Η χθεσινή ήταν μια ιστορική κινηματογραφική πρεμιέρα στη Σαουδική Αραβία: μετά από απαγόρευση 35 ετών, τα σινεμά άνοιξαν πάλι, με την προβολή της ταινίας «Μαύρος Πάνθηρας» στο Ριάντ, δείχνοντας τις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές που επιχειρούνται στο υπερ-συντηρητικό βασίλειο του Κόλπου.
Απαγορευμένος εδώ και δεκαετίες στην πατρίδα του Προφήτη, ο κινηματογράφος συμβολίζει ένα «φιλελεύθερο (για τα μέτρα της Σ. Αραβίας) σοκ» υπό την νέα ηγεσία του 32χρονου πρίγκιπα-διαδόχου Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν. Ο MSB, όπως είναι γνωστός, εμφανίζεται σαν μεταρρυθμιστής και βρίσκεται πίσω από άλλη μία «επαναστατική» απόφαση: η μοναδική χώρα του κόσμου η οποία απαγορεύει στις γυναίκες να οδηγούν θα τους δώσει το δικαίωμα να πάρουν το τιμόνι, τον Ιούνιο.
Όλα δείχνουν ένα άνευ προηγουμένου άνοιγμα από την καταπιεστική θεοκρατία, που βασίστηκε στην πιο αυστηρή ερμηνεία του Κορανίου (ουαχαμπισμός) και σε ένα σκληρό θρησκευτικό δόγμα του 18ου αιώνα για να νομιμοποιήσει τις ηγεμονικές φιλοδοξίες του οίκου των Σαούντ.
Στον 20ό αιώνα, η βασιλική δυναστεία άντλησε την εξουσία της από δύο πηγές, τον τεράστιο πετρελαϊκό πλούτο και το άτυπο σύμφωνο με τους ισχυρούς συντηρητικούς κληρικούς, που στήριξαν την δυναστεία.
Αλλά τώρα η χώρα πρέπει να προσαρμοστεί σε έναν 21ο αιώνα, όπου ο πλούτος από το πετρέλαιο δεν θα είναι αρκετός για να χρηματοδοτήσει τις κρατικές δαπάνες και να δημιουργήσει θέσεις εργασίας, και όπου οι κληρικοί ασκούν μικρότερη επιρροή στους νέους ηγέτες της βασιλικής οικογένειας.
Ρόλο παίζει και η δημογραφία. Ο πληθυσμός της Σαουδικής Αραβίας είναι συντριπτικά νεαρός: τα περισσότερα από τα 32 εκατομμύρια των υπηκόων της είναι κάτω των 30 ετών.
Ο βασιλιάς Σαλμάν προήγαγε έναν από τους νεώτερους γιούς του, τον 32χρονο Mοχάμεντ, στην θέση του διαδόχου, εν μέρει για να συνδεθεί με αυτήν την νεαρή πλειοψηφία. Και τώρα ο MSΒ πρέπει να εφαρμόσει τη μετάβαση σε μια οικονομία που θα εξαρτάται λιγότερο από το πετρέλαιο, και όπου οι νέοι Σαουδάραβες πιθανότατα δεν θα απολαμβάνουν το ίδιο βιοτικό επίπεδο που είχαν οι γονείς τους.
Στο εξής οι εγγυημένες θέσεις εργασίας στο δημόσιο θα είναι λιγότερες, και οι νέοι θα πρέπει να εργαστούν σκληρότερα στον ιδιωτικό τομέα. Το κόστος της στέγασης είναι επίσης υψηλό, ενώ η υγειονομική περίθαλψη και η εκπαίδευση αρχίζουν να ιδιωτικοποιούνται, όπως και πάμπολλοι άλλοι τομείς της οικονομίας.
Από κοινωνικής απόψεως, περί το ένα εκατομμύριο Σαουδάραβες έχουν σπουδάσει στο εξωτερικό, αλλά οι περισσότεροι ζουν ακόμα βυθισμένοι σε μια πολύ παραδοσιακή και οπισθοδρομική κουλτούρα.
