Ποια θα είναι η νέα Ευρώπη;

Ενώ η Ελλάδα φαίνεται χαμένη στα προβλήματά της, οι άλλοι –παρά τα δύσκολα εκλογικά αποτελέσματα σε ορισμένες χώρες –ετοιμάζουν τη νέα Ευρώπη, τη νέα Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) μετά τις τραυματικές εμπειρίες των τελευταίων κρίσεων (οικονομική κρίση, προσφυγική – μεταναστευτική κρίση, Brexit, άνοδος εθνολαϊκισμού / ευρωσκεπτικισμού, άνοδος Ντόναλντ Τραμπ, κ.λπ.). Κράτη-μέλη, κυβερνήσεις (Εμ. Μακρόν, Γαλλία), ευρωπαϊκοί θεσμοί (Επιτροπή, Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, Κοινοβούλιο), κέντρα και ιδρύματα ερευνών έχουν παρουσιάσει τα τελευταία δύο χρόνια περίπου χιλιάδες σελίδες προτάσεων, ιδεών, σχεδίων για τη νέα Ευρώπη.

Αφετηρία όλων αυτών των προτάσεων είναι η διαπίστωση ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση προσλαμβάνεται σήμερα ως ένας γραφειοκρατικός, συγκεντρωτικός θεσμός που προωθεί συντηρητικές πολιτικές λιτότητας, υπηρετεί οικονομικά συμφέροντα, χωρίς επαρκή δημοκρατία, λογοδοσία και διαφάνεια. (Η πρόσληψη αυτή αποστασιοποιεί τους ευρωπαίους πολίτες, εκτρέφει τον ευρωσκεπτικισμό και τον λαϊκισμό, τάσεις που απειλούν ευθέως το ευρωπαϊκό οικοδόμημα αλλά και την ευρωπαϊκή δημοκρατία. Η Ευρωπαϊκή Ενωση θα πρέπει να ξανακερδίσει τους πολίτες και την ευρύτερη κοινωνία μέσα από την ισχυρή προβολή των δημοκρατικών αξιών πάνω στις οποίες στηρίζεται και ένα νέο προοδευτικό σχέδιο για την ενοποίηση, νέο αφήγημα, ισχυρές κοινωνικές πολιτικές, πολιτικές αναδιανομής και ευρεία δημοκρατική νομιμοποίηση από τους πολίτες.)

Οι προτάσεις για ένα προοδευτικό σχέδιο

Ποια θα είναι λοιπόν η νέα Ευρώπη; Λαμβάνοντας υπόψη και τα σχέδια που έχουν διατυπωθεί μέχρι σήμερα, συνοψίζω δέκα συγκεκριμένες προτάσεις, ως ένα ελληνικό προοδευτικό ευρωπαϊκό σχέδιο για τη νέα Ευρώπη/ΕΕ.

Οι προτάσεις αυτές είναι:

1. Η ολοκλήρωση της οικονομικής και νομισματικής ένωσης (ΟΝΕ) με την προώθηση της οικονομικής ένωσης, δημοσιονομικής ένωσης και ένωσης για την ανάπτυξη –ενώσεις που επιβάλλουν στην ευρωζώνη να αποκτήσει τους αναγκαίους πόρους (προϋπολογισμό – δημοσιονομική ικανότητα), να προχωρήσει στην αμοιβαιοποίηση του χρέους, τη σύσταση Ευρωπαϊκού Ταμείου για την Ανεργία, Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ταμείου (ΕΝΤ), την ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης, τη διαμόρφωση δημοκρατικά νομιμοποιημένης οικονομικής διακυβέρνησης με, μεταξύ άλλων, τη σύσταση υπουργού Οικονομικών για την ευρωζώνη και την ενίσχυση του ρόλου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τον δημοκρατικό έλεγχο της ΟΝΕ.

2. Η δημιουργία της κοινωνικής Ευρώπης με τη διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης ευρωπαϊκής πολιτικής για την ανάπτυξη, απασχόληση και σύγκλιση που θα χρηματοδοτείται από έναν ισχυρό προϋπολογισμό (που θα ανταποκρίνεται στις πραγματικές ανάγκες της ΕΕ χωρίς να περιορίζεται μέσα σε αυθαίρετα όρια –π.χ. 1% ΑΕΠ) και από άλλα χρηματοδοτικά μέσα της ΕΕ για την ακύρωση των ακραίων πολιτικών λιτότητας, ανεργίας, κοινωνικής περιθωριοποίησης και φτωχοποίησης. Τη διαμόρφωση μιας περισσότερο ολοκληρωμένης πολιτικής, περιφερειακής, κοινωνικής και εδαφικής σύγκλισης και συνοχής που η εφαρμογή της θα γεφυρώνει το διευρυνόμενο αναπτυξιακό χάσμα ανάμεσα στον Ευρωπαϊκό Βορρά και τον Νότο, θα καταπολεμά τις κοινωνικές ανισότητες, θα αναδεικνύει την «κοινωνική Ευρώπη», ενώ θα προωθεί και θα εγγυάται τα βασικά δικαιώματα και συλλογικά αγαθά για τους πολίτες.

