Η κυριαρχούσα απόπειρα κατανόησης της συμπεριφοράς του τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν από τα ΜΜΕ και πανεπιστημιακούς εστιάζει είτε σε «κακούς» συμβούλους είτε σε συνωμοσιολογικές θεωρήσεις και σπανιότερα σε ψυχολογικά προβλήματα. Το γεγονός ότι ο τούρκος πρόεδρος εκφράζει τον μέσο τούρκο, ισλαμιστή πολίτη, την αντίληψη αλλά και τη σχέση του τελευταίου με την έννοια της δύναμης – εξουσίας δεν αποτελεί θέμα συζήτησης.
Οσοι συμφωνούμε με τον αείμνηστο δημοσιογράφο Μεχμέτ Αλί Μπιράντ ότι οι αυστηρότερες ιδέες και πρακτικές της πατριαρχικής κουλτούρας στην Τουρκία έχουν επιβιώσει των αυταρχικότερων μέτρων θεσμικής μεταρρύθμισης, επίσης συμφωνούμε και με τη διαπίστωση ερευνητών και συγγραφέων ότι υπεράνω όλων «οι Τούρκοι σέβονται τη δύναμη, και με όσο μεγαλύτερη ωμότητα αυτή εκφράζεται τόσο περισσότερο τους αρέσει, την εκτιμούν και την αντιλαμβάνονται». Το παιδί που μεγάλωσε σε μια από τις πιο υποβαθμισμένες συνοικίες της Κωνσταντινούπολης, την περιοχή του Κασίμπασα, και όχι απλώς επιβίωσε αλλά αναδείχθηκε στην κορυφή του τουρκικού πολιτικού συστήματος, ξέρει πολύ καλά την επιρροή που η έννοια της «δύναμης» ασκεί σε «φίλους» και εχθρούς, τόσο εντός της χώρας όσο και εκτός.
Ο Ερντογάν είναι ίσως ο πρώτος πολιτικός της εξ Ανατολών γείτονος χώρας με τον οποίο μπορούσε να ταυτιστεί ο τούρκος πολίτης, μεσαίας ή κατώτερης κοινωνικο-οικονομικής τάξης με θρησκευτικό (ισλαμικό) υπόβαθρο. Μπορούσαν να ταυτιστούν όλοι όσοι αισθάνονταν, για δεκαετίες, αποκλεισμένοι από τα πάντα εξαιτίας της άσκησης δύναμης που ακολουθούσε η κεμαλική στρατο-γραφειοκρατική ελίτ. Η παιδική ηλικία του Ερντογάν ήταν η παιδική τους ηλικία. Επαιξε ποδόσφαιρο σε αλάνες και γειτονιές όπως και αυτοί, πήγε σε θρησκευτικό σχολείο, ιμάμ-χατίπ, όπως και αυτοί, μιλάει και σκέφτεται σαν αυτούς. Για όλους αυτούς ο Ερντογάν είναι η εικόνα τους στην πιο επιτυχημένη μορφή της. Είναι «αυτοί» που κατόρθωσαν να επιβληθούν σε «εκείνους» που για δεκαετίες τους καταπίεζαν οικονομικά, τους χλεύαζαν για την έλλειψη μόρφωσης, συμπεριφοράς και κανόνων υγιεινής, ακόμη και για τον τρόπο ομιλίας τους.
Επιπρόσθετα, ο Ερντογάν συντηρεί την εικόνα του ανδρισμού της πατριαρχικής κοινωνίας που απηχεί στην καρδιά του μέσου τούρκου πολίτη, αυτού που, αν και προέρχεται από καταθλιπτικά κοινωνικο-οικονομικά υπόβαθρα, θριαμβεύει λόγω του ανδρισμού του και της ακεραιότητάς του. Είναι χαρακτηριστική η δήλωσή του, το 2016, ότι «θα δώσουμε αυτόν τον αγώνα χωρίς να σκαρφαλώσουμε από αριστερά και δεξιά, αλλά περπατώντας κατευθείαν στον στόχο μας. Αν κερδίσουμε θα κερδίσουμε σαν άνδρες και αν εμείς πεθάνουμε θα πεθάνουμε σαν άνδρες». Ο τούρκος πρόεδρος έχει πλήρη επίγνωση της θέσης του στην τουρκική Ιστορία αλλά και της απήχησής του στον μέσο τούρκο πολίτη. Από τη στιγμή που δεν μπορεί να τους προσφέρει μεγαλύτερη οικονομική ευμάρεια, είναι εύλογο να καταφεύγει στη διέγερση του συναισθήματος μέσω εθνικιστικών βερμπαλισμών. Είναι βέβαιο ότι το τέλος του τούρκου προέδρου θα γίνει με τη χρήση «δύναμης». Το πραγματικό ερώτημα όμως είναι τι θα ακολουθήσει μετά, καθώς τα «πνευματικά» του παιδιά δεν είναι ούτε λίγα, ούτε ανήκουν στην κοινωνικο-οικονική κατώτερη τάξη πλέον.
Ο κ. Γεράσιμος Καραμπελιάς είναι καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
