Ετοιμη να «σκάσει» η οικονομία στην Τουρκία

Την περασμένη Τρίτη ο Ντεβλέτ Μπαχτσελί είχε ζητήσει δημοσίως πρόωρη προσφυγή στις κάλπες την 26η Αυγούστου, ημέρα της επετείου της κατατρόπωσης των Βυζαντινών από τους Σελτζούκους του Αλπ Αρσλάν στο Ματζικέρτ το 1071. Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έσπευσε να εκφράσει τη λύπη του για τις δηλώσεις του όψιμου πολιτικού εταίρου του –έως πέρυσι ήταν πολιτικοί αντίπαλοι.

Την επόμενη μέρα, μετά τη συνάντησή του με τον υπερεθνικιστή τούρκο πολιτικό, ο Ερντογάν πείστηκε ότι οι εκλογές δεν είναι κάτι που πρέπει να τον λυπεί. Ετσι προανήγγειλε διπλές, προεδρικές και βουλευτικές, εκλογές, με ακόμη στενότερο χρονικό ορίζοντα –αλλά δίχως εθνικιστικούς συμβολισμούς –από εκείνον που είχε προτείνει ο Μπαχτσελί: όρισε για ημερομηνία την 24η Ιουνίου, σχεδόν ενάμιση χρόνο πριν από την προγραμματισμένη διεξαγωγή τους (3 Νοεμβρίου 2019).

Ο τούρκος πρόεδρος επικαλέστηκε δύο λόγους για την επίσπευση των εκλογών: την «επιτάχυνση των εξελίξεων στη Συρία» και την αναγκαιότητα «να ληφθούν σύντομα σημαντικές αποφάσεις για την οικονομία». Δεν χωρεί αμφιβολία ότι οι νέες διαστάσεις που δίνει στο Μεσανατολικό η εγκατάλειψη της Συρίας από τις ΗΠΑ εγκυμονούν εφιαλτικές για την Τουρκία γεωπολιτικές εξελίξεις. Αλλά δεν είναι λίγοι οι αναλυτές που θεωρούν ότι η μεγαλύτερη απειλή για την εθνική ασφάλεια της γειτονικής χώρας είναι η οικονομία της. Διότι η οικονομική κατάσταση της Τουρκίας δεν είναι βιώσιμη. Πολλοί πιστεύουν ότι ο Ερντογάν δεν θα μπορούσε να κρατήσει την τουρκική οικονομία πάνω απ’ το νερό για ενάμιση ακόμα χρόνο.

Μείζον μέλημα του ηλικίας 64 ετών τούρκου προέδρου είναι να εφαρμόσει τη βασικότερη, γι’ αυτόν, διάταξη της συνταγματικής αναθεώρησης που ενέκριναν με δημοψήφισμα τον Απρίλιο του 2017 οι συμπατριώτες του: τη δυνατότητα να εξασφαλίσει δύο ακόμα πενταετείς προεδρικές θητείες. Προϋπόθεση για να συμβεί αυτό είναι να κερδίσει τις επόμενες εκλογές. Και με την οικονομία έτοιμη να «σκάσει» –μελέτες της Στατιστικής Υπηρεσίας και της Κεντρικής Τράπεζας της Τουρκίας σκιαγραφούν με μελανά χρώματα τους επόμενους 3 με 12 μήνες –μια ανανέωση της θητείας του θα του επιτρέψει να λάβει αντιδημοφιλείς οικονομικές αποφάσεις και να σώσει την παρτίδα.

Το οικονομικό αφήγημα άλλωστε, σε συνδυασμό βέβαια και με την ισλαμική υπέρβαση του κεμαλισμού, είναι εκείνο που έφερε το 2003 στην εξουσία τον πρώην δήμαρχο της Κωνσταντινούπολης. Εσχάτως όμως, με την τυφλά φιλολαϊκή πολιτική του, ο Ερντογάν κινδυνεύει να τα τινάξει όλα στον αέρα και να αφήσει τη χώρα εκεί που την παρέλαβε –ο πληθωρισμός είχε φθάσει στο 3.000% μετά τη χρεοκοπία του 2001. Εν προκειμένω ο πληθωρισμός έχει φθάσει σε διψήφια ποσοστά και ο πρόεδρος εμποδίζει ανοιχτά την Κεντρική Τράπεζα να ανεβάσει τα επιτόκια για να τον χαλιναγωγήσει. Την εμποδίζει για να διατηρηθεί σε υψηλά επίπεδα η ανάπτυξη και «για να έχει λεφτά ο κόσμος».

