Δύο μελέτες που δημοσιεύτηκαν στην επιθεώρηση «Nature» την περασμένη εβδομάδα προκάλεσαν πολλές συζητήσεις και έφεραν στο μυαλό πολλών τις εφιαλτικές εικόνες του χολιγουντιανού μπλοκμπάστερ «Μετά την Επόμενη Μέρα». Στην ταινία οι διαταραχές που έχουν προκληθεί στην κίνηση των ωκεάνιων ρευμάτων και ειδικότερα αυτών του Ατλαντικού Ωκεανού προκαλούν μια τρομερή χιονοθύελλα, η οποία παγώνει κυριολεκτικά τις ΗΠΑ και το βόρειο ημισφαίριο. Αντιστοίχως, οι δύο μελέτες αναφέρουν ότι υπάρχει σοβαρή διαταραχή στην κίνηση των ρευμάτων του Ατλαντικού, με τη σοβαρότερη να εντοπίζεται στο περίφημο Ρεύμα του Κόλπου.
Τα ωκεάνια ρεύματα διατρέχουν μεγάλες αποστάσεις και συνολικά δημιουργούν τη λεγόμενη «παγκόσμια αλοθερμική κυκλοφορία», η οποία διαδραματίζει κυρίαρχο ρόλο στο κλίμα πολλών περιοχών της Γης. Το πιο γνωστό ωκεάνιο ρεύμα είναι το Ρεύμα του Κόλπου, ένα ισχυρό, θερμό και ταχύ ρεύμα το οποίο δημιουργείται στον Κόλπο του Μεξικού, βγαίνει στον ωκεανό από τα στενά της Φλόριδας και ακολουθεί τις ανατολικές ακτές των Ηνωμένων Πολιτειών προτού διασχίσει τον Ατλαντικό Ωκεανό. Το Ρεύμα του Κόλπου επηρεάζει το κλίμα της ανατολικής ακτής των ΗΠΑ και του Καναδά, αλλά και αυτό της Δυτικής Ευρώπης.
Από τις δύο μελέτες προκλυπτει ότι η κίνηση του Ρεύματος του Κόλπου επιβραδύνεται, διαδικασία που οι επιστήμονες χαρακτηρίζουν με τον όρο «αποδυνάμωση». Ειδικότερα, διαπιστώθηκε ότι το Ρεύμα του Κόλπου βρίσκεται στην πιο… αδύναμη στιγμή του εδώ και 1.600 έτη. Ως πιθανότερη αιτία για αυτή την εξέλιξη οι επιστήμονες αναφέρουν τα συνεχώς αυξανόμενα επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, κάτι που αν τελικά ισχύει θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένα ειρωνικό (ή και εκδικητικό) παιχνίδι της φύσης απέναντι σε όσα της κάνει ο άνθρωπος. Διότι, τα αυξημένα επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα προκαλούν υπερθέρμανση στον πλανήτη, με ό,τι αυτό (αρνητικό) συνεπάγεται. Τώρα μαθαίνουμε ότι τα αυξημένα επίπεδα του διοξειδίου του άνθρακα μπορούν να προκαλέσουν και χιονοθύελλες βγαλμένες από την εποχή των παγετώνων! Βρισκόμαστε λοιπόν προ των πυλών μιας νέας εποχής παγετώνων; Το Βήμα-Science έθεσε αυτό και άλλα ερωτήματα στον Ντέιβιντ Θόρναλι, λέκτορα Κλιματικών Επιστημών στο University College του Λονδίνου και κύριο συγγραφέα μιας από τις δύο μελέτες.
