφισβητήσεις επί του νομικού καθεστώτος του Αιγαίου είναι διατυπωμένες εδώ και δεκαετίες και δεν υπάρχει περίπτωση να μεταβληθούν. Η Ελλάδα διαθέτει ένα ισχυρό διεθνονομικό οπλοστάσιο σε αυτά τα ζητήματα. Το κρισιμότερο θέμα όμως είναι η ανασφάλεια στην ύπαρξη αποτελεσματικών διαύλων επικοινωνίας που στη «δύσκολη ώρα» θα αποτρέψουν μια κλιμάκωση. Παράλληλα, οι ίδιες πηγές σημείωναν ότι δεν πρέπει να προκαλεί την παραμικρή έκπληξη όταν τρίτα μέρη, όπως π.χ. το ΝΑΤΟ, επιλέγουν μια πολιτική «Πόντιου Πιλάτου» μεταξύ Αθήνας και Αγκυρας –ιδιαίτερα στις δημόσιες τοποθετήσεις τους. Πρόκειται άλλωστε για πάγια τακτική την οποία ακολουθεί η Συμμαχία από την αρχή της ανάδυσης των ελληνοτουρκικών διαφορών τη δεκαετία του 1970. Αναφορικά δε με τη δυνατότητα ευρωπαϊκής συνδρομής στο απευκταίο σενάριο μιας ελληνοτουρκικής κρίσης, ευρωπαϊκή πηγή σημείωνε προσφάτως με νόημα ότι ένα τέτοιο σενάριο μοιάζει πολύ μακρινό και ότι η Αθήνα δεν μπορεί συνεχώς σε όλα τα ζητήματα να ζητεί αλληλεγγύη.

Το μέλλον των οκτώ τούρκων αξιωματικών που εισήλθαν στην Ελλάδα την επομένη της απόπειρας πραξικοπήματος ζητώντας άσυλο αποτελεί τη δυσκολότερη εξίσωση αυτή τη στιγμή στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Η υπόθεση είναι πολιτικά πάρα πολύ φορτισμένη και αυτό το παραδέχονται υψηλόβαθμες κυβερνητικές και διπλωματικές πηγές χωρίς να μασούν τα λόγια τους. «Πρέπει να τηρηθούν χαμηλοί τόνοι διότι η υπερβολική δημοσιότητα περί των κινήσεων των ανθρώπων αυτών μπορεί να εγκυμονεί κινδύνους όχι μόνο για την εθνική ασφάλεια αλλά και για την ασφάλεια των ιδίων» τονίζει χαρακτηριστικά άριστα ενημερωμένη πηγή. Η απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας να επιτρέψει την αποφυλάκιση, υπό αυστηρούς περιοριστικούς όρους, του ενός εκ των «8», ώσπου να κριθεί αμετάκλητα αν δικαιούται άσυλο ή όχι, συνιστά τον πρώτο κρίκο σε μια αλυσίδα κινήσεων το προσεχές διάστημα. Σημειώνεται ότι το Συμβούλιο της Επικρατείας θα κρίνει αν μπορεί να δοθεί άσυλο στον συγκεκριμένο άνδρα (ο οποίος μέχρι τότε δεν θα έχει στη διάθεσή του ταξιδιωτικά έγγραφα) στις 4 Μαΐου. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι η οριστική απόφαση θα εκδοθεί υποχρεωτικά την ίδια ημέρα.

Οι πιθανές επιπτώσεις που θα μπορούσε να έχει η υπόθεση αυτή στις ελληνοτουρκικές σχέσεις αποκαλύπτεται σε όλη της την έκταση από την ανακοίνωση του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών. «Παρά τους ισχυρισμούς ότι απελευθερώθηκε με αυστηρούς περιοριστικούς όρους, αυτή η απόφαση έδειξε ότι δεν ελήφθησαν τα απαραίτητα μέτρα αναφορικά με έναν προδότη που συμμετείχε στην απόπειρα πραξικοπήματος και ότι για μία ακόμα φορά η Ελλάδα είναι μια χώρα που προστατεύει τους πραξικοπηματίες» αναφέρει ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα της ανακοίνωσης. Και προσθέτει: «Η ελληνική Δικαιοσύνη προλείανε το έδαφος για ένα τέτοιο αποτέλεσμα που τραυματίζει τη δημόσια συνείδηση με την επαναλαμβανόμενη απόρριψη της έκδοσης στη χώρα μας των πραξικοπηματιών προδοτών που στόχευαν τη δημοκρατία μας».

Η απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας σε σχέση με την παροχή ή μη ασύλου στον πρώτο τούρκο αξιωματικό εκτιμάται από νομικούς κύκλους ότι θα ασκήσει επιρροή και στις υποθέσεις των υπολοίπων επτά. Ωστόσο δεν πρέπει να λησμονείται ότι κάθε υπόθεση ασύλου είναι ατομική και τα κριτήρια είναι διαφορετικά. Η σύμπτωση βέβαια της εξέτασης αυτών των υποθέσεων μέσα στο δίμηνο της τουρκικής προεκλογικής εκστρατείας είναι ό,τι χειρότερο θα περίμενε η Αθήνα, καθώς θα μπορούσε να αξιοποιηθεί από τον κ. Ερντογάν ως όπλο για την περαιτέρω ενίσχυση της επιρροής και της δημοτικότητάς του στον αγώνα που δίνει για εκλογή από τον πρώτο γύρο.

