Προσδεθείτε! Η Ευρώπη σε περίοδο αναταράξεων

Η Κίνα και η Ρωσία έχουν ένα πλούσιο ιστορικό παρελθόν, στο οποίο χρειάστηκε να αφιερώσουμε μεγάλο μέρος των προηγούμενων άρθρων μας για να εντοπίσουμε μερικά στοιχεία της ταυτότητάς τους που παίζουν καταλυτικό ρόλο σε σχέση με τη σημερινή τους θέση στον κόσμο και τις μεταξύ τους ισορροπίες. Οι ΗΠΑ πάλι με το συγκριτικά πρόσφατο παρελθόν τους μας έδωσαν την ευκαιρία να ψηλαφίσουμε εν συντομία στοιχεία της δικής τους ταυτότητας. Η Ευρωπαϊκή Ενωση, για την οποία συζητούμε σήμερα, είναι πολύπλοκη περίπτωση και μοναδική. Οχι μόνο γιατί αποτελείται από πολλές και διαφορετικές εθνικές οντότητες, αλλά και γιατί αμφισβητείται η ύπαρξη μιας ενιαίας ευρωπαϊκής ταυτότητας. Οπως επίσης γιατί η ταυτότητά της δεν υπάρχει ακόμη. Ωστόσο, η άποψη του προέδρου Ντελόρ πιστεύουμε ότι είναι επαρκής για να υποστηρίξουμε το αντίθετο. Υπάρχει ευρωπαϊκή ταυτότητα σε εξέλιξη που καθορίζεται, πάντα κατά Ντελόρ, ως εξής. «Από την πλούσια ιστορική κληρονομιά μας. Από την αρχαία Ελλάδα –που μας κληροδότησε τη Δημοκρατία –στον νόμο της αρχαίας Ρώμης. Από την αρχαία φιλοσοφία στις ιουδαιο-χριστιανικές θρησκείες. Από τον Διαφωτισμό στα σύγχρονα φιλοσοφικά ρεύματα…».

Η νεαρή, μόλις 60 ετών Ενωση, δημιούργημα της μεταπολεμικής τάξης πραγμάτων, και έπειτα από μια περίοδο εκπληκτικών επιτευγμάτων, βρίσκεται σήμερα σε κατάσταση κρίσης. Οι αιτίες της κρίσης που απειλούν ακόμη και την ύπαρξή της είναι πολλές. Ας δούμε κάποιες από αυτές.

1. Θεσμικές. Η ΟΝΕ απεδείχθη ατελής. Η τραπεζική ευστάθεια δεν έχει επιτευχθεί στην ολότητά της. Ο ρόλος των κοινοτικών οργάνων υποβαθμίζεται, με τη διακυβερνητική μέθοδο να παραγκωνίζει την κοινοτική. Στο βάθος κρύβεται η αδυναμία να αποδεχτεί μεγάλο μέρος της κοινωνίας την εκχώρηση μέρους της εθνικής της κυριαρχίας σε υπερεθνικό όργανο. Ομως αυτή η εκχώρηση είναι η βάση της κοινοτικής ύπαρξης και δράσης και η προϋπόθεση για την ολοκλήρωση του εγχειρήματος που διασφάλισε την Ειρήνη και την ευημερία, το κοινωνικό κράτος και το όραμα των πατέρων της για μια «όλο και περισσότερη Ευρώπη». Σε μια ήπειρο που εκτός από όλα τα θετικά και τα αρνητικά της, μετέφερε τις πολεμικές συγκρούσεις μεταξύ των λαών της από τα πεδία των μαχών στο τραπέζι διαπραγμάτευσης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και των ευρωπαϊκών θεσμών.

2. Πολιτικές. Ο άνοδος του νεο-εθνικισμού και η αναθεωρητική πολιτική των ΗΠΑ οδηγούν τη Μ. Βρετανία στην έξοδο και στον διαφαινόμενο εμπορικό πόλεμο μεταξύ ΗΠΑ, Κίνας και ΕΕ. Και όλοι γνωρίζομε πού οδήγησαν στο παρελθόν τέτοιου είδους «πόλεμοι». Οπως και τις επιπτώσεις από τη χωρίς κανόνες παγκοσμιοποίηση. Επίσης δεν μπόρεσε να μεταδώσει τη φιλοσοφία της στους λαούς και στους νέους. Ο στεγνός πολιτικός λόγος, στερημένος από τα στοιχεία που συνεγείρουν τα συναισθήματα που ονομάζονται ευρωπαϊκές αξίες, μοιάζει αδύναμος να ανταποκριθεί στον λεγόμενο λαϊκιστικό λόγο. Αλλά και στην προπαγάνδα για μια Ευρώπη των Εθνών που προέρχεται από την αξιοποίηση της κυβερνοψυχολογικής χειραγώγησης με τη συνδρομή των fake news και την αξιοποίηση των κοινωνικών δικτύων από τους εχθρούς της Ενωσης.