Οταν αποφασίσατε μαζί με τους συναδέλφους σας να μελετήσετε τα ωκεάνια ρεύματα υποπτευόσασταν ότι είναι πιθανό να έχουν εμφανιστεί κάποια προβλήματα σε αυτά ή τα όσα ανακαλύψατε σας προκάλεσαν έκπληξη;
«Ξεκινήσαμε να σχεδιάζουμε αυτή τη μελέτη τη διετία 2012-2013. H κρατούσα θεωρία αναφέρει ότι κατά τη διάρκεια της Μικρής Εποχής Παγετώνων που διήρκεσε από το 1350 ως το 1850 μ.Χ. τα ωκεάνια ρεύματα του Ατλαντικού και ειδικότερα αυτό του Κόλπου του Μεξικού είχαν επιβραδυνθεί και εκεί αποδίδεται η πτώση της θερμοκρασίας εκείνη την περίοδο. Σύμφωνα με τη θεωρία, το Ρεύμα του Κόλπου ανέκαμψε τον 20ό αιώνα και έτσι επανήλθε σε φυσιολογικές συνθήκες το παγκόσμιο κλίμα. Παρ’ όλα αυτά η επιστημονική κοινότητα δεν έχει στη διάθεσή της ακριβή στοιχεία για το τι συνέβαινε τον 20ό αιώνα. Απλώς υπάρχουν κάποιες έμμεσες ενδείξεις σύμφωνα με τις οποίες υπήρξαν κάποιες διαταραχές στο Ρεύμα του Κόλπου τη δεκαετία του 1950. Τον 21ο αιώνα όμως τα πράγματα άλλαξαν και έχοντας πλέον τα τεχνικά μέσα να παρατηρούμε την κίνηση των ωκεάνιων ρευμάτων διαπιστώθηκε ότι το Ρεύμα του Κόλπου παρουσιάζει σημάδια επιβράδυνσης από το 2004 μέχρι και σήμερα. Από τις πρώτες παρατηρήσεις που κάναμε εμείς το 2015 τα στοιχεία έδειχναν αυτή την επιβράδυνση και συμφωνούσαν με μια άλλη σχετική μελέτη που έγινε την ίδια περίοδο, η οποία ανέφερε ότι το Ρεύμα του Κόλπου παρουσιάζει σημάδια επιβράδυνσης από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα».
Τι πιστεύετε ότι προκαλεί την επιβράδυνση των ωκεάνιων ρευμάτων; Πρόκειται για ένα φυσικό φαινόμενο ή μήπως αυτή η τελευταία επιβράδυνση που περιγράφετε στη μελέτη σας οφείλεται στην ανθρώπινη δραστηριότητα;
«Η ιδέα ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη μπορεί να επιβραδύνει τα ωκεάνια ρεύματα και ειδικά το Ρεύμα του Κόλπου είχε υποδειχθεί από τις προσομοιώσεις και τα κλιματικά μοντέλα. Αυτό που δεν ήταν γνωστό ήταν αν αυτή η επιβράδυνση είχε ήδη ξεκινήσει. Η μελέτη που κάναμε δείχνει δύο πράγματα. Το πρώτο είναι ότι η Μικρή Εποχή Παγετώνων δεν σχετιζόταν με επιβράδυνση του Ρεύματος του Κόλπου όπως πιστευόταν μέχρι σήμερα αλλά πιθανότατα σε διαταραχές σε ένα υποπολικό σύστημα ρευμάτων του Βόρειου Ατλαντικού.
H δεύτερη διαπίστωση είναι ότι το Ρεύμα του Κόλπου άρχισε να επιβραδύνεται προοδευτικά από το 1850. Η αύξηση της θερμοκρασίας και το λιώσιμο των θαλάσσιων πάγων αλλά και των παγετώνων εκείνη την περίοδο ήταν αποτέλεσμα φυσικών διεργασιών, αν και θα μπορούσε κάποιος να υποθέσει ότι κάποια συμβολή θα μπορούσαν να έχουν και οι πρώτες επιπτώσεις στην ατμόσφαιρα της βιομηχανικής δραστηριότητας που είχε ξεκινήσει στον πλανήτη. Ομως η επιβράδυνση των τελευταίων δεκαετιών όπως δείχνουν και τα κλιματικά μοντέλα οφείλεται πιθανότατα στις κλιματικές αλλαγές που προκαλούνται από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Αν δεν αλλάξει κάτι και η υπερθέρμανση από την ανθρώπινη δραστηριότητα συνεχιστεί, ο συνδυασμός των αυξημένων θερμοκρασιών και του λιώσιμου των πάγων θα προκαλέσει επιπλέον επιβράδυνση του Ρεύματος του Κόλπου».