Αν και δημοσίως καταβάλλεται προσπάθεια να μην υπάρξει η παραμικρή σύνδεση της υπόθεσης των «8» με τη συνεχιζόμενη προφυλάκιση των δύο ελλήνων στρατιωτών που συνελήφθησαν επειδή διέσχισαν την ελληνοτουρκική μεθόριο στον Εβρο, υπάρχει μια αδιόρατη συνάφεια με τις τουρκικές εκλογές. Στην πρόσφατη τηλεφωνική συνομιλία του Αλέξη Τσίπρα με τον κ. Γιλντιρίμ, ο τούρκος ομόλογός του τού επεσήμανε ότι θα τον κρατά ενήμερο για την πορεία της υπόθεσης. Αυτό που αναμένει η ελληνική πλευρά και στο οποίο υπάρχει δραματική (ορισμένοι ομιλούν για ύποπτη) καθυστέρηση είναι τουλάχιστον η οριστικοποίηση και δημοσιοποίηση του κατηγορητηρίου. Ωστόσο, δεν είναι σαφές τι θα έπρεπε να εύχεται η Αθήνα. Να καθυστερήσει η έκδοση του κατηγορητηρίου και να έχει περιπλακεί η κατάσταση ακόμα περισσότερο σε περίπτωση που έχει λάβει άσυλο κάποιος από τους «8» ή να βγει γρηγορότερα, εντός προεκλογικής περιόδου, και να αξιοποιηθεί πολιτικά από τον κ. Ερντογάν; Οι απαντήσεις δεν είναι καθόλου εύκολες.

Οι κακοί οιωνοί για αύξηση των ροών στα νησιά του Αιγαίου

Τις τελευταίες εβδομάδες, ο αριθμός των μεταναστών που φθάνουν στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου έχει αυξηθεί σημαντικά. Για τους Ευρωπαίους, οι οποίοι στην πραγματικότητα «κρύβονται» πίσω από τα προβλεπόμενα στη Δήλωση ΕΕ – Τουρκίας, αυτό που μετράει είναι να παραμένουν ελεγχόμενοι. Ελληνες αξιωματούχοι όμως, κοιτώντας μπροστά, εκφράζουν σοβαρότατους φόβους πως οι ροές αυτές θα αυξηθούν διότι οι συνθήκες οδηγούν σε αυτή την πρόβλεψη.

Ο πρόεδρος Ερντογάν ακολουθεί μια διττή πολιτική στο Προσφυγικό. Πρόσφατα, με αφορμή τις στρατιωτικές επιχειρήσεις της Τουρκίας στο Αφρίν και στο Ιντλίμπ, εμφανίστηκε να λέει ότι οι σύροι πρόσφυγες στη χώρα του υποστηρίζουν τις επιχειρήσεις αυτές διότι θα μπορέσουν μελλοντικά να επιστρέψουν στις εστίες τους. Την ίδια στιγμή βέβαια τα τουρκοσυριακά σύνορα παραμένουν κλειστά και η κατάσταση στη Συρία δεν βελτιώνεται, επομένως καθίσταται ακόμα δυσκολότερη η επιστροφή τους. Οι Σύροι που βρίσκονται στην Τουρκία έχουν αρχίσει και ανησυχούν για τις προοπτικές της παραμονής τους εκεί. Το προφίλ των συγκεκριμένων προσφύγων διαφέρει από εκείνο άλλων εθνικοτήτων. Πρόκειται για οικογένειες που έχουν μια σχετική οικονομική δυνατότητα και επιθυμούν μια προοπτική για να παραμείνουν στη γειτονική χώρα.

Θερμό καλοκαίρι

Ενημερωμένες πηγές ανέφεραν ότι αυτοί οι άνθρωποι έχουν αρχίσει να εξετάζουν σοβαρά πλέον το ενδεχόμενο να επιχειρήσουν να περάσουν στην Ελλάδα, επειδή υπολογίζουν και παράγοντες όπως η ασταθής πορεία της τουρκικής οικονομίας.

Αν προστεθεί σε αυτό το γεγονός ότι όλη η νοτιοανατολική ζώνη περιφερειακά της Τουρκίας «παράγει» προσφυγικές ροές, ίσως το καλοκαίρι που έρχεται να αναδείξει σημαντικές προκλήσεις στο θέμα. Μια αύξηση των ροών θα προκαλέσει πρόβλημα τόσο στα νησιά όσο και στις σχέσεις της Αθήνας με τους ευρωπαίους εταίρους της, αλλά και «ένταση» στα ελληνοτουρκικά, καθώς θα επανέλθει στο προσκήνιο το ζήτημα περί του «Ερντογάν που ανοίγει τη στρόφιγγα του Προσφυγικού». Οι Ευρωπαίοι δεν εμφανίζονται διατεθειμένοι να συνεισφέρουν περισσότερα και ήδη υπάρχουν σοβαρότατες αντιδράσεις για την πρόσφατη απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας σύμφωνα με την οποία όσοι πρόσφυγες έλθουν στη χώρα μας από τις 17 Απριλίου και μετά θα μπορούν να κυκλοφορούν ελεύθερα σε όλη την επικράτεια. Ηδη ευρωπαϊκές χώρες θεωρούν ότι η χώρα μας είναι πολύ… ευέλικτη στη μεταφορά ευάλωτων προσφύγων στην ενδοχώρα.