3. Οικονομικές. Ενώ το βιοτικό επίπεδο όλων των λαών ανέβηκε δραματικά, ακόμη και σε χώρες που έζησαν την μπότα και την εξαθλίωση από κάθε είδους ολοκληρωτισμούς, δεν μπόρεσε ή δεν θέλησε να ελέγξει τη συγκέντρωση του πλούτου σε όλο και λιγότερα χέρια. Φαινόμενο διεθνές στη φάση αυτή της αντιπαραγωγικής οικονομίας της σκιώδους τραπεζικής. Ο βασικότερος όμως κίνδυνος είναι η αδυναμία ή η άρνηση μεταφοράς κεφαλαίων από τον Βορρά στον Νότο της Ευρώπης.

4. Αίσθημα ασφάλειας. Για λόγους γνωστούς οι νικήτριες δυνάμεις του πολέμου και ο Ψυχρός Πόλεμος, αλλά και οι κατεστραμμένες οικονομίες των εμπολέμων στέρησαν τη δυνατότητα από τους Ευρωπαίους να δημιουργήσουν έναν δικό τους αξιόπιστο αμυντικό μηχανισμό. Ετσι, ώστε οι ΗΠΑ που ηγούνται αυτού του σχηματισμού να έχουν αποφασιστικό ρόλο στο σύνολο της ΕΕ. Που ενισχύθηκε από την προσχώρηση των χωρών της Κεντρικής και της Ανατολικής Ευρώπης, όπως οι Βαλτικές χώρες, η Πολωνία και η Φινλανδία, που «κρύφτηκαν» στη θερμή αγκαλιά του ΝΑΤΟ. Η αποτυχία στο να δοθεί κοινή ευρωπαϊκή απάντηση στο πρόβλημα της μετανάστευσης και στο οργανωμένο έγκλημα συσκότισε τις σημαντικές πολιτικές που έχουν με τα χρόνια νομοθετηθεί στο πλαίσιο της ΕΕ.

Αυτά και πολλά άλλα είναι και ήταν γνωστά στις πολιτικές ηγεσίες της Ευρώπης. Και με αφορμή την κρίση του 2007, τον κίνδυνο της αποσύνθεσης της ΟΝΕ και το Μεταναστευτικό, οι Ευρωπαίοι αποφάσισαν να δράσουν. Είναι γνωστές οι δράσεις που έχει προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με τη Λευκή Βίβλο. Δεν είναι γνωστό πώς θα υλοποιηθούν όλα τα μέτρα και αν υπάρχουν χρόνος, διάθεση και χρήμα.

Τα σενάρια, μεταξύ των πολλών, σχετικά με την εξέλιξη των ευρωπαϊκών θεμάτων που επιλέγουμε να παρουσιάσουμε είναι τα δύο ακραία.

1. Το καλό σενάριο. Οι μεταρρυθμίσεις που προβλέπονται για τη σταθεροποίηση της ΟΝΕ, την επέκταση της εσωτερικής αγοράς στους τομείς της ενέργειας, της ψηφιακής αγοράς κτλ., την κοινωνική Ευρώπη, την ασφάλεια και την άμυνα, την τιθάσευση της παγκοσμιοποίησης, θα πραγματοποιηθούν σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα και θα εξευρεθούν οι απαραίτητοι πόροι. Ενα σημαντικό βήμα προς την «όλο και περισσότερη Ευρώπη» θα έχει επιτευχθεί.

2. Το κακό σενάριο. Ο πρόεδρος Τραμπ και η διοίκησή του στοχοποιούν την Κίνα και την ΕΕ. Στην πραγματικότητα, το πρόβλημα του προέδρου δεν είναι η ΕΕ, την οποία αγνοεί και σχεδόν περιφρονεί, αλλά η Γερμανία. Μην ξεχνάμε ότι αν η Ενωση έχει ένα μικρό έστω πλεόνασμα του ισοζυγίου εμπορικών συναλλαγών, αυτό οφείλεται στο μεγάλο γερμανικό πλεόνασμα. Παράλληλα αυτό το πλεόνασμα έχει δημιουργηθεί και στο εσωτερικό της Ενωσης, με αποτέλεσμα να υπάρχει μια επικίνδυνη ανισορροπία εντός ΕΕ με εκρηκτικό κοινωνικό αντίκτυπο. Ωστόσο αν συρρικνωθεί υπερβολικά το γερμανικό πλεόνασμα θα κινδυνεύσει το ίδιο το ευρωπαϊκό εγχείρημα. Και όχι μόνο το ευρώ.

Μπορείτε να φανταστείτε μια Ευρώπη χωρίς τα χρηματοδοτικά εργαλεία που υφίστανται, με διαβατήρια στα σύνορα, χωρίς ενιαία φωνή στους διεθνείς οργανισμούς, και στηριγμένη στις επί μέρους εθνικές ταυτότητες της εποχής της Συνθήκης της Βεστφαλίας; Εγώ όχι. Ομως πολλοί εντός και εκτός Ευρώπης μπορούν και εργάζονται για αυτή την εξέλιξη. Ας τους εμποδίσουμε συνειδητοποιώντας τον κίνδυνο και αντιδρώντας όπως μπορούμε.

Ο κ. Αντώνης Τριφύλλης είναι πρώην στέλεχος της ΕΕ και μέλος του Εποπτικού Συμβουλίου της διαΝΕΟσις.