Για τις γυναίκες τα πράγματα είναι χειρότερα: το αν θα σπουδάσουν, θα ταξιδέψουν ή θα εργαστούν αποφασίζεται από τον άνδρα «κηδεμόνα» – τον πατέρα ή τον σύζυγό τους, όταν παντρευτούν.
Τώρα που η κυβέρνηση επέτρεψε το σινεμά και ετοιμάζεται να δώσει δικαίωμα οδήγησης στις γυναίκες, υπάρχει μια συζήτηση για τον ρυθμό της αλλαγής και για το νέο πολιτισμικό μοντέλο που θα πρέπει να αναπτυχθεί.
Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τα δικαιώματα των γυναικών και τις πολιτικές ελευθερίες που εξακολουθούν να είναι περιορισμένες. Αλλά όσον αφορά τις ταινίες, η τεχνολογία είχε ήδη κάνει εντελώς παράλογη την απαγόρευση του κινηματογράφου.
Ερευνα του 2014 έδειξε ότι τα δύο τρίτα των Σαουδαράβων χρηστών του Διαδικτύου παρακολουθούσαν μια ταινία την εβδομάδα online. Εννέα από τους 10 Σαουδάραβες έχουν smartphones.
Kαι όσοι παίρνουν μια φτηνή πτήση για το Μπαχρέιν ή το Ντουμπάι μπορούν να πάνε στους κινηματογράφους εκεί. Η κρατική αεροπορική εταιρεία Saudi Airways προβάλλει ταινίες κατά την πτήση, αν και με κομμένες τις «ακατάλληλες» σκηνές (γυμνό, αλκοόλ κλπ).
Η κυβέρνηση εκτιμά ότι το 2017 οι Σαουδάραβες ξόδεψαν 30 δισ. δολάρια για ψυχαγωγία και φιλοξενία σε άλλες περιοχές της Μέσης Ανατολής.
Αυτό είναι σχεδόν το 5% του ΑΕΠ της Σαουδικής Αραβίας. Καθώς πέφτει η τιμή του πετρελαίου και η χώρα αναζητά νέους τομείς για να αναπτυχθεί, υπάρχει ένα προφανές οικονομικό επιχείρημα για το άνοιγμα του τομέα της ψυχαγωγίας – μπορεί να φέρει πίσω χρήμα που ξοδεύεται στο εξωτερικό και να δημιουργήσει θέσεις εργασίας στη Σ. Αραβία.
Πράγματι, οι πρώτοι κινηματογράφοι που άνοιξαν ανήκουν στο κρατικό Ταμείο Δημοσίων Επενδύσεων, σε συνεργασία με την διεθνή αλυσίδα AMC. Ετσι, η κυβέρνηση δεν επιτρέπει απλώς τους κινηματογράφους – ελπίζει να βγάλει και οικονομικό κέρδος από αυτούς.
Αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι αλλάζει ο πολιτικός και κοινωνικός ρόλος των ισχυρών κληρικών της σαουδαραβικής θεοκρατίας. Η σημερινή ηγεσία υπό τον νεαρό πρίγκιπα-διάδοχο φαίνεται να πιστεύει ότι οι πανίσχυροι μέχρι πρότινος κληρικοί μπορεί να είναι πολιτικά επικίνδυνοι –είτε επειδή εμπνέουν εξτρεμιστές ισλαμιστές είτε γιατί κρατάνε την κοινωνία δέσμια σε ένα μεσαιωνικό παρελθόν αυξάνοντας τις πιθανότητες ταραχών.
Με το άνοιγμα των σινεμά και τις γυναίκες στο βολάν, η κυβέρνηση σηματοδοτεί ότι στο εξής αυτοί οι κληρικοί θα έχουν λιγότερη εξουσία και επιρροή.
