Φερλινγκέτι, ετών 99

Ποιος είναι ο Λόρενς Φερλινγκέτι του οποίου το βιβλιοπωλείο City Lights είναι ο ζωντανός θρύλος του Σαν Φρανσίσκο; Τόσο ζωντανός όσο και η Γκόλντεν Γκέιτ Μπριτζ; Και του οποίου η συλλογή «A Coney Island of the Mind» (1958) έχει μεταφραστεί σε δέκα γλώσσες έχοντας πωλήσει μέχρι σήμερα περισσότερα από ένα εκατομμύριο αντίτυπα; Γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Γιόνκερς της Νέας Υόρκης από πατέρα Ιταλό, υπηρέτησε κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στο Ναυτικό, έζησε στη Γαλλία και το 1953 ήρθε στο Σαν Φρανσίσκο «γιατί δεν μπορούσε να πάει πιο δυτικά», όπου άνοιξε τον εκδοτικό οίκο City Lights. Εκεί ένωσε τις δυνάμεις του με τους Αλεν Γκίνζμπεργκ, Κένεθ Ρέξροθ και Τζακ Κέρουακ, που είναι και ο βασικός πυρήνας της γενιάς των ποιητών Μπιτ.

Πριν από το κίνημα των Μπιτ τη δεκαετία του ’50, στην Αμερική κυρίαρχος ήταν ο λόγος των ψυχρών μοντερνιστών Εζρα Πάουντ, Τ.Σ. Ελιοτ και Ουάλας Στίβενς. Η συλλογή «A Coney Island of the Mind», το δεύτερο βιβλίο με ποιήματα του Φερλινγκέτι, έφερε κάτι καινούργιο και είχε εκπληκτική επιτυχία επειδή απέρριπτε την αισθητική των τριών αυτών μοντερνιστών αλλά και διότι ήταν μια αυθεντική φωνή που παλλόταν από κοινωνικά ενοράματα. Ταυτόχρονα ήταν μια ποίηση που ασκούσε κριτική στην Αμερική του Αϊζενχάουερ, βλέποντας τη χώρα του να ρέπει προς τον καταναλωτισμό.

Κατά την αναγόρευσή του το 1998 ως πρώτου Δαφνοστεφούς Ποιητή του Σαν Φρανσίσκο, είχε πει ενώπιον του Ουίλι Μπράουν, του δημάρχου της πόλης: «Στην Πολιτεία του Πλάτωνα, οι ποιητές θεωρούνται τύποι ανατρεπτικοί, ένας κίνδυνος για τη δημοκρατία. Μου πάει γάντι αυτός ο ρόλος. Βλέπω τον εαυτό μου σαν μία αλογόμυγα και θα χρησιμοποιήσω αυτή την αναγνώριση για να διαδώσω τις ιδέες μου και τις εμμονές μου». Ενα από τα αγαπημένα του γνωμικά, που το λέει σε φίλους του με κάθε ευκαιρία, είναι ιταλικό: «Mangia bene, ridi spesso, ama molto» («Τρώγε καλά, γέλα συχνά, αγάπα πολύ»), στο οποίο προσθέτει τη δική του κατάληξη «Και μην τα θαλασσώνεις».

Οσοι έζησαν από κοντά την ιστορία του City Lights τη δεκαετία του ’70, δεν ξεχνούν τον Σιγκ Μουράο (1926-1999), τον ιαπωνικής καταγωγής μάνατζερ, άγρυπνο μάτι και μασκότ του βιβλιοπωλείου. Είναι ο άνθρωπος που συνελήφθη από αστυνομικό με πολιτικά (μαζί με τον Φερλινγκέτι, ασφαλώς) που είχε έρθει στις 3 Ιουνίου του 1957 στο βιβλιοπωλείο για να αγοράσει αντίτυπο του «Ουρλιαχτού» του Αλεν Γκίνζμπεργκ. Λίγους μήνες αργότερα, δικαστής έκρινε ότι το περιεχόμενο του «Ουρλιαχτού» δεν ήταν άσεμνο. Αυτό άνοιξε τον δρόμο για να εκδοθούν έργα των Χένρι Μίλερ, Ντ. Χ. Λόρενς και Ουίλιαμ Μπάροουζ. Θυμάμαι ένα πρωινό, εκεί κατά το 1973, μπροστά στα μάτια μου, μπήκε ξαφνικά φουριόζος ο ποιητής Γκρέγκορι Κόρσο και άδειασε το ταμείο του βιβλιοπωλείου. Ο Σιγκ προσπάθησε να τον σταματήσει αλλά δεν τα κατάφερε. Ο Κόρσο ήταν γνωστός για μικροκλοπές και δεν ήταν η μοναδική φορά που «λήστευε» το City Lights. Μια άλλη φορά ήμασταν μια παρέα ποιητές και πίναμε μπίρες στο διπλανό μπαρ Vezuvio.