Ηταν όντως εντυπωσιακός ο ρυθμός 7,4% με τον οποίο «έτρεξε» πέρυσι η τουρκική οικονομία. Αλλά από τις αρχές του έτους και δίχως τη λήψη αντιπληθωριστικών μέτρων οι ειδικοί προέβλεπαν επιβράδυνσή του στο 3,5%-4,1% το 2018 (η κυβέρνηση της Αγκυρας έχει προβλέψει ετήσιους ρυθμούς ανάπτυξης 5,5% έως το 2020). Επιπλέον, με την Κεντρική Τράπεζα στον «πάγο» η τουρκική λίρα έχει υποτιμηθεί κατά 7% έναντι του αμερικανικού δολαρίου και κατά 10% έναντι του ευρώ από την αρχή του έτους. Ευλόγως το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών εκτινάχθηκε στα 53,3 δισ. ευρώ (κοντά στο 6% του ΑΕΠ) τον Φεβρουάριο από 51,8 δισ. ευρώ που ήταν τον Ιανουάριο. Ιλιγγιώδης είναι η επιδείνωση και του εμπορικού ελλείμματος της χώρας, καθώς (παρά την κατάρρευση της λίρας) οι εξαγωγές αυξήθηκαν κατά 9,3% το πρώτο τρίμηνο του έτους, ενώ οι εισαγωγές κατά 22,7%.

Και ενώ η οικονομία της Τουρκίας βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση, ο Ερντογάν αποφάσισε να αναμορφώσει το σύστημα του ΦΠΑ, ώστε να επιταχυνθούν οι επιστροφές στις επιχειρήσεις. Οι αλλαγές δρομολογούν επιστροφή οφειλών ύψους 140 δισ. λιρών (34,7 δισ. δολάρια) σε μία πενταετία. Προβλέπουν με άλλα λόγια το… ξετίναγμα του τουρκικού Ταμείου Κρατικών Κεφαλαίων (TVF), ένα «μαξιλάρι» που δημιούργησε τον Αύγουστο του 2016, αμέσως μετά την καταστολή του πραξικοπήματος του Ιουλίου. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμα και ο υπουργός Οικονομικών Νατσί Αγκμπάλ είχε διαφωνήσει αναφανδόν με τις μεταρρυθμίσεις που αφορούν τον ΦΠΑ, γι’ αυτό και θεωρούνταν πρώτος υποψήφιος υπουργός για «καρατόμηση» στον ανασχηματισμό μετά το ετήσιο συνέδριο του κόμματος τον Ιούνιο –που μάλλον θα αναβληθεί.

Είναι προφανές ότι οι πρόωρες εκλογές λύνουν τα χέρια στον Ερντογάν. Αναστρέφουν την πολιτική κλεψύδρα δίνοντάς του χρόνο για να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της οικονομίας (να προστατεύσει το εθνικό νόμισμα και να αναβάλει την «επαναστατική αναμόρφωση του ΦΠΑ») δίχως να σκέφτεται το πολιτικό κόστος. Αρκεί βέβαια να μην προκαλέσει… ελληνοτουρκικό πόλεμο.

Οι πέντε θηλιές που έφεραν τις πρόωρες κάλπες

1. Διψήφιος πληθωρισμός. Ο πληθωρισμός ταλανίζει την τουρκική οικονομία επί μία δεκαπενταετία. Παραμένει σε διψήφια ποσοστά από τον Φεβρουάριο του 2017, φθάνοντας τον περασμένο Νοέμβριο στο 12,98%, το υψηλότερο ποσοστό των τελευταίων 14 ετών. Η Κεντρική Τράπεζα υποχρεώνεται να διατηρεί χαμηλά τα επιτόκια, με αποτέλεσμα να έχει βυθίσει στο ναδίρ την εμπιστοσύνη των επενδυτών και την αξιοπιστία της.

2. Υποχώρηση της λίρας. Με τα συναλλαγματικά διαθέσιμα της χώρας να συρρικνώνονται διαρκώς, η δυνατότητα της Κεντρικής Τράπεζας για παρεμβάσεις προκειμένου να στηρίξει τη λίρα στις διεθνείς αγορές είναι από περιορισμένη έως ανύπαρκτη.

3. Ανάπτυξη-παγίδα. Οι υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης στηρίχθηκαν επί σειρά ετών στον δανεισμό, εκτινάσσοντας στα ύψη το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών της χώρας. «Η υψηλή ανάπτυξη είναι κάτι το υπέροχο στα χαρτιά, αλλά αν ψάξει κανείς βαθύτερα θα δει ότι έχει προκαλέσει επικίνδυνη υπερθέρμανση της οικονομίας» δήλωσε στο Reuters ο Κρίστιαν Μάτζιο της TD Securities.

4. Προβλήματα ισοζυγίων. Το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών εκτινάχθηκε στα 7,1 δισ. δολάρια τον Ιανουάριο του 2018 από 2,7 δισ. που ήταν τον αντίστοιχο μήνα πέρυσι. «Ο βραχυπρόθεσμος δανεισμός, κυρίως με τη μορφή εμπορικών πιστώσεων, είναι η μοναδική πηγή χρηματοδότησης των τρεχουσών συναλλαγών» εκτιμά ο Φερχάν Σαλμάν της Bank of America Merrill Lynch.

5. Κούρσα του πετρελαίου. Το τελευταίο εξάμηνο οι τιμές του αργού εκτινάχθηκαν κατά 55,5% υψηλότερα, ενώ σε βάθος διετίας η αύξηση ξεπερνά το 130%. Η εξέλιξη αυτή, σε συνδυασμό με την υποχώρηση της ισοτιμίας της λίρας έναντι του δολαρίου, έχει εκτινάξει στα ύψη τα λειτουργικά κόστη των επιχειρήσεων και έχει «γονατίσει» τους οικογενειακούς προϋπολογισμούς.