Ποιες είναι οι πιθανές επιπτώσεις από αυτή την επιβράδυνση;
«Αυτό που διαπιστώσαμε είναι ότι το Ρεύμα του Κόλπου είναι πιο ευμετάβλητο από όσο πιστεύαμε και πιθανότατα πιο ευαίσθητο στο νερό που εισέρχεται σε αυτό από το λιώσιμο των πάγων. Πρέπει όμως να δούμε γιατί τα κλιματικά μοντέλα δεν κατάφεραν να προβλέψουν τις μεταβολές που όπως εντοπίσαμε εμείς είχαν συντελεστεί στο Ρεύμα του Κόλπου. Και ο φόβος είναι αν τα μοντέλα υποεκτίμησαν στο παρελθόν τις συνέπειες της επιβράδυνσης του Ρεύματος του Κόλπου, ίσως τις υποεκτιμήσουν και στο μέλλον».
Πιστεύετε ότι η απειλή για μια νέα εποχή παγετώνων (ισχυρότερη ή ηπιότερη) είναι υπαρκτή ή ο πλανήτης δείχνει να έχει ακόμη μεγάλες αντοχές; Μήπως θα κάνουν την εμφάνισή τους ανά περιοχές ακραία καιρικά φαινόμενα αλλά δεν φαίνεται να συμβαίνει κάτι τέτοιο σε πλανητικό επίπεδο;
«Στο πρώτο ερώτημα, αν δηλαδή είναι προ των πυλών μια εποχή παγετώνων, η απάντηση είναι ξεκάθαρη. Οχι! Τα υψηλά επίπεδα στην ατμόσφαιρα των αερίων που προκαλούν την υπερθέρμανση σημαίνει ότι η κατάσταση αυτή θα συνεχιστεί και οι αυξημένες θερμοκρασίες θα εμποδίσουν την πρόκληση μια εποχής παγετώνων. Ακόμη και στην περίπτωση της πλήρους κατάρρευσης του Ρεύματος του Κόλπου (σενάριο με ελάχιστες πιθανότητες να συμβεί) τα μοντέλα δείχνουν ότι η αναμενόμενη πτώση της θερμοκρασίας στις περιοχές του Βορείου Ατλαντικού θα εξισορροπηθεί από την αύξηση της θερμοκρασίας που θα οφείλεται στις κλιματικές αλλαγές. Στο δεύτερο ερώτημα η απάντηση είναι ότι πράγματι θα δούμε εμφάνιση ακραίων καιρικών φαινομένων, κάποια από τα οποία θα οφείλονται αποκλειστικά στις κλιματικές αλλαγές και κάποια στον συνδυασμό των κλιματικών αλλαγών και της επιβράδυνσης του Ρεύματος του Κόλπου. Μάλιστα θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα φαινόμενα αυτά δεν θα έχουν τοπικό χαρακτήρα αλλά θα έχουν αντίκτυπο σε όλον τον πλανήτη. Οι προσομοιώσεις δείχνουν ότι μια επιβράδυνση του Ρεύματος του Κόλπου κατά 10%-30% μέσα στον 21ο αιώνα θα έχει επιπτώσεις σε πλανητικό επίπεδο. Πρόκληση διαταραχών στον κύκλο των τροπικών βροχοπτώσεων και των μουσώνων, αύξηση των επιπέδων της θάλασσας, αλλαγές τόσο στους τόπους που δημιουργούνται οι καταιγίδες όσο και στην έντασή τους στον Ατλαντικό Ωκεανό αλλά και ανακατανομή της θερμότητας στο βόρειο και στο νότιο ημισφαίριο είναι ορισμένες από τις επιπτώσεις που μπορεί να υπάρξουν».
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