3. Η διαμόρφωση συνεκτικής ευρωπαϊκής αμυντικής πολιτικής με στόχο την εγκαθίδρυση κοινής άμυνας (Ευρωπαϊκής Αμυντικής Ενωσης) μέχρι το 2025 με όλα τα μέσα, στρατιωτικά και άλλα, για την πρόληψη, τη διαχείριση, την επίλυση κρίσεων, την εγγύηση των συνόρων και την προστασία των κρατών-μελών και πολιτών –ως ένα σύστημα συλλογικής ασφάλειας –από εσωτερικές και εξωτερικές απειλές («Ευρώπη που Προστατεύει»). Η πρόσφατη ενεργοποίηση της Μόνιμης Διαρθρωμένης Συνεργασίας (PESCO) αποτελεί θετική εξέλιξη.

4. Η ενίσχυση του ρόλου της Ενωσης στο περιφερειακό και παγκόσμιο σύστημα με την ενδυνάμωση της κοινής εξωτερικής πολιτικής (ΚΕΠΠΑ). Η Ενωση θα πρέπει να αποκτήσει τα μέσα, ευελιξία στη λήψη αποφάσεων (ειδική πλειοψηφία) και μηχανισμούς για τη διασφάλιση της περιφερειακής και παγκόσμιας σταθερότητας, ειρήνης και συνεργασίας, καθώς και την προώθηση των αξιών της δημοκρατίας και του πολυμερούς παγκόσμιου συστήματος θεσμών και συνεργασίας. Η Ενωση θα πρέπει να έχει ενιαία εκπροσώπηση στο διεθνές σύστημα και στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ.

5. Η διαμόρφωση ολοκληρωμένης κοινής πολιτικής για τη μετανάστευση, τους πρόσφυγες και την αποτελεσματική προστασία των εξωτερικών συνόρων της Ενωσης στη βάση των αρχών της αλληλεγγύης και «δίκαιης κατανομής των βαρών» με τη ριζική αναθεώρηση, μεταξύ άλλων, του κανονισμού του Δουβλίνου και την υιοθέτηση ενός κοινού συστήματος ασύλου.

6. Η εμβάθυνση της ενιαίας εσωτερικής αγοράς στους τομείς που δεν έχουν ακόμη καλυφθεί (χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, ψηφιακή αγορά, κ.λπ.) παράλληλα με την ανάπτυξη των συνοδευτικών πολιτικών για την προστασία του περιβάλλοντος, την έρευνα, την καινοτομία και την τεχνολογία, προστασία του καταναλωτή, φορολογική εναρμόνιση, κ.λπ. Την οικοδόμηση της Ενεργειακής Ενωσης με στόχους, μεταξύ άλλων, την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και την προώθηση της ενεργειακής ασφάλειας, διασυνδετικότητας και αλληλεγγύης.

7. Η προώθηση της διεύρυνσης της Ενωσης με τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων καθώς και με την Τουρκία στη βάση εκπλήρωσης των προβλεπόμενων ενταξιακών κριτηρίων («κριτήρια Κοπεγχάγης», κ.ά.) και την ενίσχυση της «πολιτικής γειτονίας».

8. Η προώθηση από πλευράς ΕΕ της δημοκρατικής κανονιστικής εμπλαισίωσης της παγκοσμιοποίησης, προκειμένου η διαδικασία να λειτουργεί επωφελώς «για όλους» χωρίς να δημιουργεί «χαμένους» (loosers) και να εκτρέφει ανισότητες που τροφοδοτούν τον εθνολαϊκισμό, τον προστατευτισμό και την εσωστρέφεια.

9. Η δημιουργία της Ευρώπης των πολιτών με την ενίσχυση και τον εκδημοκρατισμό των κεντρικών υπερεθνικών θεσμών και διαδικασιών της Ενωσης προκειμένου να συγκροτήσουν την ομοσπονδιακή Πολιτική Ενωση Εθνικών Κρατών. Αυτό συνεπάγεται την ευρύτερη δυνατή σύμπραξη των πολιτών στην ενοποιητική διαδικασία μέσω νέων μορφών συμμετοχής και έκφρασης. Η ανάδειξη των ευρωπαϊκών πολιτικών κομμάτων αλλά και μέρους των μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου με διεθνικό (transnational) κατάλογο υποψηφίων είναι αναγκαία. Ενώ όλα τα υψηλά πολιτικά αξιώματα της ΕΕ θα πρέπει να καταλαμβάνονται από δημοκρατικά εκλεγμένους αντιπροσώπους.

10. Μορφές «διαφοροποιημένης, ευέλικτης ολοκλήρωσης» θα πρέπει να χρησιμοποιούνται ως μέσο «έσχατης προσφυγής» και μόνο όπου τούτο είναι αναγκαίο για την εμβάθυνση της ενοποίησης. Η αναθεώρηση των συνθηκών και η προοπτική κατάρτισης ενός ενιαίου συνταγματικού κειμένου κατανοητού από τους πολίτες θα πρέπει να παραμείνουν ως αναγκαίοι καταληκτικοί στόχοι της διαδικασίας εμβάθυνσης.

Σημασία όμως έχει όλα αυτά να μη γίνουν ερήμην της Ελλάδας…

Ο κ. Π. Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.