4 3 2 1

Ο Αρτσι (Αρτσιμπαλντ) Φέργκιουσον, ο ήρωας στο μυθιστόρημα του Πολ Οστερ
«4 3 2 1» που μόλις κυκλοφόρησε (εκδόσεις Μεταίχμιο, σε εξαιρετική μετάφραση-άθλο της Μαρίας Ξυλούρη), νομίζω ότι θα γίνει ένας από τους αξιομνημόνευτους και παραδειγματικούς ήρωες της αμερικανικής λογοτεχνίας. Προσωπικά τον συγκρίνω με τον Ογκι Μαρτς στο φερώνυμο μυθιστόρημα του Σολ Μπέλοου. Ο Φέργκιουσον δεν είναι ακριβώς ένας ήρωας, αλλά τέσσερις.

Ο Πολ Οστερ επινοεί τέσσερις διαφορετικές εκδοχές του ίδιου προσώπου και παρακολουθεί την εξέλιξή τους, από τη χρονιά της γέννησής τους, το 1947, μέχρι το 1970. Οι ήρωες, που έχουν το ίδιο όνομα σε όλες τις εκδοχές, γεννιούνται πανομοιότυποι, από τους ίδιους γονείς, με το ίδιο γενετικό υλικό, αλλά καθώς μεγαλώνουν και εκτίθενται σε διαφορετικές συνθήκες (για παράδειγμα, στη μια εκδοχή Φέργκιουσον οι γονείς είναι πλούσιοι, στην άλλη φτωχοί, στην τρίτη χωρισμένοι κ.λπ., στη μια εκδοχή ο Φέργκιουσον φοιτά στο Κολούμπια, στην άλλη στο Πρίνστον, στη μια εκδοχή είναι στρέιτ, στην άλλη αμφιφυλόφιλος κ.λπ.) οι χαρακτήρες γίνονται εντελώς διακριτοί. Με το εύρημα αυτό ο Οστερ δημιουργεί ένα συγκλονιστικό μυθιστόρημα ταυτότητας και επινόησης του εαυτού, που είναι από τα πλέον κρίσιμα θέματα της εποχής μας.

Το όνομα, οι γονείς, η εβραϊκή καταγωγή και η σχέση του ήρωα με τη γραφή και την αφήγηση (μυθιστόρημα, ποίηση, μετάφραση, δημοσιογραφία, όλα ισότιμα) είναι τα σταθερά και αναλλοίωτα στοιχεία σε όλες τις εκδοχές του Φέργκιουσον. Αλλά το μεγάλο επίτευγμα του Οστερ δεν είναι, κατά τη γνώμη μου, το εύρημα των τεσσάρων εαυτών αλλά το πώς χτίζει τους τέσσερις χαρακτήρες, τόσο αληθινούς, τόσο σάρκινους, και πώς τους εντάσσει μέσα στις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες της εποχής. Το μυθιστόρημα είναι ταυτόχρονα και η τοιχογραφία της εποχής. Αναγνωρίζουμε και θαυμάζουμε στον Οστερ όλη την παράδοση της αμερικανικής ρεαλιστικής αφήγησης, το στοιχείο που κάνει το αμερικανικό μυθιστόρημα να είναι το καλύτερο που γράφεται σήμερα.

Ως έλληνας αναγνώστης δεν δυσκολεύτηκα να «ταυτιστώ» με τον Φέργκιουσον σε όλες τις εκδοχές του. Πολλές κοινές πολιτιστικές αναφορές, αναγνωρίσιμοι τόποι στην τέχνη, στη λογοτεχνία, στην πολιτική, στις ερωτικές συμπεριφορές. Και βεβαίως ο κοινός αμερικανικός μύθος.