Η «σκοτεινή» εξίσωση των τουρκικών εκλογών

Στους διαδρόμους του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών ήταν κοινό μυστικό ότι πρόκειται να προκηρυχθούν πρόωρες εκλογές στην Τουρκία. Το μόνο που δεν ήταν γνωστό ήταν πόσο σύντομα αυτό θα συμβεί. Πλέον, το ερώτημα που απασχολεί όχι μόνο έλληνες αλλά και ξένους διπλωμάτες την Αθήνα είναι αν ο κ. Ερντογάν μπορεί να επιτύχει την εκλογή του από τον πρώτο γύρο.

Με αντίπαλο τον αναιμικό Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP), αυτό μοιάζει εύκολο. Αγνωστο παραμένει επίσης αν θα καταφέρει να συμμετάσχει στις εκλογές το νεόκοπο κόμμα της Μεράλ Ακσενέρ, λόγω γραφειοκρατικών εμποδίων. Μείζον ερώτημα σε διπλωματικούς κύκλους παραμένει η στάση την οποία θα κρατήσουν εν όψει εκλογών ορισμένα κορυφαία στελέχη του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ), όπως ο πρώην πρόεδρος της Δημοκρατίας Αμπντουλάχ Γκιουλ και ο πρώην πρωθυπουργός Αχμέτ Νταβούτογλου. Οι δύο άνδρες φέρονται να έχουν εκφράσει ιδιωτικώς τους προβληματισμούς τους για την υπέρμετρη αύξηση της ισχύος του κ. Ερντογάν. Θα μπορούσαν να κινητοποιήσουν τους υποστηρικτές τους με τρόπο ώστε να αποτραπεί η επανεκλογή του; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό παραμένει άγνωστη.

Ο τούρκος πρόεδρος τράβηξε το «χαρτί» των πρόωρων εκλογών για μια σειρά λόγους. Κατ’ αρχάς, σήμερα βρίσκεται κοντά στο αποκορύφωμα της ισχύος του. Αυτό θα έλθει όταν θα κερδίσει τις εκλογές, διότι πλέον θα έχει υπερεξουσίες. Υπενθυμίζεται χαρακτηριστικά ότι με βάση την τελευταία συνταγματική αναθεώρηση του 2017 ο Πρόεδρος της Τουρκίας θα μπορεί ακόμη και να κυβερνά με διατάγματα, ενώ καταργείται η θέση του πρωθυπουργού. Επιπλέον, οι πολεμικές επιχειρήσεις στη Συρία έχουν ενισχύσει το προφίλ του, ενώ και η τουρκική κοινωνία βρίσκεται σε μια ιδιότυπη «στρατιωτική κινητοποίηση». Ο ίδιος θεωρεί την επικράτησή του και έναν τρόπο να διασφαλίσει την πολιτική του επιβίωση σε μια τόσο πολωμένη κοινωνία.

Επίσης, ο κ. Ερντογάν έχει ουσιαστικά «απορροφήσει» την εκλογική πελατεία των Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης (ΜΗΡ) του Ντεβλέτ Μπαχτσελί. Ακόμα και στοιχεία της εκλογικής νομοθεσίας άλλαξαν με τρόπο που να δημιουργούνται αμφιβολίες για την εγκυρότητα της εκλογικής διαδικασίας. Οι δε εκλογές θα διεξαχθούν υπό καθεστώς έκτακτης ανάγκης, στοιχείο που περιορίζει τα περιθώρια δράσης της αντιπολίτευσης.

Τέλος, ο κ. Ερντογάν ήθελε προφανώς να προλάβει την επιδείνωση της κατάστασης της τουρκικής οικονομίας, η οποία εμφανίζεται ευάλωτη σε εξωτερικές πιέσεις και δύσκολα θα μπορούσαν να καλυφθούν τα προβλήματά της ως και τον Νοέμβριο του 2019, όταν θα έπρεπε υπό κανονικές συνθήκες να διεξαχθούν εκλογές. Η οικονομική συνταγή τόνωσης της ζήτησης την οποία ακολουθεί η Αγκυρα έχει οδηγήσει σε υψηλό πληθωρισμό, κατρακύλισμα της τουρκικής λίρας, υψηλά επιτόκια δανεισμού, υψηλές δαπάνες και, κυρίως, αυξανόμενο έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, που καθιστούν δύσκολη την προσέλκυση ξένων επενδύσεων. Η κοινή γνώμη αγνοεί την πραγματικότητα αυτή. Οι πιθανές δύσκολες αποφάσεις για βελτίωση του κλίματος θα ληφθούν, αν ληφθούν, μετά τις εκλογές.