Ενας από τους ποιητές και ο Αντρέι Κοντρέσκου. Είναι κανείς που δεν έχει την τελευταία μου συλλογή; ρώτησε. Είπαν κάνα-δύο ότι δεν την έχουν. Τότε ο Κοντρέσκου πήγε στο βιβλιοπωλείο του Φερλινγκέτι, κατέβηκε τα σκαλιά στο υπόγειο όπου και τα ράφια ποίησης και βούτηξε δύο-τρία αντίτυπα. Ο Σιγκ όταν έμαθε για την κλοπή, έκοψε την καλημέρα στον Κοντρέσκου. Το βιβλιοπωλείο δεν είναι απλώς ένας χώρος όπου πουλάνε βιβλία αλλά και τόπος συνάντησης πεζογράφων, ποιητών, καλλιτεχνών, ακτιβιστών, ένας τόπος πολιτικών, λογοτεχνικών και καλλιτεχνικών ζυμώσεων. Το υπόγειο του βιβλιοπωλείου είναι αποκλειστικά για την ποίηση, με χώρο όπου γίνονται αναγνώσεις και παρουσιάσεις βιβλίων.

Ο Φερλινγκέτι, δημόσιο πρόσωπο μιας και παίρνει θέση στα κοινά, σε όλη του τη ζωή είναι παρών σε οτιδήποτε προοδευτικό, τοπικού ή διεθνούς χαρακτήρα, είτε αφορά την έξωση ηλικιωμένων Κινέζων από ερειπωμένο ξενοδοχείο της Τσάιναταουν για να γκρεμιστεί και να γίνει ουρανοξύστης, είτε μεξικανούς εργάτες γης που προσπαθούν να
φτιάξουν συνδικάτο, είτε αυτοεξόριστους από χώρες της Λατινικής Αμερικής που μάχονται τις χούντες στις πατρίδες τους, είτε άλλους που μάχονται για την ελευθερία της έκφρασης. Θα έλεγα ότι πρωτοστατεί σε τέτοιους αγώνες. Ο ίδιος και ο Νάνος Βαλαωρίτης πήραν την πρωτοβουλία να οργανωθεί ποιητική βραδιά «Για την ελληνική αντίσταση» στο Φουγκάζι Χολ του Σαν Φρανσίσκο στις 20 Απριλίου 1972. Το συνδύασαν με την παρουσία στην πόλη της χήρας Ελένης Καζαντζάκη. Εκτός από δέκα αμερικανούς ποιητές, συμμετείχαν ποιητές από Νικαράγουα, Χιλή, Νότιο Αφρική, Ρουμανία και Ελλάδα. Τα ποιήματα ήταν πολιτικά. Η Ελένη Καζαντζάκη απήγγειλε Καζαντζάκη, αλλά ακούστηκαν και ποιήματα των Σεφέρη, Ρίτσου και Ελύτη. Εμένα ο Φερλινγκέτι και ο Βαλαωρίτης μου είπαν να διαβάσω ένα ποίημά μου στα ελληνικά «για να ακουστεί και η γλώσσα του Ομήρου». Μαζεύτηκε ένα διόλου ευκαταφρόνητο ποσόν που το έστειλαν στο ΠΑΜ και στο ΠΑΚ στην Ευρώπη. Σε ένδειξη δε πένθους, στις 20 Μαρτίου του 2003, ημέρα εισβολής των Αμερικανών στο Ιράκ, το βιβλιοπωλείο παρέμεινε κλειστό.

Ο Φερλινγκέτι δεν είναι μόνο εκδότης και ποιητής διεθνούς ακτινοβολίας αλλά και ζωγράφος με πολλές εκθέσεις. Στα 99 του έχει σταματήσει να πηγαίνει στο βιβλιοπωλείο αλλά το πνεύμα του είναι καθημερινά εκεί, είπε πρόσφατα. Για τον Τραμπ λέει ότι «είναι πολύ επικίνδυνος, πρέπει να τον πάρουμε στα σοβαρά, είναι εκεί για να καταστρέψει τη δημοκρατία». Ο Φράνσις Φορντ Κόπολα έχει πει ότι τα ποιήματά του «εκεί που σε κάνουν και γελάς σε χτυπούν με κάτι και συνέρχεσαι». Η ποίησή του έχει οικουμενικό αντίκτυπο και η πορεία του στα αμερικανικά γράμματα είναι επεισοδιακή, ταραχώδης, πλήρης, γιατί δεν μασάει τα λόγια του αφού λέει τα πράγματα με το όνομά τους.

Ο κ. Ντίνος Σιώτης είναι ποιητής και εκδότης του περιοδικού «(δε)κατα».